С. Ж. Пралиев, Ш. Молдабеков Екі томдық оқу құралы I i том Түркістан 2008 ббк 35я7

Скважинадан шыққан шикі мұнай құрамындағы жолшыбай газдар (50-100м³/т), мұнайлы пласта суы 200-300 кг/т суда еріген тұздар (10-15кг/т) құрайды, бұл оны тасымалдану, сақтау және ары қарай өңдеу процесіне кері әсер етеді. Сондықтан мұнайды өңдеуге дайындау келесі операциялардан тұрады:

• 
  Жолшыбай газдардан (мұнайда еріген) тазалау немесе мұнайды стабилизациялау;
  
• 
  Мұнайды тұссыздандыру;
  
• 
  Мұнайды сусыздандыру (дегидратация);
  

9.2 – сурет. Мұнай өнеркәсібіндегі мұнай, газ және су жинау үлгісі.

1-скважиналар; 2-өлшегіш қондырығылар тобы; 3-коллектор; 4-сығуға дейінгі насос станциясы; 5-газ өңдеу зауыты; 6-мұнай дайындау қондырғысы; 7-су тазалау қондырғысы; 8-насостар; 9-айдау скважиналары; 10-герметикалық резервуарлар; 11-«Рубин» қондырғысы; 12-тауарлық резервуарлар;

13-магистральді мұнай құбырлары;

Қазіргі уақытта газбен қанықтырылған магистральді тасымалдау әдістері жасалуда, яғни мұнай мен газды тұтынушыға бір құбыр арқылы жеткізіп беру. Бұл оның тұтқырлығын төмендету есебінен өнімді айдауға жұмсалатын энергия шығынын азайтуға және мұнайға жолшыбай газдарды толық утилизациялауға мүмкіндік береді.

Қара мұнайды стабилизациялау. Шикі мұнайдың құрамында онда еритін жеңіл көмірсутектердің С₁-С₄ мөлшері үлкен мұнайды тасымалдау және сақтау кезінде олардың бөлінуі мүмкін, соның салдарынан мұнайдың құрамы өзгереді. Газдың және онымен қоса жеңіл бензин фракцияларының ауада жоғалуын және атмосфералық ластануын болдырмау үшін бұл өнімдер мұнайдан оны өңдегенге дейін шығарылуы қажет. Мұнайдан жеңіл көмірсутектердің жолшыбай газ түрінде бөлінуін мұнайдың стабилизациясы деп атайды. Мұнайды стабилизациялау жағдайына байланысты тікелей оны өндіретін ауданда өлшегіш қондырғыларда, сығуға дейінгі станцияларда және МДҚ (9.2 сурет), немесе газ өңдеу зауыттарында (9.3 сурет) сепарация әдісімен жүзеге асырады.

Бірінші жағдайда жолшыбай газды мұнайдан сепаратор-газ бөлгіштерде (траптарда) көп сатылы сепарациялаумен бөліп алады, мұнда жүйелі түрде мұнай ағымның жылдамдығы мен қысымы төмендейді. Нәтижесінде олармен бірге ауада жоғалатын газдардың десорбиясы жүреді, сонан соң «газ конденсатын» түзейді, ұшқыш сұйық көмірсутектер конденсацияланады. Сепарациялық әдіс кезінде мұнайдың стабилизациясы С₁-С₄ құрамда 2 көмірсутек қалады. Мұнайды тұзсыздандыру және қара сусыздандыру. мұнайдан тұз бен суды жою мұнай дайындаудың өнекәсіптік қондырғыларында және тікелей мұнай өңдеу зауыттарында жүргізіледі (МӨЗ).

Екі жағдайда да мұнайды тұзсыздандыру және сусыздандыру процестері мұнаймен су түзетін эмульсияны бұзу қажеттілігімен байланысты. Бұл кезде, мұнайды өндіру процесінде түзілген табиғи эмульсиялар, ал зауытта – мұнайды тұздардан тазалау үшін бірнеше қайтара жуу кезінде алынған-жасанды эмульсиялар бұзылады, өңдеуден кейін мұнайдағы металл хлоридтері мен су құрамы бірінші стадияда 0,5-1,0%-ға 0,5-0,1% және 3-5 мг/л дейін төмендейді.

Мұнай эмульсиясын бұзу үшін механикалық (тұндыру), термиялық (қыздыру), химиялық және электрлік әдістер пайдалынады. Сусыздандырудың химиялық әдісінде қыздырылған мұнай эмульсиясын деэмульгаторлармен өңдейді. Соңғысы ретінде коллоидтардың қорғаныш типі түрлі ионогенді емес БАЗ: оксиэтилденген май қышқылдары, метил- және карбоксиметил-целлюлоза, лингосульфон қышқылдары және т.б. пайдаланылады. Термохимиялық тұндырумен біріктірілетін тұзсыздандырудың электрохимиялық әдісінде және эмульсияны электр өрісінде бұзу кезінде тұз бен суды тиімді жоюға қол жетеді.

9.3 – сурет. ЭЛТҚ принципті үлгісі:

1-шикізат резервуары; 4-араластырғыш; 5,6-сатылы электрогидраттар;

6-2 сатылы электрогидраттар; 7-мұздатқыш; 8-тұзсызданған мұнайды жинағыш; 9-мұнай бөлігі;

Мұнайды бірінші реттік айдау (тікелей айдау)-мұнай құрамындағы көмірсутектерді фракциялық айдау (ректификация) әдісімен қайнау температурасының белгілі бір интервалында жекелеген дистилляттарға (фракцияға) бөлінуге негізделген мұнай өңдеу процесі.

Барлық өндірілген мұнай тікелей айдауға ұшырайды. Белгіленуіне сәйкес алынатын дистилляттарды тікелей айдаудың үш нұсқасына бөледі:

• 
  отындық процесс (отынның әр түрін алу);
  
• 
  отын-май процесі (отын мен май алу);
  
• 
  мұнай химиялық процесс (химия өндіріс үшін шикізат алу);
  

Мұнай өңдеудің тереңдігіне байланысты тікелей айдау қондырғылары:

• 
  бір сатылы, атмосфералық қысымда жұмыс істейді (АҚ);
  
• 
  екі сатылы, (атмосфералық-вакуумдық (АВТ), мұнда бір саты атмосфералық қысымда, ал екіншісі 5-4кПа қалдық қысымда жұмыс істейді.
  

Отын-май нұсқасы бойынша жұмыс істейтін АВТ қондырғысының технологиялық үлгісі 9.4 суретте көрсетілген.