Сабақ. Тақырыбы : Кіріспе. Еңбекті қорғау туралы жалпы түсініктер. Сағаттық деңгейі сағат. Еңбекті қорғау туралы жалпы түсініктер

Еңбек ұғымының мәні мен еңбек ұйымының маңыздылығы

жүктеу/скачать 0,81 Mb. бет 19/87 Дата 21.12.2021 өлшемі 0,81 Mb. #104596 түрі Сабақ

Бұл бет үшін навигация:

• 3.3 Кәсіпорында еңбек ұғымының экономикалық ұстамы және оның элементтері
• 3.4 Еңбекті қорғау мәселелері жөнінде қызметкерлерді, жұмысшыларды оқыту

3.2 Еңбек ұғымының мәні мен еңбек ұйымының маңыздылығы. Еңбек ұғымы - өнім өндірісін адам мақсатына лайықты қызметпен белгілейді немесе қызметтердің көрсетілуін және сол секілді физикалық және психологиялық энергия шығындарымен әрқашан байланыстырылады. Еңбек, шығарылушы өнімдердің қайнар көзі, яғни қызметтерде тауар секілді қолданылып, өндірісте жалғасын табады. Демек, өндірісте адам энергиясының ұлғаю процесі өтеді (оның өндірісте қабілеттілігі, іскерлілігі және табиғи берілуден, соның ішінде негізгі рухани тегін алғанда), ал эквивалентті түрде - еңбек ақыны ақшалай төлеу түрінде еңбек бағасы алға шығады. Көптеген техникалық еңбектер экономикалық және әлеуметтік факторлардан тұрады. Олардың арасында еңбек ұйымы маңызды орын алады, соның ішінде қызметкерлердің реттелген және келісілген әрекеттерінде, кәсіпорында өндіріс құралдарымен және табысты қамтамасыз етуге бағытталған өндіріс мақсаттарының жүзеге асырылуы ,н/се т.б. жағдайлар. Өндірісте экономикалық шарттарды қайта кұру және сонымен қатар жеке шаруашылық реформаларының күрделі экономикалық және әлеуметтік мақсаттарын шешу барысында көбінде еңбек ұйымдары тұрады. Өндірісте нәтиженің жоғарылауы үлкен істе қызмет етеді. Еңбек маңыздылығының өсу шегін қамтамасыз ету -жауаптылық пен құштарлықтың еңбек етушілердің биікке жетуіндегі ақырғы нәтижелерінің бірі. Еңбек ұйымы ұғымының маңызды жақтарын айқындайтын қажетті бастау «еңбек ұйымы» және оның жалпы түрлеріне тоқталайық. Көптеген жағдайларда еңбекті ұйыммен астарлас, яғни мағынасы бірдей деп түсіндіреді, сондықтан осыған байланысты сұрақтарды еңбек ұйымы деп қарастыруымызға болады.Осы жерде түрлі жағдайлар кездеседі, қашанда еңбек ұйымының қарамағында көптеген шаралардың кешені орналасқан.Олар өндірісте жұмысшылардың уақытты үнемді пайдалануы, құрал-жабдықтардың дұрыс қолданылуы, сонымен қатар еңбек процесінде денсаулықтарын сақтау, өндіріске тиімді пайда келтіруі болып табылады. Сондай-ақ еңбек ұйымында даңғыл жолдар көптеп кездеседі. Еңбек механизмі және техника мен технологиялық байланыстар, өндірістің жабдыкталынуы және басқа да өндіріс өлшемдерінің толық жетілдірілуі маңызды, бірақ бұл элементтермен еңбек бірден орнына келмейді. Бізде қажет ететін айырбастау ғана емес, оның маңызды мүмкіншіліктері өндірістің дамуы үшін техникалық, технологиялық процестердің өндіріс факторларына әрекеттесуі болып есептеледі. Еңбек ұйымы ұғымының бірнеше түрлері болады. Бір құбылыстарда оны тәнге ие болу қасиеттерімен айтады. Ал мына мәнде еңбек ұйымы - еңбекті тірі қолдану жүйесімен түсіндіріледі. Еңбекті құруда айқындылық қатар жүзеге асырылады. Енді бірде былай түсіндіреді: еңбек ұйымы кәсіпорында адамдарды тәртіпке салу, пайлалану деген мағынаны білдіреді. Негізінде ұғым тек қана заңды түрде дұрыс шешім қабылдайды. Өндірісте еңбек ұйымы - еңбекті жүзеге асыру, өндірісте қызметкерлерге еңбек орындарын бөлу әрекеті болып есептеледі. Толықтай болжау, лайықтау (жабдықтау және жоспарлауды) жоғарғы өнімді еңбекке арналған жұмысшы орындары, олардың қызмет етуі, сонымен катар түрлі орындар құру, әдістерді және еңбекті қабылдаулары нықталып бекітіледі. Еңбек нормалары игілік істер жасаумен де қамтамасыз етіледі: еңбекке лайықты жағымды шарттарды іріктеп алу, дайындау және мамандықтардың кадрлар мәселесін жоғарылату, яғни жоспарлауды нәтижелі жүйемен құруды қадағалау, ақы төлеуде есепті қатал сақтау, жасаған еңбектері үшін қосымша сыйақы белгілеу,еңбек тәртібін сақтаумен қатар еңбекке деген белсенділікті арттыру мәселелері қарастырылады. 3.3 Кәсіпорында еңбек ұғымының экономикалық ұстамы және оның элементтері. Кәсіпорында еңбек ұйымы немесе ұйымдар мынаған көңіл бөледі. Қызметте еңбектің экономикалык нәтижелері іске асады . Сондықтан еңбек ұйымы құрама бөлім сияқты еңбек экономикасында қаралады. Сауда экономикасы шарттарында әртүрлі факторлардың мағынасы өседі. Кәсіпорындардың дамуына өндіріс нәтижелілігі әсер етеді, Осы факторлардың нәтижесінде өнеркәсіпте еңбекті ұйымдастыру маңызды орынға ие болады. Өндірістің техникалық жабдықтауының нәтижесінде бәсекелестік туады. Кәсіпорында еңбек ұйымы үлкен сұраққа қажетті жауап іздейді. «Ұйым» сөзінің астарында құрылым,яғни қандай да бір құбылысты айқындауға болады. Кәсіпорында еңбек жүйесі қызметкерлердің өзара байланыстарымен және өндіріс құралдарымен айқындалады. Еңбекті жүзеге асыруды былай болжайды: біріншіден: ой, мақсат кұруы; екіншіден: кәсіпорынды басшылыққа алу, өндіріс құрылысына тізім құру және олардың жүйеліліктеріне тоқталу; үшіншіден:өндірістің барлық түрлерге бөлінуі, қызметкерліктің олармен әрекеттестік жүйелер құруы; төртіншіден: еңбекте жұмысшының өзіне ыңғайлы орындарын лайықтауы; бесіншіден: әрбір жұмысшының қызмет ету орынындағы қосалқы жұмыстармен таныс болуы; алтыншыдан: еңбекті өңдеуде оның әдістерімен танысу; жетіншіден: еңбек нормаларына байланысты ақы төлеуі, сонымен қатар еңбек қауіпсіздігін қамтамасыз ету мақсатында еңбек қауіпсіздігі инспекторын тағайындау, еңбек келісім шарттарының кәсіпорында сақталу тәртібін қадағалау, кәсіпорын жұмыстарын жоспарлау , еңбек кадрларын іріктеп алу ,оларды нақты белгілеу, қажетті кадрлар даярлау, еңбек тәртібін сақтау,қажет жағдайда тәрбиелеу және т.б. Кәсіпорында осы айтылған мақсаттардың шешімі еңбек ұйымын құрастырады, ал оған мынандай элементтер кіреді: 1.Іріктеп алу, дайындау, қайта даярлау және қызметкерлердің мамандығының жоғарылауы. 2.Еңбек түрлерін бөлу, қызметкерлердің орындарға орналастырылуы және оларды бекіту үшін міндеттерді айқындау. 3.Еңбек кооперациясы, қызметкерлер аралық өзара байланыс. 4.Жұмысшы орындардың ұйымы. 5.Жұмысшы орындардың қызмет ету ұйымы 6.Жұмыс орынындағы еңбек әдістері мен тәсілдері. 7. Еңбектің негізгі нормаларын құру. 8.Еңбек қауіпсіздігі жағдайларын жасау. 9.Ақы төлеу ұйымы және еңбек белсенділігін арттыру мүмкіндігі (стимулированиясы). 10.Жоспарлау және еңбек есебі, 11.Еңбектік тәртіпке тәрбиелеу. Жоғарыда айтылғандай кәсіпорындағы еңбек ұйымын - бір жағынан қызметкерлердің белгілі бір ортадағы өндірістік жүйемен өзара байланыстылығы десек,екінші бір жағынан өндірістің бір-бірімен қарым-қатынасы деуге болады, еңбекті айқын құрушы жобамен немесе еңбек бөлінісінің салдарынан және қызметкерлер аралық кооперацияның пайда болуы деп есептейміз. Сонымен қатар еңбек ұйымы жұмысшылардың кәсіпорын ұйымдарына және ұйымның оларға қызмет етуін, еңбек әдістерін, еңбек негіздерінің нормаларын қарастырады,оған ақы төлеу немесе заттық жоспарлаулар,еңбек есебінің қайсысына сәйкес келетіндігімен қамтамасыз етуін анықтау болып табылады. Еңбек ұйымының кәсіпорында тағы бір басқа қырын байқауға болады ,ол әрекет құрумен, тиянақты немесе еңбекті шамасынша өзгертуге деген ынтасы, қызметкерлердің өндіріс құралдарымен әрекеттесуі және жан-жақты қарым қатынаста болуы.Техникалардың және өндірістік технологиялардың өзгертулеріне сәйкес, немесе еңбек ұйымының кәсіпорын талабына сай толықтай жетілдіруін талап ету, ғылыми еңбек ұйымы туралы жаңа тапсырыстар және ұйымдық шешімдерді алдыңғы тәжірибелермен енгізу. Егер өндіріс өзін жаңа қырларымен сергек сезінсе, онда еңбек ұйымдары жоғарыдан көрінеді. Өз тәжірибелерін жүйелі түрде енгізсе, ондай жағдайда еңбек ұйымдары өндірісте ғылыми жағынан жарқын үлес қосады. Еңбек ұйымы өндірісте ең жақсы техникаларымен және адамдардың, бұйымдардың және қаражаттық қорлардың нәтижелерін тиімді қолдану мақсатында еңбек сіңіргіштігі мен өсу шегі қамсыздандырылған өнім өндіргіштігі болып саналады. Ол дегеніміз қызметшілердің денсаулығын сақтауына бағытталған ұстам болары хақ. Кәсіпорынның еңбек ұйымындағы маңызды белгісімен мақсаттарының топтастырылған немесе өзара байланысқан шешімі, оның бағыттауы: * Экономикалық ( қорлардың үнемділігі, өнімнің жоғарылауы, өндірістің нәтижелік өсу шегі); * Психофизиологиялық (өндірістік орталардың жағдайының жақсаруы, адамға психофизиологиялық жүктің берілуі, ауырлық төмендеуі және еңбекте ашушаң - психЂикалык сырқатты болдырмау); * Әлеуметтік (еңбектің әр түрлілік жоғарылауы, оның ұстамдылығы, қадірліліктің, еңбектің толық құндық ақысының төлеуін қамтамасыз етуі). Кәсіпорындардың ерекшеліктерінде осы ұсынулардың даму мақсаттары туралы оның функциялары да болып келеді.Өндірісте еңбекті ұйыдастырудың келесі функциясын айтуға болады. Қор жинақтаушы, еңбекті мықтап ұстануы қажет,соның ішінде жұмысшы уақыттарының үнемділігіне, қорлар, энергиялар, материалдардың нәтижелі пайдалануы. Бұдан басқа да еңбек үнемділігіне қоса өзіндік экономикалық қана емес, өндіріс құралдарының көбеюіне, сонымен қатар көптеген қажетті еңбектерге жұмсалуы қажет.Орынды бөлінулермен еңбек кооперациясында, сонымен бірге қабылдауларда қолданумен шектелмей және еңбек әдістерінің, жұмысшы орындарының айқын ұйымымен қоса жақсы жүйемен жөнделіп қызмет етілгенін байкатады. Қорлардын үнемділікпен қызмет етуі өнімнің сапалық жоғарылауына бағытталуымен қатар үлкен санға ие. Демек, белгіленген еңбек ұйымының қабілеттілігін алдағы және өткен еңбек шығындарының жан-жақты үнемділігі арқылы қадағалау,сонымен қатар техника және технологияның қажеттілігін дәлелдеу,оны өндірісте пайдаланумен көрсетіледі. Нәтижелі қызметкер құру функциясы. Кәсіпшілік ғылыми негізінде және қызметкерлердің кәсіпшілік сұрыптауының, сонымен қатар оларды оқытудың, мамандық жүйелерінің жоғарылатуын байқау. Қызметкерлерді іріктеп алу сапасына талаптың және олардың басқа да кәсіпшілікке икемдерінің болуы шарт. Қолданылатын қиын техниктік орындаушылардың жауаптылық өсу шегіне жүргізіледі. Ол үшін өзі уақытша және дұрыс шешімдер қабылдауы қажет. Ғылыми кадрларды құру және оларды дайындаудағы маңызды функциялардан тұрады. Қоғам қамқорлығы,күзет туралы және денсаулығын жақсартуға аса маңыздылықтың қойылуы шарт. Адамдардың денсаулық проблемалары өндірістің едәуір мөлшерінде анықталады. Өндірісте еңбек етуші денсаулығының сақталуы, яғни еңбек жағдайының жасалуы тиіс. Еңбекпен жоғарылау функциясы. Мемлекетте, қоғамдық еңбек ұйымдарында төтенше жағдай маңызды функциясымен айқандалған. Еңбек уақытында сөйлеуге болмайды. Егер оның әлеуметтІк сауалдарымен және биік маңызды, мәртебелі еңбекке ұмтылысы жоғары болса, оның дамуына арналған шарттардың еңбек өндірісінде жақсаратын болса онда шені көтереді. Еңбек тәртіптері, еңбекті дамытудың белсенділік және творчестволық ынтаны өңдіруге бағытталған функциялары -тәрбиелік және активтендіруші болса,өндірісте жоғары дәрежелі, жұмыс сапаларының еңбекті құруға жағдай жасауы, ал орындаушылардың сапасы одан жоғарырақ тұрса, онда еңбек ұйымы төмен деп есепетеледі. Сонымен бірге өндіріс бірнеше салаларға бөлінеді: Өндірістің техника - технологиялық дайындауы (өндіріс құрал-саймандарына техникалық және технологиялық құжатнама ендіруі, технологияны, еңбек заттарын дайындау). Іріктеп алу, дайындау, қайта даярлау және кадрлардың мамандықтарының жоғарылауы. Өндірістік зат дайындау, жабдықтау, оның бәріне қажеггімен: машиналармен, механизмдермен жабдықтаумен, шикізатпен, материалдармен, жартылай фабрикаттармен, энергиямен және т.б. Негізгі өндірістік процестің жүзеге асырылуы кәсіпорын мамандандыруымен және өнім шығаруьшен сәйкес. Қосалқы және қызмет етушІ өндіріс процестердің жүзеге асырылуы ( жөндейтін жұмыстар, энергиялық жэне транспорттық қызмет ету, сапа бақылауы жайлы өнім. сақтау - саралау, материалдардың және дайын өнімнің, шаруашылық жұмыстар және т.б.). Іріктеп алу, дайындау, қайта даярлау және квалификацияның жоғарылау қызметкері. Денсаулық күй-жағдайлары, айқын өлшеудің кәсіпшілік жарамдылығы тексеру жолымен орналастырады. Басқару жүйелері толық өңделген және қамтамасыз етілген, өнім сапалары жоғары елдерге Жапония және АҚШ мемлекеттерін жатқызуға болады. Соңғы жылдарда Жапонияда 50-ші жылдары жан-жақты жаппай өнеркәсіпке сапалы өнімдерімен бақылауға еніп отырды. Сонымен қатар бұл елде өнеркәсіп өте қарқынды дамыды. Үлкен фирмалар ашылып онда белгілі қызметкерлер, жұмысшылар, шеберлер жұмыс атқарды. Осы кезеңнен бастап сапа әдістеріне барлық қызметкерлердің жүйелі окуы өткізілді. Бұдан былай оқу жүйесі жақсара түсті. Тәрбиелеудің толассыз және тұрақты жүйесінен еңбекшілердің тұтынушыға деген орынды көңілі бөлінді және өз еңбегімен сапалы нәтижелерге қол жеткізді. Оқумен барлық шаралардың орындалуы жанында, тәрбиелеу және бақылау жүйелерін енгізу арқылы өнім сапасын және еңбек өнімділігін жоғарылату керектігін толық мәнінде жапон мамандары ескерді. Бұл жерде мәдениеті және тұрмысы , білім деңгейі еңбекке өзара қатысты. 3.4 Еңбекті қорғау мәселелері жөнінде қызметкерлерді, жұмысшыларды оқыту, жүктеу/скачать 0,81 Mb. Достарыңызбен бөлісу: