Сабақ тақырыбы: Генератордың құрылысы оның ақауларын тауып, реттеу жолдары

ҚАУІПСІЗДІК ТЕХНИКАСЫ МЕН ЕҢБЕКТІ ҚОРҒАУ

• 1. Арнай киім ҚТ талаптарына сай болуы тиіс.
• 2. Құрал-жабдықтар жұмысқа жарамды болып электр құралдары жерге нолденген болуы тиіс.
• 3. Жұмыс орнында артық заттар мен қоқыс болмауы тиіс.
• 4. Қыры кеткен немесе гайка өлшеміне сәйкес келмейтін кілт қолдануға тыйым салынады.
• Бензин денеге тиген кезде оны жедел түрде керосинмен шайып, артынша сабынды сумен жуу керек. Егер бензин көзге тиген жағдайда онысумен мұқияттап жуып, дәрігерге көрсету керек
• Ток өткізгіш, жалғастырғыш, сымдардың дұрыстығын тексеріп, жалғау.

• Жаңа сабақты түсіндіру:
• Егер адам мен көлік құралын салыстыратын болсақ, онда оның жүрегі ІЖҚ болса, ал адамның нерв жүйесі генераторға(барлық борттық жалғағыштармен бірге) сәйкесінше тиесілі. "Генераторсыз көлік құралы қозғала ала ма?" қозғалады, шамалы уақытқа ғана, тек аккумулятор батареясы отырғанша(былайша айтқанда разрядталғанша). Ал міне, сол АКБ зарядталуы үшін және борттық жүйені қалыпты, жұмыстық кернеумен қамтамасыз ету үшін генератор қызмет етеді. Автокөлік генераторының құрылысы бір қорапта жиналған бөлек- бөлек элементтерден тұрады.
• Генератордың қорабы бір жағынан статордың негізі болып табылады. Көбінесе дюралюминиден жасалынады. Оның жақсы желдетілуі үшін терезе тәріздес саңылаулары бар. Қалыптың алдыңғы және артқы жағында ротор орналасатын подшипниктері орнатылған.
• Статордың орамы мыс сымдардан тұрады. Сымдар статор сақинасында орнатылады.

• Сақина магниттік сапасы жоғары металлдан жасалынған (трансформаторлы темір). Автокөлік генераторы үш фазалық энергия өндіретіндіктен, статордың үш орамы бар, өзара үшбұрыштармен жалғанған. Фазалық орамдардың жалғанған жері түзеткіш көпірге қосылады.
• Ротор өзалдына бір орамды электромагнит болып табылады. Орам ротор өзегіне бекітіледі. Орам сыртында ферро магнитті материалдан жасалған сақина болады. Оның диаметрі статордың ішкі диаметрінен 1,5-2мм кіші болады. Реттегіш реле пен ротор орамына келетін кернеуді реттеу үшін мыс сақиналар қолданылады. Олар ротор өзегінде орналасады, ротор орамдарымен графитті щетка арқылы байланысып тұр. Реле-реттегіш генератордағы кернеуді реттеп, бақылайды. Түзеткіш мост н/е диодты мост 40 Ампер тура токты алты диодтан тұрады. Диодтар ток өткізгіш негізде орналасқан, қос-қостан Ларионов схемасымен жалғанған. Мұндай байланыс айнымалы үш фазалыдан, тұрақты кернеу алуға мүмкіндік береді.

• Автокөлік генераторының жұмыс істеу принципі.
• Автокөлік генераторының жұмысының негізіне статор орамдарында ротор орамында болатын магнит өрісінің көмегімен тұрақты ауыспалы электр кернеуін тудыру.
• Қозғалтқыш генератор роторын ремен арқылы қозғалысқа келтіреді.
• Электр энергиясының көздері
• Автокөліктегі электрэнергиясының көзі - АКБ мен генератор. Автокөлік төмеңгі айналымда не қозғалтқыш іске қосылмаған кезде АКБ энегрия көзі болып табылады. АКБ 2 полюсі бар: “+” электр тізбек тұтынушыларына жалғау үшін, “-” көлік қаңқасына жалғау үшін. АКБ тек 12 В кернеулі тұраұты ток береді, ал генератор орташа және жоғарғы айналымдарда электр энергиясын бере алады. Генератор электр тізбекте АКБ-ге параллель жалғанған. Егер генератор кернеуі АКБ кернеуінен жоғары болса ол оны зарядтай алады.

Электрэнергиясын тұтынушылар Автокөліктегі электр тогын тұтынушы – оның сыртқы жарықтандыру аспаптары(көлемдік оттар, шамдар, бұрылыс көрсеткіштері, артқы номер жарығы), қозғалтқышты іске қосу жүйесі, бақлап-өлшеу аспаптары, терезе тазалағыш, кабина жарығы, дыбыстық сигнал, терезе көтергіш және т.б. Генератор дегеніміз- механикалық энергияны электр энергиясына айналдырушы құрал. Иінді біліктен алынған айналым ремень арқылы шкивқа беріледі, шкив ротор бірлігіне жалғанған. Айналу кезінде ротордағы оң полярлық диод пен теріс полярлық диодта магнит өрісі пайда болады. Двигательдегі айналым жай жүріс болған жағдайда өз қуаты 20- 25 % -ды береді. Электр тогын өндіреді.

• Электр энергиясының көздері деп нені айтады?
• Генератор дегеніміз не?
• 2. Генератордың атқаратын қызметі?
• 3. Генераторда кездесетін ақаулар?
• 4.Техникалық қауіпсіздік ережелерін ата?

• Жаңа сабақтан сұрақ- жауап

• Оқушылардың ауыспалы жұмыс орны

• Нұсқау картасы
• Тапсырма 7
• Сабақтың мақсаты: Оқушылардың теорияд алған білімдерін практикамен ұштастыру
• Сабақтың мазмұны: Генератордың құрылысымен таныстыру.
• Сабаққа пайдаланатын құрал жабдықтар: 1. Генератор, 2. Әр түрлі кілттер, 3.Бұрағыштар. 4. Қысқаш, 5. Плакаттар, 6.Оқулықтар,
• 7. Алғашқы медициналық қызмет көрсету.
• Сабақтың уақыты: 6 сағ.
• Сабақ өту барысы:

• Қорытынды сұрақтар: 1. Шкивтің гайкасын немен ағытамыз?
• 2. Генератордың екі қақпағы немен ағытылады?
• 3. Валдың подшипнигін қалай аламыз?
• Техникалық қауіпсіздік ережелер: Генераторды бұзған жағдайда балғаның басы бос болмауы керек. Бұрағыштың
• ұштары талапқа сай болуы керек. Соны мен қатар бұрағыштар қолға тайып кетуін қадағалау қажет. Қол сүртуге немесе бөлшектерді алған кезде қолдары май болмауыүшін шүберек пайдаланамыз. Суырғышты пайдаланған кезде үш тырнақшаларытехникалық пайдалануға сай болуы қажет.

• Нұсқау картасы
• Тапсырма 9
• Сабақтың мақсаты: Оқушылардың өндірістік оқуға деген қызығушылығын, ой- өрісін, шеберлігін дамыту.
• Сабақтың мазмұны: Токтың қызметі.
• Сабаққа пайдаланатын құрал жабдықтар:
• Генератор. 2. Арнайы кілттер. 3. Балға. 4. Шапқы. 5. Қысқаш. 6. Әр түрлі бұрандалар. 7. Плакаттар.
• 8. Оқулықтар.
• Сабақтың уақыты: 6 сағат
• Сабақ өту барысы:

• Қорытынды сұрақтар: 1. Қандай себептен ток бермей қалады?
• 2. Бұрандалы не себептен кетеді?
• 3. Сымның үзілу себебі?
• Қауіпсіздік ережелер: Балғамен жұмыс істеген кезде, сонымен қатар шапқы,
• қысқаш, бұрағыштарды қолданған кезде қолдарымызға, көздерімізге мұқият болу керек.
• Пайкілеген кезде ұқыпты пайкіленуін қарап қадағалау, тексеру.
• Сақтық шараларын қатерге алу.

• Нұсқау картасы
• Тапсырма 8
• Сабақтың мақсаты: Оқушылардың теориядан алған білімдерін дұрыс пайдалануға үйрету
• Сабақтың мазмұны: Генератордың ақауларын реттеу жолдары.
• Сабаққа пайдаланатын құрал жабдықтар: 1. Гинератор. 2. Арнайы кілттер- 9, 12 және 19мм. 3.Түрлі бұрағыштар. 4. Қысқаш.
• 5. Балға. 6.Шапқы. 7.Плакаттар. 8.Оқулықтар. 9.Алғашқы көмек көрсету жабдықтар.
• Сабақтың уақыты: 6 сағ.
• Сабақ өту барысы:

• Қорытынды сұрақтар: 1. Генератордың ремені үзілген кезде мотор немен жұмыс жасап тұрады?
• 2. Щеткасы не себептен желінеді?
• 3. Подшипниктер не себептен шашылады?
• 4. Генератордың ремені ұзарған кезде қалай анықтаймыз?
• Техникалық қауіпсіздік ережелер: Балғамен жұмыс істеген кезде, балғаның сабына көңіл аударамыз. Егер балғаның сабы бос немесе жарылған болса басқа балғаны пайдаланамыз. Бұрағыш пен жұмыс жасаған кезде қолдарына мұқият болу керек. Шапқы мен жұмыс жасаған кезде мұқият ұстап тұрсаңдар қолдарыңызды соғып алуларыңыз мүмкін, себебі шапқы соққан кезде тайып кетуі мүмкін. Егер қолдарыңды жарақаттап алған жағдайда медициналық көмек жасалу керек.

Генератордың щетка ұстағышының винтін ағытамыз, щеткаұстағышты аламыз

• Генератор шкивін бекітетін гайканы ағытамыз (генератор ременін пайдалана)

• Генератордың шкивінің шпонкасын аламыз

• Сьемник пайдаланып шкивті ротор білігінен аламыз

• Генератордың артқы қақпағын статорымен бірге аламыз

• Генератор артқы қақпағының 4 бекітетін гайкасын ағытамыз

• Алдыңғы подшипник бекітілетін гайкаларды ағытамыз

• Роторды артқы подшипнигімен бірге генератордың алдыңғы қақпағынан аламыз. Аралық сақинаны жоғалтпа!

• Алдыңғы подшипниктің сыртқы, ішкі қақпағын аламыз.

• Ротор білігінің алдыңғы подшипнигін генератордың алдыңғы қақпағынан аламыз.

• Ротор білігінің алдыңғы подшипнигін генератордың алдыңғы қақпағынан аламыз.

• Генератордың артқы қақпағынан сымдардың шетін ағытқышпен ішке итере отырып статорды аламыз.

• Генератордың артқы қақпағынан диодтар мостын аламыз.

• «30»-шығысының ұстағыш гайкасын ағытамыз.

• Сьемник көмегімен артқы подшипникті ротор білігінен аламыз

• Щетка ұстағыштан щетканың шығуын тексереміз. ( 12 мм кем болмауы тиіс)

• Жаңа сабақты бекіту сұрақтары.
• Сұрақ- жауап:
• 1. Генератор қызметін түсіндіріңіз?
• 2. Генератордың құрылысы қандай бөліктерден тұрады?
• 3. Генераторда кездесетін ақауларды атап көрсетіңіз?
• Қорытынды нұсқау:
• 1. Оқушылардың жаттығуларына сараптама жүргізу. Олардың бір-біріне берген бағаларын тыңдау.
• 2. Жаттығу жұмыстарын жақсы орындаған оқушыларды атап айту және бағалау.
• 3. Қате жіберген оқушыларға қатесін көрсету, пікірлерін ортаға салу.

• Үйге тапсырма беру.
• Бүгінгі өткен жаңа тақырыпты қайталап оқу.
• Үйлеріңізде қандай техника бар сол техникада қолданылатын генераторлардың маркасын біліп келу.