Сабақтар өткізу үшін де өте қажет. Бүл кітап университетгер мен академиялардың инженерлік мамандықтарында оқитьш

8-кесте
Жапсардың 
өрілтік  - 
цифрлық 
белгісі
Көлденең  қиманың
Жапсардың
орындалуы
[айындалған
жиектің
пішіні
орывдалған
жапсардың
дайындалған
жиектердің
Екі  жақты
Ж
и
е
к
т
е
р
і
жънылмаған
Бір  жақты
Екі  жақты
Бір  жиеп
жонылған
Бір  жақты
Екі  жақты
Екі  жиеп 
жонылған
Алдын  ала 
дайындық, 
жапсары 
орындалған
екі  жақты
Жиектері
жонылмаған
Бір  жиеп 
жонылған
Екі  жақты
Жиектері
жонылмаған
Бір  жақты
Екі  жақты
Жиектері
жонылмаған
Бір  жақты
кескінделген тетікбөлшек үш  бөлшектен түрады.  Цилиндр 
пішінді екі төлке (1) деп аталатын бөлшектер, оларға сәйкес 
екі  құлақшаға  (2)  пісіріліп  біріктірілген.  Одан  кеиін  олар 
бұрғы  тәріздес  тескішпен  тесшген.  Пісіру  жапсары  түйық 
контур  бойынша  мемлекеттік  стандарт  МЕСТ  14806-80 
талаптарына сай орындалады. Жиектері жонылмаған бір жақты 
Т әрпі төріздендіріп, жартылай автоматгы түрде пісіреді және 
жапсардың катеті — 6 мм. Құлақшалар тақтайшаға (3) мон- 
таждау кезінде пісіріледі, жапсар мемлекеттік стандарт МЕСТ 
14806-80 талаптарына сай келеді.  Қапсыра пісіру жартылай 
автоматгы түрде түйықталмаған контур бойынша орынд алады. 
Жапсар үшбүрышынын катеті — 6 мм.

93-сурет
Егер сызбада бірнеше бірдей пісіру жапсарларын кескіндеу 
керек болса, онда олардың тек біреуін ғана толық көрсетеді. 
Оның шығару сызығының үстіне бірдей жапсарлардың санын 
және нөмірін көрсетеді. Бірдей жапсарлардың қалғандарынан 
шығару  сызықтарын  жүргізіп,  оның  сатысына  жапсардың 
нөмірін жазады. Шығару сызығы пісіру жапсарын көрсететін 
сызыққа бір қанатты нүсқамамен тірелегінін  есте сақтау керек.
92-суреТтегі тілікте тетікбөлшектің бөліктері әр түрлі ба- 
ғытта  сызықталған.  Еғер  бірнеше  бөлшектен  пісіріп 
біріктірілген тетікбөлшек күрделірек бүйым қүрамына еніп, 
оның басқа тетікбөлшектерімен  бірге  кескінделетін  болса, 
онда оны бір бағытга сызықтауға және пісіру жапсарларын 
көрсетпеуге рүқсат  етіледі.
Оқушылар сызбада пісіру жапсарының белгіленуін қысқар- 
тып алуларына болады.  Мысалы,  мемлекеттік стандарттың
нөмірін  көрсетпей,  былай:  МЕСТ...  деп  жазуларына  тура 
келеді. Ал жоғарьща келтірілген (93-сурет) толық белгілеуде 
бірінші элементтен кейін және жетінші элементтің алдында 
сызықшалардың жоқ екендіктеріне көңіл аударындар. Кейбір 
элементтерді көрсетпеуге болады. Шын мәнісінде 4- және 5- 
элементтер онда болмайды.
Жаттығулар
1.  Біріктірілетін  бөлшектердің  өзара  орналасуларына  қарай  пісірмелі 
біріктіруді  қандай  түрлерге  бөледі?
2.  Түйістіре  және  бүрыштап  пісірудің  шартгы  белгілері  қандай?  Т 
әрпі
тәріздендіріп  және  қапсыра  пісірудің  ерекшеліктерін  айтып  бер.
3.  Пісіру  жапсарларын  белгілеу  үшін  қолданылатын  көмекші  белгілерді
салып,  оның  жанына  атқаратын  міндеттерін  жаз.
4.  Көрінетін  жапсарларды  қандай  сызықтармен  көрсетеді?  Көрінбейтін
жапсарларды 
қандай  сызықтармен 
көрсетеді?
104

