С. В. Кожанова Жалпы иммунология

8-Тарау. Комплемент жүйесі және оның туа біткен және адаптивті иммунды...
117
КОМПЛЕМЕНТ ЖҮЙЕСІНІҢ ЛЕКТИНДІ 
ЖОЛМЕН АКТИВТЕНУІ
Комплемент жүйесін антиденелердін катысуынсыз кейбір липид- 
тер мен көмірсулар тудыра алады, мысалы, манноза. Комплемент 
жүйесінің лектинді жолмен активтенуі манноза байланыстырушы 
лектиннін (МВЬ — 
таппозе-һіпсііп^ Іесііп)
микроорганизмдердің, 
бактерияларынын (
Заітопеііа, іе$іегіа
және 
Ыеі$$егіа),
сондай-ак 
Сгуіососси.ч пео/огтапз
және 
СапсНсІа аіһісапз
сиякты саныраукұ- 
лактардың және кейбір вирустардын (АИТВ-1 және респираторлы- 
синцитиалды вирус) бетіндегі манноза калдыктарымен байланысуы 
кезінде активтенеді. Калыпты жағдайда адам жасушаларында сиал 
кышкылынын калдыктары МВЬ танитын кант топтарын жасырып 
тұрады, сондыктан байланысуға нысана болмайды.
МВЬ — коллектиндер тұкымдастығына жатады, олар коллаген 
тәріздес аймактан және лектинді доменнен тұрады. Бұл нәруыз ман- 
ноза калдыктарын көптеген микробты жасуша бетінде байланысты- 
рады. МВЬ моноциттердың фагоцитозы үшін микробты жасушаларды 
опсонизацияға ұшыратады. Моноциттердің жетілген макрофагтардан 
айырмашылығы — манноза үшін меншікті рецептордын болмауы.
МВІ_ жаңа туған нәрестелердін кан сарысуында болады және оның 
деңгейі өмірінін алғашкы апталарында ересек адамдардың денгейіне 
жетеді. Кан сарысуындағы М ВІ_ деңгейі шамамен 1500 мкг/мл. 
Аталған нәруыздын мөлшері кабыну үдерістері кезінде жоғарылайды, 
сондыктан оны 
жедел кезендік нәруыз 
деп атайды. Манноза байлан- 
стырушы лектинді Т ^ Ғ -а , ИЛ-1 және ИЛ-6 цитокиндерінін әсерінен 
активтенетін Купфер жасушалары түзеді.
Екіншілік кұрылысы және кызметтері бойынша МВЬ С ія 
суббірлігіне ұксас. Микробты жасуша немесе патоген бетіндегі көмірсу 
қалдыктарымен МВЬ байланыскан кейін МВЬ-ассоциацияланған 
МА5Р-1 және МА5Р-2 серинді протеазалары МВЕ-ге косьшады. 
Осы ассоциация нәтижесінде түзілген белсенді кешен С4 және С2 
компоненттерінің активтенуі мен ьщырауын тудырады. МА5Р-1 
және МА5Р-2 кұрьшымы бойынша Сіг мен СІ5 ұксас және олардын 
әсерін қайталайды. Бұл С4 және С2 компоненттерінің активтенуі 
С5-конвертаза болып табылатын С4-2 кешенінің түзілуіне әкеледі. 
Бұл үдеріске антиденелер катыспайды. Ол маңыздылығы бойын- 
ша альтернативті жолға ұқсас және де классикалык жолдың барлык 
элементтері катысады (С1 катыспайды).

118
II Бөлім. Туа біткен иммунитет
Альтернативті және лектинді жолдармен активтену антиген- 
антидене иммунды кешенінін катысуынсыз басталатын болғандыктан, 
бұл жолдар жұкпалы микроорганизмдерге карсы манызды туа біткен 
корғаныс механизмі болып табылады.
Антигеннің антиденемен байланысуын кажет ететін классикалык 
жол, осы арнайы емес корғаныс механизмін толыктыратын арнайы 
корғаныс механизмі.
Адам организмін вирусты жұкпалардан корғайтын негізгі кызметті 
туа біткен және адаптивті имунитеттің жасушалык механизмдері 
(ТЧК-жасушалары мен СӘ8+ цитотоксикалык Т-лимфоциттер) атка- 
рады. Дегенмен де антиденелер мен комплемент жүйесі вирустарға 
карсы иммунитетке катысады және көпшілік жағдайда вирусты 
жұкпаның жедел кезеңінде онын таралуынын алдын алады және реин- 
фекциядан корғайды. Сонымен коса, көптеген кабығы бар патогенді 
вирустар (герпесвирустар, кызылша вирусы, эпидемиялык паро- 
тит, тұмау вирусы және ретровирустар) комплемент-тәуелді лизиске 
сезімтал болып келеді. Вирус кабығы вируспен зақымдалған жасуша- 
ның плазмалык мембранасынан тұрады, сондыктан мембрана-закым- 
даушы кешендердің әсерінен саңылаулар жеңіл түзіледі. Сарысулык 
антиденелердін көпшілік вирустардағы вирустын кұрылымдык нә- 
руыздарының кайталанатын суббірліктерімен байланысуы иммунды 
кешендердің түзілуіне алып келеді. Бұл жағдай комплемент жүйесінің 
классикалық жолмен белсенуіне кажетті идеалды жағдайды туды- 
рады. Кейбір вирустар (мысалы, Эпштейн-Барр вирусы, Ньюкасл 
ауруы және кызылшалық кызамык) антиденелердің катысуынсыз 
альтернативті және лектинді жолдармен активтенуді тудыруы мүмкін.
Комплемент жүйесі грамтеріс бактерияларды тиімді түрде ыды- 
рата алады, бірак олардың кейбіреулерінде комплемент-тәуелді 
бұзылыстарға карсы тұратын корғаныс механизмдері бар. Мысалы, 
Е. соіі
мен 
Заітопеііа
штамдары комплементке тұракты, себебі олардын 
жасушалык кабырғасындағы Л П К-компонентте ұзын полипептидті 
полисахараидтік бүйірлік тізбектер болғандыктан, олардын жасушалык 
кабырғасы «тегіс» болып келеді. Мұндай ЛПК-Дың бактериялардың 
кабырғасында көп болуы, мембрана-закымдаушы кешендердің бакте- 
риалды мембранаға орналасуына кедергі жасайды, сондықтан кешендер 
бактерия кабырғасынан тез босап қалады, санлаулар калыптаспайды. 
Грамон бактериялар комплемент-тәуелді лизиске тұракты, себебі 
олардың жасушалык кабырғасында пептидогликандардың калын 
кабаты бар. Ол мембрана-закымдаушы кешендердін жасуша ішкі мем- 
бранасына орналасуына кедергі жасайды.

8-Тарау. Комплемент жүйесі және оның туа біткен және адаптивті иммунды...
119

жүктеу/скачать 19,87 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: