Жоспар. «Нарықтық экономика негіздері» пәнінің мақсаттары мен міндеттері.
Экономика салалары
§1. «Нарықтық экономика негіздері» пәнінің мақсаттары мен міндеттері. Экономика – бұл адамдық қажеттіліктерді қанағаттандырушы ретінде қызмет ететін және барлық экономикалық ғылымдар үшін жалпы объект болып табылатын адам қызметінің саласы.
Кәсіпорын экономикасы дербес ғылымды білдіреді, оның оқу пәні кәсіпорын қызметі, шаруашылық шешімдерді жасау және қабылдау үрдісі болып табылады.
Экономика – бұл үш негізгі сұраққа жауап беретін ғылым:
· Нені шығару керек және қандай көлемде?
· Тауарды қалай және қайда шығару керек, қандай технологиямен және қандай көздерден?
· Кім үшін өндіру керек, оны қалай бөлу қажет?
«Нарықтық экономика негіздері» оқу пәні арнайы пәндерді меңгеруге арналған базалық білімдерді орнататын жалпыкәсіптік болып табылады.
Курсты меңгерудің мақсаты – қаржымен байланысты экономика саласының білімдері мен дағдыларына ие болу, сондай-ақ экономикалық көрсеткіштерді жоспарлау мен есептеуді үйрену және экономикалық, қаржы және еңбек қорларын талдау.
«Нарықтық экономика негіздері» курсын оқытудың пәні кәсіпорынның саудалық ұйым ретіндегі мәні, кәсіпорын қорлары (негізгі, өндірістік қорлар, айналым құралдары, жұмыс күші, күрделі қаржы) және оларды қолдануды жақсартудың жолдары болып табылады.
Экономикалық реформаның қазіргі кезеңінде экономикада, макроэкономикада да, микроэкономикада да өзгерістер жүзеге асуда: нарықтық экономиканың қазіргі жүйесі қалыптасуда, бұл жүйе негізінде кәсіпорындардың экономикалық қызметінің сипаты мен әдістері өзгереді.
Ұлттық шаруашылықты талдау кезінде экономикалық зерттеулерде әдетте өріс,сала ұғымдары қолданылады.
§2. Экономика салалары Жиынтық қоғамдық өнімді және ұлттық табыстарды жасауға қатысу тұрғысынан өндіріс екі ірі салаға бөлінеді: материалдық өндіріс және өндірістік емес сала. Материалдық өндіріске өнеркәсіп, ауыл шаруашылығы, жүк көлігі, байланыс (материалдық өндіріске қызмет көрсетуші), құрылыс, сауда, қоғамдық тамақтану, ақпараттық-есептеу қызметін көрсету, материалдық өндіріс қызметі саласының берік түрлері жатады. Өндірістік емес салаға тұрғын-коммуналдық шаруашылығы, жолаушы көлігі, байланыс (өндірістік емес саладағы қызмет көрсету ұйымдары), денсаулық сақтау, дене тәрбиесі және әлеуметтік қамтамасыз ету, халықтық білім беру, мәдениет және өнер, ғылм және ғылыми қызмет көрсету, несиелеу және сақтандыру, басқару органдары аппаратының қызметі. Экономика салалары мамандандырылған салаларға бөлінеді. Сала – ұлттық шаруашылықта біркелкі өнім және жалпы (ерекше) функцияны атқаратын еңбек бөлінісінің қоғамдық жүйесінде өндірістің ерекше жағдайларымен сипатталатын сапалы біркелкі шаруашылық бірліктерінің (кәсіпорындар, ұйымдар, мекемелер) тобы. Өнеркәсіп саласы өндірілетін өнімнің экономикалық қызметінің біркелкілігімен, тұтынатын материалдардың бірыңғайлығымен, техникалық база мен технологиялық үрдістердің ортақтығымен, кадрлардың ерекше кәсіби құрамымен, жұмыстың өзгеше жағдайларымен сипатталатын кәсіпорындардың жиынтығын білдіреді. «Өндірістік немесе халық шаруашылық кешен» деген ұғымдар бар. Халық шаруашылығында келесі кешендер қызмет етеді: аграрлық-өнеркәсіптік (АПК), әскери-өнеркәсіптік (ӘӨК), машина жасау, металлургиялық, химиялық-орман, құрылыс, отын-энергетикалық кешендер (ОЭК) және т.б.