5.  Пісіру жапсарының шартгы белгісінің қүрылымы қандай?  Жапсардың
шартты белгісі қандай жағдайларда шығару сызығы сатысының үстіне,
ал  қандай  жағдайларда  астына  жазылады?
6. Сызбада бірнеше бірдей пісіру жапсарларын қалай оңайлатып көрсетуге
6.3.  Дунекерлеу, желімдеу және тігу аркылы біріктірулерді
Бүйымдарды (тетікбөлшекгерді) дөнекерлеу, желшдеу және 
тігу арқылы біріктірулерді өмірде жиі кездестіреміз. Магнито- 
фон,  теледидар  жөне  т.б.  бүйымдарда  тетікбөлшектерді 
дәнекерлеу арқылы  біріктіру кең қолданылатьш  болса,  үй 
жиһаздарын жасауда оның бөлшектерін желімдеп бірікгіреді. 
Ал көйлектер, костюм, пальто, етік және с.с. киім бөлшек- 
терін  маталардан  немесе  былғарыдан  қиып  алып,  оларды
тігу арқылы бірікгіреді.
Дәнекерлеу және желімдеу арқылы біріктіршген тетпсбөл-
шекгерді  бір-бірімен  бетгескен  жерлерін  сызбада  (тілікге
немесе көріністе) жуан негізгі түтас сызықтан екі есе қальщ
сызықпен кескіндейді (94-сурет).
Шыгару  сызыгын  көлбеу  орналастырады  және  оны
жіңішке  түтас  сызықпен  жүргізеді.  Егер  шыгару  сызьпы
дәнекерді немесе желімді көрсететін жуандыгы 2 • 8 болатын
сызыққа гірелетін болса, онда оны нүсқамамен аяқтау керек.
Егер шығару сызығы дәнекер немесе желім жағылған бетген
басталса, онда нүсқама қойылмаиды. 94, а-суреттегі тшікте
және 
94,  ә-суреттегі басты көріністе көлбеу шығару сызьеқ-
тары нүсқамалармен аяқталған, ал олардағы үстіңгі көрініс-
терінде щыгару сызықтарьша нүсқама қойылмаған. Дәнекерді
окып,  жапсардың  толык  сипаттамасын  бер.
кесюндеу
а)
ә)
94-сурет
105

көрсететін белгі жарты шеңбер тәрізді болса, желімді көрсететш 
белгі 
К
 өрпі тәрізді болады.  Бүл белгілер жуандығы 5-ке тең 
түтас  сызықпен  шығару  сызығының  шамамен  ортасына 
түсіріледі. Сонда 94, а-суреттегі екі тетікбөлшек дәнекерлеу, 
ал  94,  ә-суреттегі  екі  тетікбөлш ек  желімдеу  аркылы 
біріктірілгенін көреміз. Дәнекердің немесе желімнің түрлерін 
жөне оларға қойылатын техникалық талаптарды анықтайтьш 
мемлекеттік стандарттың нөмірін сызбаньщ негізгі жазуынан 
жоғары жерге мына түрде жазып көрсетеді:“ПОС 40 МЕСТ...” 
немесе “Желім БФ-2 МЕСТ...”. Кейде, керек болған жағдай- 
ларда, бүл жазулардан кейін жапсардың сапасына қойылатын 
шартгарды да келтіруге болады.
Бүйымды бірнеше тетікбөлшектен біріктіріп жасауда әр 
түрлі  дәнекерлер  немесе  желімдер  пайдаланылуы  мүмкін. 
Осындай  жағдайларда  біріктіру  жапсарларын  нөмірлейді. 
Барлық бірдей маркалы  дәнекерлермен  немесе желіммен 
орындалған  жапсарлардьщ  нөмірлері  бірдей  болуы  керек. 
Нөмір шығару сызығьшың үеііне жазылады. Енді сызбаның 
негізгі  жазуынан  жоғары  жерге  мынадай  жазу  келтіріледі:
“ПОС 40 МЕСТ...(№1), ПМЦ 36 МЕСТ... (№2), Желім БФ- 
2М ЕСТ...  (№3)”.
95,а-суретте  металл  қорытпасынан  жасалған  цилиндр 
пішінді тетікбөлшекпен мөлдір шыны тәріздес материалдан 
жасалған  линза  желімдеп  біріктірілген,  ал  желім  жапсары 
түйықталған  сызықты  береді.  Сызбада жапсардың түйық- 
талған сызықты қүрайтынын көрсететін белгі ретінде шығару 
сызығының  үшына  түтас  жіңішке  сызықпен  қойылатын 
диаметрі 3...5 мм болатын шеңбер қабылданған. Ал бірікгіру
жапсары  түйықталмаған  сызықтар  болатьш жағдайлардың 
мысалы, 95, ә-суретге келтірілген. Онда дәнекерлеп бірікті- 
рілген екі тетікбөлшектің алдыңғы және үстіңгі көріністері
а) 
ә)
95-сурет
106

