Сабақ №1 Тақырыбы: Дәрілік өсімдік шикізатын фармакогностикалық талдау. Макроскопия. Микроскопия

1. 
   Муравьева Д.А., Самылина И.А., Яковлев Г.П. Фармакогнозия: Учебник.-4-изд., перераб. И доп.-М.: ОАО Изд-во «Медицина», 2007-656с.:ил
   
2. 
   Государственная фармакопея Республики Казахстан Т.1.-Алматы: Изд.дом «Жибек жолы», 2008.-592с.
   
3. 
   Государственная фармакопея СССР: Вып.1. Общие методы анализа/ МЗ СССР.- 11-изд., доп.-М.: Медицина, 1987.-336с.
   
4. 
   Государственная фармакопея СССР: Вып.2. Общие методы анализа. Лекарственное растительное сырье / МЗ СССР.- 11-изд., доп.-М.: Медицина, 1990.-400с.
   

1. 
   Руководство к практическим занятиям по фармакогнозии Учебное пособие. /Под ред. И.А.Самылиной, А.А. Сорокиной. - М.: ООО «Медицинское информационное агентство», 2007.-672с.
   
2. 
   Самылина И.А., Аносова О.Г. Фармакогнозия: учебное пособие: Атлас в 2 т. - М., 2007. - Т.1. -192с. Т.2.-384с.
   
3. 
   Самылина И.А.. Ермакова В.А., Бобкова Н.В., Потанина О.Г. Фармакогнозия: учебное пособие: Атлас. - Т.З. - М., 2009. - 438 с.
   
4. 
   Практикум по фармакогнозии: Учеб. пособие для студ. вузов / В.Н. Ковалев, Н.В. Попова, B.C. Кисличенко и др.: Под общ. ред. В.Н. Ковалева. - Харьков: Изд-во НФаУ: Золотые страницы: МТК- книга, 2004. - 512 с.: 615 ил.: 24 с. вкл.
   
5. 
   Руководство к практическим занятиям по фармакогнозии: Анализ фасованной продукции: учеб, пособие / под ред. И.А. Самылиной. - М. ООО "Медицинское информационное агентство", 2008.-288 с.: ил.
   

1. 
   Гүлдің морфологиялық құрылысы.
   
2. 
   Өсімдіктен алынған шикзатты латынша, қазақша, орысша атаулары
   
3. 
   Гүлдердің макраскопиялық анализіндегі диагностикалық белгілері
   
4. 
   Д.Ө.Ш «гүлдер» дегеніміз не
   
5. 
   Астрагүлділер, лалагүлділер тұқымдастарының құрылысы
   
6. 
   Сізге белгілі гүлдену типін анықтаңыз және суретін салыңыз
   
7. 
   Гүл қандай бөліктерден тұрады?
   

• 
  Д.Ө.Ш. макроскопиялық талдау жүргізуде фармоцевтер қолданатын негізгі кәсіби сөздіктер пайдалану
  
• 
  Осы өсімдік шикзаттарының тобына макроскопиялық талдау жасап үйрену
  
• 
  Өсімдік шикізатының қалыпты құжат талаптарына сәикестігіне қорытынды бере білу.
  

1. 
   А) дәрілік өсімдік
   

В)дәрілік зат түсінігіне анықтама беру

2. 
   Макраскопиялық талдау жүргізу ерекшеліктері және оның мақсаты
   
3. 
   Д.Ө.Ш. нің сапасын реглементтейтін қалыпты техникалық құжат аты:
   

Гүлдерден микропрепарат дайындау үшін, гүлді немесе гүл бөліктерін 2-3 минут суда қыздырады немесе 1-2 пайыз күйдіргіш натрий ерітіндісінде қыздырғаннан соң сумен жуады. Гүлді немесе гүл бөлігін заттық шыныға орналастырады, үстіне қосынды ерітінді тамызады, буландырылған инемен түзулейді, жапқыш шынымен жабады және ауаны кетіру үшін қыздырады. Микроскоппен қарағанда эпидермия құрылысына, жіпшелердің құрылысына, кристаллды қосындыларына, механикалық элементтеріне қарайды.

