Сабақтың тақырыбы: 8- сыныпта өтілген материалдарды қайталау. Квадрат түбір және иррационал өрнек.
Мақсаты: Арифметикалық квадрат түбір ұғымын, оның қасиеттерін, иррационал және нақты сандар ұғымын еске түсіріп есептер шығару.
Конспект Анықтама: а санының квадрат түбірі деп квадраты а-ға тең санды атайды. Санның квадрат түбірін анықтау амалын квадрат түбірден шығару деп атайды.
Анықтама: а (а≥0) санының арифметикалық квадрат түбірі деп квадраты а-ға тең теріс емес санды айтады және оны түрінде белгілейді.
Төмендегі квадрат түбірдің анықтамалары мен негіздерінен туындайтын негізгі қасиеттері:
-тің анықталу облысы теріс емес сандар жиыны болады:
арифметикалық квадрат түбір теріс емес;
теңдеуінің екі түбірі бар: x=± ;
x үшін =│x│теңдігі орындалады.
1-мысалы. Өрнекті оған теңбе-тең түбір таңбасы болмайтындай өрнекпен алмастыру керек. = =│2x+1│=-(2x+1)=-2x-1.
Егер a ≥ 0 {\displaystyle ~a\geq 0} және b ≥ 0 {\displaystyle ~b\geq 0} болса, онда
a b = a ⋅ b {\displaystyle ~{\sqrt {ab}}={\sqrt {a}}\cdot {\sqrt {b}}}көбейтіндіден арифметикалық квадрат түбір табу үшін әрбір көбейткіштен жеке түбір тауып, нәтижелерін көбейту керек.
Егер a ≥ 0 {\displaystyle ~a\geq 0} және b > 0 {\displaystyle ~b>0} болса, онда a b = a b {\displaystyle ~{\sqrt {\frac {a}{b}}}={\frac {\sqrt {a}}{\sqrt {b}}}} .
2-мысал. Амалды орындаймыз: + - =+ - = + ⦁ - ⦁ = +5 -3 =3 .
3-мысал. Түбірдің мәнін табамыз: = = = = =8 ⦁
Анықтама: Шектеусіз периодсыз ондық бөлшектерді иррационал сандар деп аталады.
Кез келген санның квадрат түбірі мен мәні бүтін сан бола бермейді. Мысалы, =1, ал, яғни сандар шексіз жалғаса береді. Калькулятор көмегімен артығымен немесе кемімен алынған жуық сан алуға болады. Немесе, Брадистің төрт таңбалы кестелерінде 22 кесте бар, солардың бірі — 4-кесте — саннан квадраттық түбір табу. Кестенің кішкене бөлігі келтірілген. Бұл кестеде 1-ден 100-ге дейінгі сандар түбірлерінің жуық мәндері берілген.
Кестедегі квадраттық түбірлер жуық мәндерінің абсолюттік қателігі жазылған жуық мәннің ақырғы разряд бірлігінің жарымынан артпайды, яғни 0,0005 дәлдікпен алынған.