Сабақ№ Тақырып: Инклюзивтібілім беру мәселелері Мазмұны: Инклюзивті білімберудіңмәніидеологиясы
жүктеу/скачать 24,66 Kb.
|
Ин 4
|
Семинарлықсабақ№ 4. Тақырып: Инклюзивтібілім беру мәселелері Мазмұны: 1.Инклюзивті білімберудіңмәніидеологиясы 2. Инклюзивтіортадабілім беру мәселелері Қазіргі қоғам толыққанды деп есептелмейді, егер қандай да бір адамдар тобына қатысты дискриминациялау бар болса. Мысалы, А.Д.Уорд бойынша, «кез-келген, әділеттілікке және адам құқықтарын сақтауда халықаралық ережелерге ұмтылатын мемлекет, барлық балаларға қажеттіліктері мен қабілеттеріне сай, білім беруде заңдарды басшылыққа алуы керек. Ерекше қажеттіліктері бар балаларға қатысты, мұндай мемлекет оларға жас ерекшеліктеріне сай білім алу мүмкіндігін іске асыру міндетті. Инклюзивті білім беру тұрақты даму, қоғамдағы қалыптылық, күрделеніп келетін қоғамда адамның әлеуметтенуінің негізі болуы тиіс. Адамдардың әлеуметтену мен бейімделу мүмкіндіктері өмірлік жағдайлар мен жеке тұлғалық қасиеттерге тәуелді емес, олар білім беру жүйесімен тығыз байланысты. Білім беру сөзінің мағынасын кеңінен қарастыратын болсақ – ол адамның пайда болуы, оның өмірінің ерекшеліктері, өмірлік тәжірибені жинақтауы, ал мұның барлығы нақты әлеуметтік–экономикалық жағдайларда индивидуалды–жекетұлғалық капиталдың өсуіне қажет болады. Инклюзивті білім берудің тереңдігі, жылдамдығы және материалдық тұрғыдан аса үлкен салымдарды қажет етпейтіндігі, оның саяси, әлеуметтік-экономикалық, мәдени мәселелерді нәтижелі шешуге әсер ететін аймақтардың бірі болуын анықтайды. Әлемде өзінің экономикалық және мәдени прогресімен инклюзивті білім беруге міндетті емес бір де бір мемлекет жоқ. Инклюзивті білім беру әр балаға оның мектепте оқу көрсеткіштеріне сәйкес немесе сәйкес еместігіне қарамастан, білім алуға құқық береді. Балалар ұжымда өзара байланысқа түсіп, қарым-қатынас ережелерін меңгереді, педагогпен бірге шығармашылық тұрғыдан білім алу мәселелерін шешуге үйренеді. Сенімділікпен айтуға болатыны, инклюзивті білім беру барлық балалардың жекетұлғалық мүмкіндіктерін кеңейтеді, адамгершілік, толеранттылық, көмекке келу қасиеттерін қалыптастыруға, дамытуға жағдай жасайды. Мүмкіндігі шектеулі балалар үшін инклюзивті білім берудің жағымды көрсеткіштері анық: - инклюзивті ортадағы мүмкіндігі шектеулі балалар, арнайы мектепте оқитындармен салыстырғанда, өздерінің қалыпты деңгейдегі құрбыларымен әлеуметтік өзара байланысқа түсуде жоғары деңгейді көрсетеді. - Инклюзивті ортада мүмкіндігі шектеулі балалар күрделі бағдарламалар бойынша оқиды, нәтижесі – дағдылар мен академиялық жетістіктердің жақсаруы. Әрине, арнайы мектепке қарағанда жалпыға білім беру бағдарламалары жоғары әрі күрделі білім деңгейін талап етеді. Яғни, мүмкіндігі шектеулі балалар инклюзивті мектепте академиялық міндеттерді шешуге көбірек уақыт жұмсайды, және де, салыстырмалы деңгейде жоғары академиялық нәтижелерді көрсетеді. - Мүмкіндігі шектеулі балаларды әлеуметтік қабылдау, инклюзивті сыныптарда кіші топтарға бөліп оқытуға байланысты, нәтижелі қалыптасады. Балалар кіші топтарда педагогтың тапсырмасын орындау барысында кейбіреулерінің даму ерекшеліктері бар екендігін ұмытады. Біртіндеп, қалыпты деңгейдегі балалар өздерінің мүмкіндігі шектеулі балалармен ұқсастықтары көп екендігін түсінеді. - Инклюзивті сыныптарда қалыпты деңгейдегі балалар мүмкіндігі шектеулі балалармен дос болады. - Инклюзивті білім беру дамуында ерекшеліктері бар балалардың жалпы білімдерінің қалыптасуына әсер етеді. - Инклюзивті сыныпта оқыған балалар үлкейгенде де даму ерекшеліктері бар адамдармен араласады. - Инклюзивті мектеп түлектерінің айлықтары орта есеппен, арнайы мектепте оқығандармен салыстырғанда, үш есе көп, ал оларды материалдық қолдау қоғамға 2 есе арзан түседі. - Қалыпты деңгейдегі балалар (тіпті дарынды, қабілеттері жоғары балалар) білім берудегі инклюзивті бағытта бірқатар жаңаша қарастырылған жұмыс түрлеріне қатысады: жақсартылған білім беру сапасы мен педагогикалық іс-әрекетте қолданылатын түрлі технологиялар мен әдіс-тәсілдердің пайдалануы. - Мүмкіндігі шектеулі кейбір балаларды оқытуда жаңа білім беру технологиялары қажет: мысалы, мүмкіндігі шектеулі балаларды оқытуда мәліметтік технологиялар өте қажет. Мұндай технологияларды оқыту процесінде қолдану басқа балаларға да пайдалы. - Инклюзивті білім беру жағдайында материалдық ресурстар мен материалдық қамтудың арттырылуы қалыпты деңгейдегі де және дарынды да балаларға да пайдалы. «Арнайы бағдарламаларға» бөлінген қаржылар тек мүмкіндігі шектеулі балаларды ғана емес, олардың қалыпты деңгейдегі құрдастарына да қолдануға жұмсалуы мүмкін. - Қаржылай көмекті түрлі бағыттарда пайдалануға болады: мысалы, сыныптан тыс белсенділікті ұйымдастыруда, сыныпты қосымша оқыту техникалық құралдармен жабдықтауда, ал мұның барлығын тек мүмкіндігі шектеулі балалар ғана емес, барлық балалар пайдалана алады. - Инклюзивті оқытудың тағы бір жағымды жағы – сыныппен қосымша педагогикалық мамандардың жұмыс жүргізуі. - Жиі қосымша қаржыландыру мүмкіндігі шектеулі балаларды психологиялық-педагогикалық қолдауға, арнайы педагог (дефектолог), логопед-мұғалімдер, психолог және басқа да мамандардың жұмыс жүргізуіне бөлінеді. - Қалыпты деңгейлі немесе дарынды оқушылардың мүмкіндігі шектеулі балалардың оқыту процесіне қосылуында өзіндік бағалауы жоғарылап, академиялық дағдыларды меңгеру сапасы артады. - Бұл балалардың «Мен - концепциясы», өзіндік ұстанымдары, әлеуметтік білімдері мен іс-әрекеттері анық болып қалыптасады. Маңыздысы, оқу процесінде мүмкіндігі шектеулі балаларға көмек көрсететін қалыпты деңгейлі балалардың академиялық көрсеткіштері, олардың инклюзивті процеске қатыспайтын құрдастарымен салытырғанда, әлдеқайда жоғары болады. - Инклюзивті сыныпта оқу барысында қалыпты деңгейлі немесе дарынды балалардың Брайль тілін немесе ым-ишара тілін меңгеруге мүмкіндіктері бар. - Инклюзивті сыныпта оқитын қалыпты деңгейлі немесе дарынды балалар өздерінің мүмкіндігі шектеулі құрдастарын сыйлауға, олардың психофизикалық дамуындағы бұзылыстардың түпкі мәнін түсінуге үйренеді. Инклюзивті білім беруге қарсы дәлелдер де бар: мұндай жағдайда мүмкіндігі шектеулі балалардың білімділік деңгейі төмендейді, немесе инклюзивті мекеменің оқу процесіндегі бірқатар әлеуметтік, тұлғааралық қиындықтар шешімін таба аламайды деген ой-пікірлер. Бұл дәлелдер орынсыз. Инклюзивті білім беруң негізінде кез-келген балалар дискриминациясын болдырмау және барлық адамдардың құқықтарының теңдігін қамту, сонымен бірге ерекше қажеттіліктері бар балаларға жағдай жасау идеологиясы жатыр. 2. Қазіргі заманғы білім беру жүйесі өзінің белгілі бір талаптарына жауап беретіндерді, барлығына ортақ бағдарлама бойынша оқуға және барлығына қалыпты оқу нәтижелерін көрсетуге қабілетті стандартты мүмкіндіктері бар балаларды ғана қабылдайды. Нәтижесінде, ерекше білім беру қажеттіліктері бар балалар жалпы білім беру процесінен шығады, себебі олармен жұмыс істеу үшін жалпы білім беру мекемелерінің педагогикалық құрамы түзету және арнайы педагогика саласында қажетті білімге ие емес. Қазіргі мектептегі осы және басқа да көптеген мәселелер инклюзивті білім беруді шешуге арналған. Сонымен инклюзивті білім деген не? Инклюзивті білім беру – барлығына, оның ішінде ерекше қажеттіліктері бар балаларға да қолжетімді білім беруді көздейтін жалпы білім беруді дамыту процесі. Инклюзивтік білім берудің негізіне балаларды кез келген кемсітуді болдырмайтын және барлық адамдарға тең қарым-қатынасты қамтамасыз ететін, бірақ бұл ретте ерекше білім беру қажеттіліктері бар балалар үшін қажетті жағдайлар жасайтын идеология қойылған. Кез-келген мектепте мүмкіндігі шектеулі балаларды, мүгедек балаларды, қиын өмірлік жағдайға тап болған ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларды сәтті әлеуметтендіру қамтамасыз етіледі [1, 12]. Қазіргі уақытта инклюзивті білім беру шындыққа айналып, әлемнің барлық елдерін «біріктіре» және «тарта» алады. Бірақ, сонымен бірге, олар практикаға қарқынды енеді, инклюзивті білім беру білім беру жүйесінің алдына көптеген күрделі сұрақтар мен жаңа міндеттер қояды. Инклюзияның мол тәжірибесі мен заңнамалық шоғырлануы бар шетелдік білім беру жүйесінен айырмашылығы, біздің отандық инклюзия енді қалыптасып, дами бастады. Теңдік қағидаты денсаулық жағдайы бойынша кемсітушілікке тыйым салуды да қамтиды. Мемлекет азаматтарға жалпы және бастауыш кәсіптік білім берудің жалпыға қолжетімді және тегін болуына кепілдік береді. Өз кезегінде, ата-аналарға оқыту нысандарын, білім беру мекемелерін таңдау, баланың заңды құқықтары мен мүдделерін қорғау, білім беру мекемесін басқаруға қатысу құқығы беріледі. Қазіргі уақыттағы мүмкіндігі шектеулі адамдар санатына жататын халық арнайы білім беру қажеттіліктеріне сәйкес келетін арнайы (түзету) білімге мұқтаж. Өкінішке орай, қазіргі уақытта біздің елімізде мүмкіндігі шектеулі балаларға арналған білім беру қызметтерінің нарығы өте тар, шағын қалалар мен ауылдарда мүмкіндігі шектеулі балалар көбінесе экономикалық себептерге байланысты білім беру жүйесінен тыс қалады [2, 69]. Мүмкіндігі шектеулі балаларды оқытудың дәстүрлі түрі арнайы (түзету) білім беру мекемелері болып қала береді. Мүмкіндігі шектеулі балаларды оқыту мен тәрбиелеудегі қиындықтардың едәуір бөлігі білікті кадрлардың: дефектолог-педагогтардың, психологтардың, тәрбиешілер мен әлеуметтік педагогтердің өткір тапшылығына, оларды даярлау деңгейінің жеткіліксіздігіне байланысты. Себебі, инклюзия мектеп өмірінің терең әлеуметтік аспектілерін қамтиды: кез-келген баланың білім беру қажеттіліктеріне бейімделген моральдық, материалдық, педагогикалық орта құрылады, оны ата-аналармен тығыз ынтымақтастықта, білім беру процесінің барлық қатысушыларының бірлескен командалық өзара әрекеттесуінде ғана қамтамасыз етуге болады. Мұнда тек «ерекше» ғана емес, сонымен бірге ең қарапайым баламен және сол бала үшін өзгеруге дайын адамдар жұмыс істеуі керек. Мүмкіндігі шектеулі балалар үшін инклюзивті білім беру принципі мүмкіндігі шектеулі студенттердің қажеттіліктерінің әртүрлілігі олар үшін ең аз шектелетін және ең көп қамтылатын білім беру ортасына сәйкес келуі керек дегенді білдіреді. Инклюзивті білім беру концепциясы төмендегілерге негізделеді: Барлық балалар тұрғылықты жері бойынша мектептің білім беру және әлеуметтік өміріне енгізілуі тиіс; Инклюзивті мектептің міндеті – әр адамның қажеттілігін қанағаттандыратын жүйені құру; Инклюзивтік мектептерде мүгедек балалар ғана емес, барлық балалар табысты болуға, қауіпсіздік пен орындылықты сезінуге мүмкіндік беретін қолдаумен қамтамасыз етілуі тиіс. Инклюзивтік білім беруді ғана емес, жалпы білім беруді де негізге алатын сегіз қағидатты бөліп көрсетуге болады: Адамның құндылығы оның қабілеттері мен жетістіктеріне байланысты емес; Әр адам сезінуге және ойлауға қабілетті; Әр адамның қарым-қатынас жасауға және естуге құқығы бар; Әртүрлілік адам өмірінің барлық жақтарын күшейтеді; Шынайы білім беру тек нақты қарым-қатынас контекстінде жүзеге асырылуы мүмкін; Барлық адамдар құрдастарының қолдауы мен достығына мұқтаж; Барлық студенттер үшін прогреске қол жеткізу мүмкін емес нәрселерден гөрі не істей алатындығында болуы мүмкін; Барлық адамдар бір-біріне мұқтаж [3, 2]. Инклюзивті білім беруді өздігінен ұйымдастыру мүмкін емес, ол құндылық, адамгершілік деңгейдегі өзгерістерге байланысты. Қазіргі мектепте оны ұйымдастырудың проблемалары, ең алдымен, мектеп әлеуметтік институт ретінде стандартты бағдарламада қарастырылған қарқынмен жүре алатын балаларға, педагогикалық жұмыстың типтік әдістері жеткілікті адамдарға бағытталғандығына байланысты. 1 қыркүйектен бастап мектептің жанында тұратын кез-келген бала онда оқуға құқылы. Мектеп оған келетін барлық балаларға сапалы білім беруге дайын ба? Бірінші мәселе мектептердің инклюзияға дайындығында болып отыр. Дайындық – бұл Жүйелік ұғым, оған көптеген көрсеткіштер кіреді. Мектеп ғимаратының қимыл-қозғалыс бұзылыстары бар балаларды қабылдауға дайындығы және оларға мектеп ғимаратына да, оның барлық үй-жайларына (сынып, асхана, кітапхана, дәретхана бөлмелері) қолжетімділікті қамтамасыз ету. Баланы мектепке жеткізу мәселесі жиі кездеседі. Көліктік қолдауды көздеу қажет. Мекеменің білім беру ортасының оқушылардың әртүрлі білім беру мүмкіндіктеріне сәйкес келуі. Оқыту – бұл әлеуметтік процесс, бұл топтық әрекет. Мектеп кеңістігіне деген жаңа көзқараспен қатар, инклюзивті білім беру ортасын құру мектептегі адамдардың мәдени құрылымы мен қарым-қатынасын талдауды қажет етеді. Педагогтардың әртүрлі білім беру қажеттіліктері бар балаларды оқытуға дайындығы. Жаппай мектеп мұғалімдерінің (кәсіби, психологиялық және әдістемелік) ерекше білім беру қажеттіліктері бар балалармен жұмыс істеуге дайын еместігі проблемасы өткір тұр, инклюзивті ортада мұғалімдердің кәсіби құзыреттілігінің жетіспеушілігі, психологиялық кедергілер мен мұғалімдердің кәсіби стереотиптерінің болуы байқалады. Бұл мәселені шешу үшін біліктілікті арттыру бағдарламалары, магистратура және бакалавриат бағдарламалары, шығармашылық шеберханалар, тәжірибе алмасу, тағылымдамалар және т.б. құрылады, түзету педагогтарымен, арнайы психологтармен, ғылыми қоғамдастықпен әдістемелік ынтымақтастық осы мәселені шешуде жетекші рөл атқара алады. Бүгінде елімізде педагог кадрлардың біліктілігін арттыру стратегиясы өзгерді. Кез-келген мәселені міндет саласына аудару керек. Мектептің мүмкіндігі шектеулі балаларды оқытуға дайындығы мен қарапайым студенттерден туындайтын қиындықтарды бірлесіп қарастыра отырып, сіз осы мектепте толыққанды инклюзияға қол жеткізе аласыз. Өмірде көбінесе азшылықтардың құқықтары үшін күресте қалған адамдардың құқықтары бұзылады. Дискриминацияны болдырмауға тырысу, оған барлық назар аудару, одан да жаман жағдайға айналады. Инклюзивті оқытудан барлық балалардың өмір сүру сапасы мен оқуының жақсаруын, табиғаттың өзіне тән әлеуетін ашудағы мүмкіндіктердің нақты теңдігін күту керек. Мектептің инклюзивті білім беруге дайын болмауына байланысты әр түрлі жағымсыз салдарлар болатыны сөзсіз. Олардың бірі – мүгедек баланы мектепке ресми қабылдау, содан кейін оны үйде оқытуға «шығаруға» ынталы болу. Бүгінгі таңда бұқаралық мектепте оқитын әрбір 3-ші мүгедек бала үйде білім алады, бұл сапалы білім алуға және оны құрдастар қауымдастығына қосу мақсаттарына қол жеткізуге ықпал етпейді. Инклюзияны дамыту үшін тағы бір маңызды тәуекел бар – бұл біздің өзгерістер мен жаңалықтарды имитациялау, қысқа мерзімді нәтижелерге бағдарлану, есептер мен көрсеткіштерде асығыстық, кейде өзінде ештеңесі жоқ әдеттеріміз. Бұл арқылы инклюзивті білім беру идеясының беделін түсіру, оны жалған түсіндіру және инклюзияның тиімсіздігін бағалау жүзеге асырылады [4, 27]. Оқытудың инклюзивті тәжірибесінің жолын таңдаған мектеп үшін ерекше білім берілуіне қажеттілігі бар қандай да бір оқушыны оқытуда кедергілердің туындауының нақты себебі не болуы мүмкін екенін анықтау маңызды. Мектептердің қазіргі заманғы дайын еместігі жағдайында әр бала инклюзивті білім беру жағдайында оқи алмайды. Мүмкін, оқушы өзінің зияткерлік сипаттамаларына байланысты, тіпті бейімделсе де, жаппай бағдарламаны игере алмайды. Немесе оның қозғалтқышы мен сенсорлық бұзылысының ауырлығы соншалық, қарапайым мектеп оған қол жетімділік жағдайларын қамтамасыз ете алмайды. Сонда ғана мектеп консилиумының немесе ПМПК-ның шешімімен оқушының арнайы оқу бағдарламасын жүзеге асыратын және барлық қажетті мамандары бар басқа мектепке ауысуы туралы мәселені қарастыруға болады. Бұл мәселеде ата-аналар, олардың пікірі және баласын белгілі бір мектепте оқытуға деген ықыласы үлкен рөл атқарады. Олар «шешуші» сөз құқығына ие. Оқушының «сәулеттік» ортасындағы кедергілердің маңыздылығы айқын-қоршаған ортаның физикалық қол жетімсіздігі (мысалы, үйде және мектепте пандустар мен лифтілердің болмауы, үй мен мектеп арасындағы көліктің қол жетімсіздігі, жол арқылы мектепке өту кезінде дыбыстық бағдаршамдардың болмауы және т.б.). Бірақ адамдар арасындағы қарым-қатынаста туындайтын «кедергілер» одан да маңызды қиындықтар болып табылады. Әлеуметтік кедергілердің сыртқы, «сәулеттік» көрінісі жоқ, олар материалдық және қаржылық шығындармен тікелей байланысты емес. Оларды тікелей мектепте де, ата-аналар қауымдастығында да табуға болады. Мүгедек балаларға деген көзқарас, ең алдымен, білім беру процесінің ересек қатысушылары үшін күрделі мәселе болып табылады, себебі қоғамда мәдени дәстүр жоқ, мұндай адамдармен қарым-қатынас жасау және қарым-қатынас жасау тәжірибесі жоқ. Кем дегенде кішкентай жеке тәжірибенің болуы мүгедек адамдардың көзқарасы мен қабылдауын өзгертеді, оларды қабылдауға психологиялық дайындықты тудырады. Инклюзивті білім беру қағидаттары бойынша жұмыс тәжірибесі бар мұғалімдер төмендегілерді әзірлеп шығарды: Мүгедектігі бар оқушыларды «сыныптағы басқа балалар сияқты» қабылдау; Әр түрлі тапсырмаларды беру кезінде оларды бірдей әрекетке қосу; Оқушыларды топтық жұмыс түрлеріне және топтық есептерді шешуге тарту; Оқытудың белсенді түрлерін қолдану – манипуляциялар, ойындар, жобалар, зертханалар, далалық зерттеулер [5, 47]. Инклюзивті білім беру қоғамдастығы көбінесе мұғалімнің рөлін өзгертеді. Мұғалімдер арнайы және бұқаралық педагогтар арасында жасанды шектеу жасамай, пәнаралық ортада басқа оқытушылармен ынтымақтаса отырып, оқушылардың әлеуетін жандандыруға ықпал етеді. Олар студенттермен қарым-қатынастың әртүрлі түрлеріне қатысады, соның арқасында олар әрқайсысын жеке таниды. Сонымен қатар, мұғалімдер әлеуметтік қолдау ресурстарымен және ата-аналармен мектептен тыс кең әлеуметтік байланыстарға қатысады. Мұғалімнің мұндай кәсіби ұстанымы оған өзінің қорқыныштары мен уайымдарын жеңуге, шәкірттері мен кәсібін түсіне отырып, кәсіби шеберліктің жаңа деңгейіне жетуге мүмкіндік береді. жүктеу/скачать 24,66 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|