Кестені ұлпаның орналасуы бойынша толтырыңыз

Эпидермия құрылысы	Мінездеме
Жіпше саны және құрылысы
Бездің саны және құрылысы
Калции оксалатының қосқандағы формасы
Механикалық элементтердің құрылысы
Тозаң формасымен өлшемі

Сіздің берген сипаттамаңызды «сыртқы белгілер» бөліміндегі қалыпты құжаттың талаптарымен салыстырыңыз, шикізаттың өзіне тән ерекшеліктерін атап көрсетіңіз.

Талдау жасалынған дәрілік өсімдік шикізатының «сыртқы белгілер» тарауы бойынша қалыпты құжат талаптарына сәйкестігі туралы қорытынды жасаңыз.

1. 
   Муравьева Д.А., Самылина И.А., Яковлев Г.П. Фармакогнозия: Учебник.-4-изд., перераб. И доп.-М.: ОАО Изд-во «Медицина», 2007-656с.:ил
   
2. 
   Государственная фармакопея Республики Казахстан Т.1.-Алматы: Изд.дом «Жибек жолы», 2008.-592с.
   
3. 
   Государственная фармакопея СССР: Вып.1. Общие методы анализа/ МЗ СССР.- 11-изд., доп.-М.: Медицина, 1987.-336с.
   
4. 
   Государственная фармакопея СССР: Вып.2. Общие методы анализа. Лекарственное растительное сырье / МЗ СССР.- 11-изд., доп.-М.: Медицина, 1990.-400с.
   

1. 
   Руководство к практическим занятиям по фармакогнозии Учебное пособие. /Под ред. И.А.Самылиной, А.А. Сорокиной. - М.: ООО «Медицинское информационное агентство», 2007.-672с.
   
2. 
   Самылина И.А., Аносова О.Г. Фармакогнозия: учебное пособие: Атлас в 2 т. - М., 2007. - Т.1. -192с. Т.2.-384с.
   
3. 
   Самылина И.А.. Ермакова В.А., Бобкова Н.В., Потанина О.Г. Фармакогнозия: учебное пособие: Атлас. - Т.З. - М., 2009. - 438 с.
   
4. 
   Практикум по фармакогнозии: Учеб. пособие для студ. вузов / В.Н. Ковалев, Н.В. Попова, B.C. Кисличенко и др.: Под общ. ред. В.Н. Ковалева. - Харьков: Изд-во НФаУ: Золотые страницы: МТК- книга, 2004. - 512 с.: 615 ил.: 24 с. вкл.
   
5. 
   Руководство к практическим занятиям по фармакогнозии: Анализ фасованной продукции: учеб, пособие / под ред. И.А. Самылиной. - М. ООО "Медицинское информационное агентство",
   2008.-288 с.: ил.
   

1. 
   Гүлдің морфологиялық құрылысы.
   
2. 
   Өсімдіктен алынған шикзатты латынша, қазақша, орысша атаулары
   
3. 
   Гүлдердің макраскопиялық анализіндегі диагностикалық белгілері
   
4. 
   Д.Ө.Ш «гүлдер» дегеніміз не
   
5. 
   Астрагүлділер, лалагүлділер тұқымдастарының құрылысы
   
6. 
   Сізге белгілі гүлдену типін анықтаңыз және суретін салыңыз
   
7. 
   Гүл қандай бөліктерден тұрады?
   

1. 
   Д.Ө.Ш фармацевтикалық талдау. Макроскопия. Микроскопия.
   
2. 
   «жапырақтары» Д.Ө.Ш- на макроскопиялық талдауды шикізаты жапырақтары болатын дәрілік өсімдікті мысалға ала отырып жасау. Макроскопиялық талдау техникасы.
   

- дәрілік өсімдік шикізатының микроскопиялық анализін жүргізу барысында, фармацевтер қолданатын негізгі професионалды терминдерді ажырата білу.

- дәрілік шикізатының осы тобының микроскопиялық анализін жүргізуді үйрену.

- құжаттарды қанағаттандыратындай, оған сай келетіндей өсімдік шикізаты туралы қорытынды жасау.

1. 
   Төмендегі түсініктерге анықтама бер:
   

5. Білім берідің және оқытудың әдістері: лабораториялық жұмыстарды орындау.

Сыртқы көрінісін анықтау барысында сабағаның, жапырағының, гүлдерінің (ұрығының) құрылысына мән беріп, кептірілген шикізатты қарусыз көзбен немесе лупамен бақылау. Қажет болған жағдайда бірнеше минутқа ыстық суға салып, жібітіп, шынының үстіне сабаған, жапырағын жайып байқауға болады. Егер шөп майдаланған болса, онда жібітуге сабағының, жарырағының бір бөлігін алады. Сабағының құрылысына мән беретін негізгі белгілері: жай немесе күрделі бұтақталуының формасы бұтақтарының жанама құрылысы – цилиндр тәрізді сабақ, қабырға төртқырлы және т.б. бұтақталуы, өлшемдері (ұзындығы және негізінің диаметрі), бұтақта жапырақтарының орналасуы, гүлдерінің түрлері, жапырағының құрылысы, ұрығы.

Түсін күндізгі жарықта құрғақ шикізатты ғана анықтауға болады. Иісін ұқалау барысында анықтайды. Дәмін шикізаттың бір бөлігін татып немесе қайнатылған шикізаттан (улы емес өсімдіктерді ғана) байқауға болады.

Төменде берілген шикізаттардың сыртқы белгілерін кестеге толтырыңыздар.

Жазған сипаттамаларыныз норматиті құжаттарға сай «сыртқы белгілері» бөліміне сай келуі керек.

Сыртқы белгілері бөліміне берілген құжаттарға сай етіп қорытынды жасаныз.

6. Әдебиет:

Негізгі:

1. 
   Муравьева Д.А., Самылина И.А., Яковлев Г.П., Фармакогнозия. Учебник. – 4-е изд.,перераб. и доп. – М.: ОАО Издательство «Медицина», 2007. – 656 с.: ил.
   
2. 
   Государственная фармакопея Республики Казахстан. Т.1 – Алматы: Издательский дом «Жібек жолы», 2008. – 592 с.
   
3. 
   Государственная фармакопея СССР: Вып. 1. Общие методы анализа/ МЗ СССР. – 11-е изд., доп.- М.: Медицина, 1987. – 336 с.
   
4. 
   Государственная фармакопея СССР: Вып. 1. Общие методы анализа. Лекартвенное растительное сырье/МЗ СССР. – 11-е изд., доп. – М.: Медицина, 1990. – 400 с.
   

1. 
   Руководство к практическим занятиям по фармакогнозии: Учебное пособие / Под ред. И.А. Самылиной, А.А. Сорокиной. – М.: ООО «Медицинское информационное агентство», 2007. – 672 с.
   
2. 
   Самылина И.А., Аносова О.Г. Фармакогнозия: учебное пособие: Атлас в 2 т. – М., 2007. – Т.1. – 192 с.; Т.2. – 384 с.
   
3. 
   Самылина И.А., Ермакова В.А., Бобкова Н.В., Потанина О.Г. Фармакогнозия: учебное пособие: Атлас. – Т.3. –М., 2009. – 488 с.
   
4. 
   Практикум по фармакогнозии: учеб. пособие для студ. Вузов / В.Н. Ковалев, Н.В. Попова, В.С. Кисличенко и др.: Под общ. ред. В.Н. Ковалева.- Харьков: Изд-во НФаУ: Золотые страницы: МТК – книга, 2004. 512 с.: 615 ил.: 24 с. вкл.
   
5. 
   Руководство к практическим занятиям по фармакогнозии: Анализ фасовнный продукции: учеб. пособие / под. ред. И.А. Самыленной. – М. ООО «Медицинское информационное агентство», 2008. 288 с.: ил.
   

1. 
   «Шөп» деген дәрілік өсімдік шикізаты деген не?
   
2. 
   Жапырақтың орналасу типінің суретін салыныздар: кезектесіп, қарама қарсы.
   
3. 
   Жанама бұтақтың пішінінің суретін салылыңыздар: цилиндрлі, эллиптикалық төртқырлы, көпжақты, қабырғалы.
   
