Сабақ №57 Мерзімі: қазақ әдебиеті 5-сынып Сабақтың тақырыбы : Ақынның сұлулыққа, табиғатқа көзқарасы Сабақтың мақсаты

Оқушылармен сәлемдесу. Сабаққа қатысуын тексеру. Зейінднерін сабаққа аудару.

Үйге «Ақсақ киік» өлеңін мәнерлеп оқып, мазмұндау және Сәкен туралы қосымша деректер жинап келу тапсырылған. (Оқушылардан «Ақсақ киік» өлеңінің мазмұны сұралады)

• 
  С.Сейфуллин қай жерде, қай жылы дүниеге келген? (1894 ж. Қарағанды облысы, Нілді деген жерде дүниеге келген)
  
• 
  Ол кісі кім болған? (жазушы, алашордашы, лирик ақын, ұстаз, әнші, қоғам қайраткері)
  
• 
  Қандай шығармалары бар? («Бақыт жолында», «Қызыл сұңқар» драмалары , «Тау ішінде», «Біздің жақта», «Көкшетау» әндері, «Тар жол тайғақ кешу» раманы бар)
  
• 
  Алғашқы өлеңдер жинағы қай жылы, қайда, қандай атпен басылып шықты? ( 1914ж. Қазан қаласында «Өткен күндер»деген атпен басылып шығады)
  
• 
  Жұбайының аты ( Гүлбаһрам)
  
• 
  Қай жылы репсессия құрбаны болады? (1938ж.)
  
• 
  Абақтыдан қашып шыққанда кімнің үйін паналайды? ( Әйтпеновтер отбасын)
  
• 
  Ақсақ киік» өлеңінде не туралы әңгіме болады?
  
• 
  Қандай мәселені қозғаған?
  
• 
  Идеясы не?
  
• 
  Ақбөкенді не үшін атқан? Оның мүйізі неге бағалы?
  

лирик ақын

әнші сазгер


Сәкен

драматург қоғам қайраткері

алашордашылардың бірі жазушы

Ой шақыру.

І деңгей

1. 
   «Азайды соңғы кезде байғыс бөкен», «Мүйізін пайда қылып шетке сатқан» деген жолдардан нені түсіндік? (Адамдардың өз табиғатына зиянкестік іс-әрекет жасап, зияны жоқ аңдардың саны қазіргі кезде сиреп кеткені туралы айтса, киік мүйізінен пайда тапқысы келген пайдакүнем, ақшаға құнығып, табиғатқа кесел келтірген адамдарды адамдарды ашық айыптап отыр.)
   
2. 
   Өлең сендерге несімен әсерлі болды? ( Өлеңдегі ақынның табиғатты суреттеуі, жанашырлығы ұнады. Басқа шығармаларға қарағанда бізге әсер еткені – адамдардың табиғатты қорғамауы, мергендердің аяусыз жазықсыз аңды атуы. Мергеннің мергендігі жалғыз киікке түскені адам баласын ашындырмай қоймайды. Себебі ол – қазіргі таңда саны жағынан азайып бара жатқан түз жануары.)
   
3. 
   Өлең қалай аяқталады деп болжам жасайсың? (Ақын киіктің өлгені не өлмегені туралы бізге нақты мәлімет айтпаған. Сондықтан қансырап өлуі мұмкін немесе жолаушыға кез болып, мейірімді жандардың қолында жарақатынан жазылуы мүмкін, ит-құсқа жем болуы мүмкін немесе жолшыбай адамға кез болып, ол адам қазақша бауыздап, етін азық етуі мүмкін.)
   

Мұғалімнің қосымша дерек беруі

• 
  Балалар, өлеңнің бастапқы жолдарында баяндалған Арқа, Бетпақдала туралы мәлімет
  

Табиғат зоналары шөлейт және шөл зоналарымен көзге түседі.Қуаңшылық жерлер көп болатындықтан сор, сортаңды жерлерде өсетін көкпек, жусанның бірнеше түрі кездеседі.

• 
  «Киік» қандай аң? Сендер ол туралы не білесіңдер?
  

Ақбөкеннің негізгі жауы - қасқыр, ал жас төлдеріне бүркіт, дала қыраны мен қарақұстар да шабуыл жасайды. Ол аусыл, пастереллез ауруларымен ауырады. Ақбөкен дәмді еті,құнды мүйізі мен тұяғы, әдемі терісі үшін ауланады. Оның мүйізінен пантокрин дәрісі алынады. Ақбөкеннің тұяғын күйдіріп, одан алынған күлді денедегі теміреткіге жағады, сусамыр ауруына шалдыққандарды емдеу үшін де пайдаланады. Осы қасиеттерін дәріптеп, қазақ киікті «Киелі», «Қасиетті аң» деп бағалайды.

ІІ деңгей.

1. 
   Өлеңде қандай жерді суреттеген? (3 слайд, Қазақстан картасынан Бетпақдаланы көрсету). Бетпақдала – Сарыарқа деген үлкен аймақтың шөл даласы. Онда киік мекен етеді. Онда елді-мекен, өзен, көл болмайды. Өсімдіктен жусан өседі.)
   
2. 
   Қандай өсімдік атаулары кездесті? Дәптермен жұмыс. (Көкпек, боялыш, жусан - шөлді жерде өсетін жапырақсыз шөптер).
   
3. 
   Киікті неге теңейді? (Ақын оны жас балаға теңейді. Әрбір кішкентай бала сұлу болады. Бөкен де бала сияқты сұлу.)
   

1. 
   Киіктің портреті қандай? (таңы аппақ, екі көзі мөлдір қара... Бөкеннен сұлу аңды мен көмедім... Қап-қара екі көзі мөлдіреген, Әдемі екі танау желбіреген).
   

2. 
   Өлең қалай аяқталған? (Өлеңде сұлу аң киіктің аянышты тағдыры, адам қолынан жасалған қиянат айтылады.Оқиға жапан далада оқ тиіп жараланған бөкеннің шыбын жанын қоярға жер таппай мазасызданған сәтін суреттеумен аяқталады).
   
3. 
   Өлеңге талдау жасау. (Дәптермен жұмыс):
   

• 
  Ақын «Ақсақ киік» өлеңі арқылы жас ұрпаққа не айтқысы келеді? Өлеңнің идеясы не?
  

1. 
   Тақырыбы киіктің аянышты тағдырына арналған; 2) идеясы – экологиялық жағдайды ашына айтуы.
   

• 
  Табиғатты қорғау туралы қандай мақал-мәтелдер, өлеңдер білесіңдер?
  

Жоспар:

1. 
   Бетпақдала табиғаты.
   
2. 
   Сұлу бөкен.
   
3. 
   Төнген қауіп.
   
4. 
   Жаралы киік.
   
5. 
   Мейірімсіз мерген.
   

1. 
   Қап-қара // екі көзі// мөлдіреген, -11а
   
2. 
   Әдемі// екі танау// желбіреген. – 11 а
   
3. 
   Елеңдеп// жас балаша// жалтаңдайды, -11 б
   
4. 
   Жел түрткен// жусаннан да// селдіреген. 11а
   

11 буынды қара өлең ұйқасы.

• 
  Өлеңде көркемдегіш тәсілдердің қай түрі кездеседі?
  

1. 
   «Ақсақ киік» өлеңінен үзінді жаттау.
   
2. 
   « Табиғат – біздің екінші анамыз» тақырыбына ойтолғау жазу.