С. Парпиев*, У. Омарова
Тақырыптың тұжырымдық базасы
жүктеу/скачать 0,72 Mb. Pdf көрінісі
|
| 2. Тақырыптың тұжырымдық базасы
1) «Сецессия» және «сецессионистік қоз ғалыс» тұжырымы Ұзақ мерзімді әлеуметтік қақтығыс Ирак күрділері сецессионистік қозғалысының алғы- шарты болатындығын дәлелдеу үшін алдымен, ғылыми кілт сөздер мен концепцияларды ашу қажеттілігі туындайды. Сонымен, «Сецессия» термині латынның «secessio – бөліну, шығу» де - ген мағынаны береді. Ал, саяси және халықаралық қатынастар саласындағы сецессия ұлтаралық қақтығыстарды шешудің радикалды тәсілін білдіреді. Сецессия құбылысының нәтижесінде белгілі бір ұлт пен халық қоныстанған аймақ белгілі бір мемлекеттің аумағынан бөлінеді де тәуелсіз субъектке (саяси субъект) айналады. (James, 1999:85) Ал, «сецессионистік қозғалыс» – сецессияны мақсат қойып, осы мақсатты іс жүзінде жүзеге асыруға бағытталған әрекетті білдіреді. Сецессиялық қозғалысты жүзеге асырушы топ немесе ұлт – «сецессионистік топ» немесе «сецессионистік ұлт» деп аталады. (Wood, 1981:110). Қазірге дейін сәтті аяқталған сецессионистік қозғалысқа мысал ретінде 1971 жылы Бангладештің Пакистаннан бөлінуі, 1991 жылғы КСРО-дан 15 республиканың бөлінуі, 1990 жылдан мен 2000 жылдарға дейін созылған Югославияның 7 мемлекетке – Хорватия, Бос - ния және Герцеговина, Словения, Черногория, Сербия, Косово, Солтүстік Македонияға бөлінуі сияқты мысалдарды нұсқауға болады. 3) «Ұзақ мерзімді әлеуметтік қақты ғыс тар» концепциясы Ұзақ мерзімді әлеуметтік қақтығыс – қауымдастықтар мен топтар арасындағы қарым-қатынас терең тамырланған нәсілдік, этни калық, діни және мәдени жеккөрушілікке негіз деліп, қарым-қатынас зорлық-зомбылық пен күш қолдану формасында ауысқанда пай - да болатын құбылысты білдіреді. (Fisher, 2001:307) Э. Азардың концепциясы бойынша ұзақ мерзімді әлеуметтік қақтығыс ұлтаралық қарым-қатынастағы өзара қауіпсіздік, тану, қабылдау, саяси институттарға әділ қол жетім- ділік және экономикалық өмірге қатысу сияқты негізгі қажеттіліктер үшін ұлттық топтардың ұзақ және жиі қатал күресуімен сипаттала - тын жанжалды жағдайларды білдіреді. (Azar, Jureidini & McLaurin, 1978:50). Белгілі бір мем - лекетте немесе мемлекетаралық кеңістікте қоғамдық және ұлттық топтарда нәсілдік, діни, мәдени немесе этникалық белгілер бойын - ша терең келіспеушіліктер болуы мүмкін. Бұл келіспеушіліктер өзара зорлық-зомбылықтың өршуімен жалғасып, қарым-қатынас дұшпан дық- қа айналады. Дұшпандық адамның қауіпсіздігі, өзара танымы және тарату әділдігіне деген қажеттіліктерін қанағаттандырудан туындайды. Азар әр мемлекетте өмір сүретін әлеумет тік не - месе ұлттық топтардың едәуір бөлігі нің адамның негізгі қажеттіліктерін қанағат тан дырудан бас тартуы ұзаққа созылған әлеуметтік зорлық- зомбылық жағдайларына әкелді деп санайды. Азар ұзаққа созылған әлеу меттік қақтығыстың негізгі көзі ретінде төрт алғышартты анықтайды: топтардың қоғамдық қалыптасуы (communal content), адами негізгі қажеттіліктерінің қамта- масыз етілмеуі (deprivation of human needs), басқару және мемлекеттің рөлі (governance and the state’s role), сондай-ақ, халықаралық байланыс (international linkages). (Ramsbotham, 2005:113) (1) Топтардың қоғамдық қалыптасуы (com munal content) Ұзақ уақытқа созылған әлеуметтік қақты- ғыстың бастапқы пайда болуына ықпал ететін бұл элемент қақтығыстарға қатысатын ұлт не - месе қоғам өкілдерінің өздерінің жеке топта - рын құратындығында. Осыған байланысты құрылған жеке топтар Үкіметпен әр түрлі салаға байланысты қарым-қатынастар орнатуға ты - рысады. Топтардың құрылуымен оларда саяси- әлеуметтік, экономикалық жағдайға байланысты өзіндік топтық мүдде қалыптасады. Азардың пайымдауынша мүдделер қақтығысы «мемле - кет пен жалпы қоғамдық топтар арасындағы 40 Ұзақ мерзімді әлеуметтік қақтығыс (proctracted social conflict) ирак күрділері ... алауыздыққа» алып келеді. Үкімет пен топтар арасындағы мүдделер қақтығысы қоғамдағы зорлық-зомбылықтың қайнар көзі болып табы - лады. (Azar, Jureidini & McLaurin, 1978:57) Бұл алғышарт көптеген адамдардың әлеу- меттік топтарға тәуелділігін де білдіреді. Ұзақ мерзімді әлеуметтік қақтығыстар орын алатын аймақтардағы үкіметтер көбінесе белгілі бір ұлт өкілдерін немесе әлеуметтік топтардың негізгі адами қажеттіліктермен қамтамасыз ете алмайды. Үкіметтің осыған қатысты қабілетсіздігі неме се елемеушілік әрекеттері адамдардың тұрақ тылық үшін өздерінің әлеуметтік топтарына жүгінуіне мәжбүрлейді. Нәтижесінде пайда болған әлеу- меттік топ пен мемлекеттің идеялық және материалдық тұрғыдан бөлінуіне алып келеді. Бұл мемлекеттік биліктегі белгілі бір жеке топтардың басқаларға қарағанда үстемдігіне әкеледі. Үстем топ өзін басқа топтардың қажет- тіліктерінен оқшаулайды. Ал, оқшаулану этникалық топтың ішінара немесе жалпы қоғамдық фрагментациялануына әкеледі. жүктеу/скачать 0,72 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|