4. 
   Дәрілік өсімдік шикізаттарының сапасын қандай нормативті құжаттар айқындайды.
   
5. 
   Шөптердің макроскопиялық анализінде қандай диагностикалық белгілері болады?
   

2. Мақсаты: Дәрілік өсімдіктердің осы тобының микроскопиялық анализінің жүргізу техникасын білу.

3. Оқыту мақсаты:

• 
  Дәрілік өсімдік шикізатының микроскопиялық анализін жүргізу барысында фармацевтер қолданатын профессионалды терминдерді ажырата білу.
  
• 
  Өсімдіктер шикізатының осы тобының анатомиялық құрылысының ерекшеліктерін білу;
  
• 
  Дәрілік өсімдік шикізатының морфологиялық топтарының, олардың латынша, қазақша атауларын білу;
  

1. 
   Анықтамаларға түсініктеме бер: а) дәрілік өсімдік; б) дәрілік өсімдік шикізаты; в) дәрілік құралдар.
   
2. 
   Микроскопиялық анализді жүргізу ерекшеліктері және оның мақсаты.
   
3. 
   Дәрілік өсімдік шикізатының сапасын қанағаттандыратын нормативті құжаттар.
   

Дәрілік өсімдік шикізатының припоратын дайындау: череданың шөбі, душитсаның шөбі, постущая сумканың шөбі.

Жұмыстың барысы

Шөпті анықтау негізінен жапырағы бойына жасалады, сондықтан микропропарат жасауға жапырақ алынады (егер шөп майдаланған болса жапырақтың бөліктері алынады).

Жапырақсыз шөптерді зерттеу үшін бұтақтың эпидермисі немесе жанама бұтақтың кесіндісі алынады.Сілтілер ерітіндісінде батырылған сабақтың эпидермисін скальпинмен кесіп алып, оны бақылайды. Бұтақтың кесінділерін дайындау үшін аздап жұмсартады. Жұқа бұтақтарды тығынмен кесуге болады.

Кесілген шөптерді (жапырақсыз) анықтау үшін сабақтың ірі бөліктері таңдап алынады. Давленны препоратын дайындау үшін бұтақтың бөлігін 3-5% сілті ерітіндісінде жұмсарғанша қайнатып, сумен шаяды. Алынған массаны глицеринге немесе хлор алгидрат ерітіндісіне батырып, жабын шынысымен батырып ауаны шығару үшін қыздырады.

Ұлпалар бойынша диагностикалық белгілерін жазып, кестені толтырындар.

Ұлпа		Сипаттамасы. диагностикалық белгілері
Эпидермис	Клетканың пішіні
	Саңылаулы түрі
	Кутикула
	Трихомалар
Мезофилл	Құрылысы (дорсовентральді, изолатеральды)
	Секреторлық құрылысы
	Кристаллдық қоспалары

Сіздің белгілеріңізді нормативті құжаттардың микроскопия бөлімімен салыстырыныздар.

Анықталып отырған дәрілік өсімдік шикізатына нормативті құжаттардың «микроскопия бөліміне» сай қорытынды жасаңыздар.

1. 
   Муравьева Д.А., Самылина И.А., Яковлев Г.П., Фармакогнозия. Учебник. – 4-е изд.,перераб. и доп. – М.: ОАО Издательство «Медицина», 2007. – 656 с.: ил.
   
2. 
   Государственная фармакопея Республики Казахстан. Т.1 – Алматы: Издательский дом «Жібек жолы», 2008. – 592 с.
   
3. 
   Государственная фармакопея СССР: Вып. 1. Общие методы анализа/ МЗ СССР. – 11-е изд., доп.- М.: Медицина, 1987. – 336 с.
   
4. 
   Государственная фармакопея СССР: Вып. 1. Общие методы анализа. Лекартвенное растительное сырье/МЗ СССР. – 11-е изд., доп. – М.: Медицина, 1990. – 400 с.
   

1. 
   Руководство к практическим занятиям по фармакогнозии: Учебное пособие / Под ред. И.А. Самылиной, А.А. Сорокиной. – М.: ООО «Медицинское информационное агентство», 2007. – 672 с.
   
2. 
   Самылина И.А., Аносова О.Г. Фармакогнозия: учебное пособие: Атлас в 2 т. – М., 2007. – Т.1. – 192 с.; Т.2. – 384 с.
   
3. 
   Самылина И.А., Ермакова В.А., Бобкова Н.В., Потанина О.Г. Фармакогнозия: учебное пособие: Атлас. – Т.3. –М., 2009. – 488 с.
   
4. 
   Практикум по фармакогнозии: учеб. пособие для студ. Вузов / В.Н. Ковалев, Н.В. Попова, В.С. Кисличенко и др.: Под общ. ред. В.Н. Ковалева.- Харьков: Изд-во НФаУ: Золотые страницы: МТК – книга, 2004. 512 с.: 615 ил.: 24 с. вкл.
   
5. 
   Руководство к практическим занятиям по фармакогнозии: Анализ фасовнный продукции: учеб. пособие / под. ред. И.А. Самыленной. – М. ООО «Медицинское информационное агентство», 2008. 288 с.: ил.
   

1. 
   «Шөп» деген дәрілік өсімдік шикізаты деген не?
   
2. 
   Жапырақтың орналасу типінің суретін салыныздар: кезектесіп, қарама қарсы.
   
3. 
   Жанама бұтақтың пішінінің суретін салылыңыздар: цилиндрлі, эллиптикалық төртқырлы, көпжақты, қабырғалы.
   
4. 
   Дәрілік өсімдік шикізаттарының сапасын қандай нормативті құжаттар айқындайды.
   
5. 
   Шөптердің макроскопиялық анализінде қандай диагностикалық белгілері болады?
   

• 
  Дәрілік өсімдік шикізатының микроскопиялық анализін жүргізу барысында фармацевтер қолданатын профессионалды терминдерді ажырата білу.
  
• 
  Өсімдіктер шикізатының осы тобының анатомиялық құрылысының ерекшеліктерін білу;
  
• 
  Дәрілік өсімдік шикізатының морфологиялық топтарының, олардың латынша, қазақша атауларын білу;
  

1. 
   Анықтамаларға түсініктеме бер: а) дәрілік өсімдік; б) дірілік өсімдік шикізаты; в) дәрілік құралдар.
   
2. 
   Микроскопиялық анализді жүргізу ерекшеліктері және оның мақсаты.
   
3. 
   Дәрілік өсімдік шикізатының сапасын қанағаттандыратын нормативті құжаттар.
   

Қабықты зерттеу барысында, қабақ бөлігінің пішініне, өлшеміне (ұзындығына, қалыңдығына), сыртқы және ішкі түстеріне, иісіне, дәміне (улы емес шөптерге), басқа да спицификалық негіздеріне мән беру.

Қабықтың макроскопиялық анализін құрғақ заттың үстіне жүргізеді. Қабақтың пішіні мен өлшемін анықтап, оның қалыңдығына және қабықтың жасына ерекше мән беріледі. Қабық шикізатында түтікті тығын түрі болады. Тығынның түсіне мән беріледі (жұмсақ, жібекті және қыртысты). Қабықтың ішкі жағы жұмсақ немесе қабырғалы (әрбір түрге тән), сыртқы белгісіне қарағанда түсі жағынан ашықтау. Қабықтың иісін скальпільмен тілу арқылы анықтауға болады. Қабықты анықтау барысында сапалық химиялық реакциялар маңызды роль атқарады. Оны су буында да және реактивті қабықтың ішкі бөлігіне жіберу арқылы да жүргізуге болады.

Берілген шикізатты сыртқы белгілерін анықтап кестені толтырындар:

Белгілері	Белілердің сипаттамалары	Анықтау әдістері
Қабық бөліктерінің пішіндері
Сыртқы көрінісінің сипаттамасы
Ішкі көрінісінің сипаттамасы
Сыртқы түсі
Ішкі түсі
Иісі
Дәмі
Спецификалық белгілері

Анықтаған белгілеріңді нормативті құжаттың «Сыртқы белгілер» бөлімімен салытырыңдар.

Анықталып отырған дәрілік өсімдік шикізатына нормативті құжаттың «Сыртқы пішін» бөліміне сай қорытынды жасау.