Берілген диалектілер: жар, сақа, таутан, ақсыла, пісте, келдек, сүмсе, кәстеңке, белкүрек, дарбаза, тандыр, дәліз, сүгірет, қардар, кіл, бек, ірә, шайлау, мауыздай, теппе, шаппа, шұбарлы.
2 – жаттығу. М.Гумеров пен М.Қабанбаевтың шығармаларынан алынған мысалдарды дәптерлеріңізге көшіріп жазып алыңыздар. Қарамен берілген диалект сөздердің әдеби нормадағы мағынасын табыңыздар.
Ой, жарамайды, жарамайды. Маған қырындап жүрген бір жігітпен әудежар шекісе қалсаң, биялайың жоқ, ортаға неңді тастайсың? Мына қоян құлақшыныңды ма? Күні бойы шотпен шағып, тастардың үлгісін жинаймыз. Кіреберісте, оң қолда, кішкене шым үй бар. Жарты сағаттай әуреленіп, бір құшақ шөпті зорға жұлдым. «Шіркін, шотаяқ болса! – деймін өзіміздің қораны еске алып. – Онда мына маяны оп-оңай үңгіп кірер едім». Электр шамдары сонау аумақта ауланың дарбазасынан басталды да, сонсын сенекке кіре берісте, сенектің ішінде, коридорда, бөлмелерде бірден-бір жарқырап тұр. Неге беталбатты қаңғып, басың ауған жаққа кете бересің дейсіз бе? Жалықтым. Ақыры айналсоқтап жүріп, бір ыңғайлы кілтеңі келгенде, шап беріп, жирен аттың жалына жармаса кеттім. Сол кезде, әлгі сасық қорс етіп, қайта үркіп жөнелгенде, дағар есікті іліп, қоса алып кетеді. Сырт көрінісінде қыстақтың өзге үйлерінен ешқандай айырмасы жоқ, бұл там қоржын тәрізді үш бұлың жай. Ортадағысы далаң үй. Сынған түгіл дәнеңе де етпеген. Тек көк еті ауырып қалған ғой. Қазір барысымен дереу сужапырақ тартсаң, ештеңе етпейді, басылып кетеді. Сұлтан оттық жағып ұсынды. Тұтаттым да, бұрқылдатып тарта бастадым. Аузыма түтіннің жап-жаман ыс дәмі келеді. - Әй, қылжақтамай бар деймін, бар деген соң. - Айталық, бармадым, әже. Онда не болады? - Бармасаң тоқмаш жейсің. - Піскен тоқмаш па, шикі тоқмаш па? Менің қылжағым тойғыза бастағандықтан әжем енді үндемейді.
3 – жаттығу. Берілген мақалдардың мағынасын түсіндіріңіздер. Ерекшеленген диалект сөздердің мағынасы мен қай аймаққа жататындығын диалектологиялық сөздіктен қарап орындаңыздар.
1. Ер болсаң, бопсаға шыда.
2. Тозған елді там жияр.
3. Кері кеткен еріншек, кеусен сұрауға да ерінеді.
4. Қойды қорадан сат, астықты ұрадан сат.
5. Жайынның жаңсасын жеген жатпас.
6. Әр кәлләда бір қиял.
7. Қорыққан бұрын мұш көтерер.
8. Жаман адамға мал бітсе, жанына қоңсы қондырмас.
9. Мәуесі бардың әуесі бар.
10. Үйдің сәні сандық болар, қораның сәні жандық болар.
Достарыңызбен бөлісу: |