сызылған.  Дөнекерлеп 
л 
г-я—г 
А-А
біріктіру  сызбаларында 
жапсарлардын  өлшем- 
дерін  және  жапсар 
беттерінің  кедірбүдыр- 
лығын  түсіріп  көрсетуге
болаДьі.
Тіг>'  арқьшы  бірікті- 
рілген бүйымның сызба- 
сы 96-суретге келгірілген.
Бүйым  үш  бөліктен 
түрады.  Сызбада  тігісті 
түтас жіңішке сызықпен 
көрсетеді. Тігіс сЫзығы-
нан  бастап  көлбеу  шы- 
96-сурет
ғару сызыгы жүргізіледі
және шығару сызығының ортасына шартты белгі қойылады. 
Бүл шартгы  белгі латьга  алфавитіндегі көлбеу жазылған 
N  
бас әрпіне үқсайды. Шартты белгі сызығьгаың жуандьпы з- 
ке  тең,  яғни  сызбадағы  жуандық  негізгі  түтас  сызықтың 
жуандығымен  бірдей.  Егер  біріктіру  бір-біріне  параллель 
орналасқан бірнеше тігіспен орыңдалса, онда сызбада олардың 
тек  біреуі  ғана  көрсетіледі.  Келісім  бойынша  бүйымның 
шетіне жақын тігіс кескінделуге тиіс. Тігістердің санын және 
олардың  арақашықтықтарын  шығару  сызьпы  сатысының 
астына жазып көрсетеді. 96-суретгегі жазудан бүйымның озара 
тең  екі  бөлігі  параллель  орналасқан  екі  тігіспен 
бірікгірілгендігін және  ол тігістердің  аралығы  4  мм  екенін
білеміз.
Тігу  үшін  пайдаланылатын  жіптің  маркасы  және  оған
қойылатын техникалық талаптарды анықтаитын мемлекетпк 
стандарпың  нөмірін,  керек  болған  жағдайда  жіптердің 
сапасын, тігістің өлшемдерін сызбаның  негізгі жазуының 
үсгіндегі  бос жерге жазады және оларды 
техникалық нүсқаулар
деп атайды.
Жатгығулар
1.  Тетікбөлшектерді  дөнекерлеп,  желімдеп  жөне  тігу
арқылы біріктіруге мысал келпр.
2. Дөнекерлеп біріктіруді ажырайтьга бірікпруге жаткьізуға
бола ма?  Желімдеп  біріктіруді  ше? Тігу арқылы  біріктіруді 
ажырамайтын біріктіруге  жатқызуға бола ма?
107

3.  Донекерлеудің,  желімдеудің  жөне  тігудш 
шартты 
белгілерін  доптеріңе  сальш,  олардың түсына  сөйкес  бірік-
тірудің атын 
жаз. 
Щ:
  I
4. Дәптеріңе 94, 95 жоне 96-суреттерге сойкес эскиздерді
орындап, оларға түсініктеме бер. 94, д-суреттегі тетікбөлшек- 
терді донекерлеп біріктірудің орнына желімделген, ал 94, 
ә~ 
суреттегі  тетікбөлшектерді  дөнекерлеп  біріктірілген  деп 
карастырып, сызбаларын сал. 
■

7-тарау.  ҚҮРАСТЫРЫЛҒАН  БҮЙЫМДАРДЫҢ
СЫЗБАЛАРЫ
7.1.  Қүрастыру сызбасы туралы жалпы түсінік. Сипатпзім
як
Бұйымды  жасау  үшін  олардың  жобасын  есептейді, 
сараптайды  және  бекітеді.  Осындай  жүмыс  нәтижесшде 
бүйымның  конструкторлық  қүжаты  дайындалады. 
Тетікбёлшектің  конструкторлық  қүжаты  деп  сызбасын 
атайды.  Тетікбөлшекті  оның  сызбасы  бойынша  жасайдьі. 
Қүрастырылған  бүйымды  оның  қүрам ы на  енетін 
тетікбөлшектерді және қүрастырылған кішірек бүйымдарды 
біріктірудің  нәтижесінде  алады.  Ал  бүйымның  қүрамына 
енетін  бөлшектердің  өзара байланысын,  орналасуьш және 
олардьщ біріктірілу  тәсілін  сызба  арқылы  көрсетеді.
Машинаның  немесе  басқа  бүйымның  кескіндері 
(көріністері,  тіліктері,  қималары)  және  оның  бөліктерін 
қүрастыруға,  сараптауға  қажетгі  мәліметтер  көрсетілген 
конструкгорлық қүжаты 
қурастьіру сызбасы
 деп атайды.
Қүрастырылған  бүйымның  қүрастыру  сызбасындағы 
кескіндерде  оның  барлық  тетікбөлшектері  біріктірілген 
қалпында  көрсетіледі.  Біріктірілғен  тетікбөлшектердің 
сызбаларымен  жоғарыда  таныстыңдар.  Бүрандалы  тетік- 
бөлшектердің көмегімен біріктіруді, кілтектік біріктірулерда, 
пісіріп, дәнекерлеп, желімдеп, тігіп біріктірулерді кескіндей 
білесіндер.  Оларды  қүрастыру сызбалары деп  қарастыруға 
болады. Қүрастырылған бүйымның кескіндері тетікболшек 
кескінін салуда кездескен ережелерғе сай түрғызылады, яғни 
өзара перпендикуляр жазықтықтарға тік бүрьшггап проек- 
цияланады.  Шартгы кескін  (тілік пен қима)  салудың және 
қолданудың  мақсаттары  да  өзгермейді.  Бірақ,  тілік  пен
қималардағы  сызықтаудың  ерекш еліктері  бар.  Бүл
ерекшеліктерді біріктірілген тетікбөлшекгердің сызбаларын 
салуда байқаған боларсьшдар. Тетікбөлшекгерді бір-бірінен 
олардың  сызықтарына  қарап  ажыратады.  Көршілес 
тетікбөлшектерді әр түрлі бағытта сызықтау керек және сы- 
зықтаудьщ аралығын әр түрлі етіп алуға тура келеді.
Қүрастыру  сызбасында  да  кескіндерді  проекциялық 
байланыста орналастырады, қажет болған жағдайда қиюшы 
жазықтықтардың  орнын  үзік  сызықпен  жүргізіп,  қарау 
бағытын нүсқамамен көрсетеді. Қима, тілік және қосымша 
көрініс белгілерін сәйкес кескіннің үстіне жазады.
Қүрастыру  сызбаларында  тетікбөлшектерді  ықшамдап, 
шартты  түрде  кескіндеу  кең түрде  қолданылады.  Машина 
тетікбөлш ектерінің  үсақ  дөңестері  мен  ойықтары,
109

қ и ы қ ж и ек тер і, 
галтельдері, 
саңылаулары көрсетілмейді. Мысалы, 
97-суретте қүрастырылған бүйымның 
бір  бөлігінің  кескіні  көрсетілген. 
Кескінде фронталь тілік орындалған. 
Онда  білік  (3)  және  бүрандама  (4) 
сызықталмай көрсетілген, ал олардың 
қиықжиектері  көрсетілмеген.  Сол 
сияқты, бүрандама мен қақпақтың (1) 
арасындағы  саңылау  да  кескіндел- 
меген. Аралық төсем (6) деп аталатын 
тетікбөлшектің сызбадағы қальшдығы
2 мм-ден аспайды. Сондықтан аралық
97-сурет 
төсемді  қимада  сызьщтаудың  орны-
на, оны қалың қара түспен көрсетеді. Түрқьщағы (2) бүранда- 
маға арналған бүрандалы тесік ықшамдалып кескінделген. 
Онда  бүрандаманың  қиықжиегі,  бүрандаманың  үшынан 
кейінгі бүрандалы тесіктің бөліктері көрсетілмеген.  Бүран- 
даманьщ бүрандасьш кескіндейтін жіңішке сызық оньщ өне 
бойына жүргізілген.  Қақпақты  (1)  түрқыға  (корпусқа)  (2) 
бекіту 
үтттін 
4 немесе 6 бүрандама керек, бірақ сызбада олар- 
дың  біреуін  кескіндеу  жеткілікті.  (7)  цифрына  сәйкес 
бүйымға коңіл аударыңцар. Бүл бүйымды мойынтірек (под- 
шипник) деп атайды. Мойынтірек айналу тетікбөлшектерін 
үстап түру,  олардьщ айналуын және сырғанауын жеңілдету 
үтттш 
керек. Ол қүрастырылған бүйымдар қатарына жатады. 
Мойынтіректер  кобіне домалау жолдары  бар  сыртқы және 
ішкі шығьфшықтан, осы шығыршық жолдарында домалайтын 
бөлшектерден жоне сепаратордан түрады. Сепаратор домалау 
бөлшектерін бір-бірінен боліп, олардьщ дүрыс жүмьіс істеуін 
қамтамасыз  етеді.  Домалау  бөлшектерінің  пішініне  карай 
мойынтіректерді роликті және  шарикгі  мойынтіректер деп 
ажыратады. Қүрастыру сызбаларында мойынтіректерді шартты 
белгілермен  ықшамдап  корсетуге  болады.  Шартты  белгіде 
мойынтіректің  контуры  жуан  негізгі  сызықпен,  ал  оның 
ішінде түтас жіңішке сызықпен диагональдары жүргізіледі.
Қүрастырылған  бүйымға  кіретін  тетікбөлшектерді 
номірлейді.  Оларды 
тіркеу ретінің  нөмірлері
 деп атайды да, 
шығару  сызықтарының  сатыларына  жазады,  ал  шығару 
сызықтарының  тетікбөлшек  кескіндеріне  барып  тірелген 
үшына нүкте қойылады. Шығару сызықтары және олардың 
сатылары түтас жіңіппсе сызықпен жүргізілетінін білесіндер.
Қүрастыру сызбаларындағы тіркеу нөмірлерін оңай табу 
үшін шығару сызықтарьшьщ біраз сатыларын бірінің астына 
екіншісін  сызып,  баған  төріздендіріп  топтастырады,  ал
110

г
калғандарын  гориэонталь  түзудің  бойына  орналастырады 
Мысалы, 97-суретге  1, 2, 3, 4 жөне 5 номірлер бағанға, ал 5, 
6 жоне 7 номірлер горизонталь жолға топтастырылған  Тіркеу 
ретін корсететін нөмірлерді сызбада осу ретімен сатыға сағат
ағьггымен
І Ш І П Щ   і \ и л  ш » ;   V /* -  
.  --  
------------------- ------'   Г  
'   ‘  
.  
.
жааган  дүрыс.  Тетікбөлшектердің  тіркеу  номірін  олар 
көріиетіндей  болып  кескінделген  коріністе  немесе  тілікте
көрсйіеді.
Беюгу тетікболиіектерінің бекітілетін бір жерге ғана қатыс- 
ты  тобын  корсету  үшін  ортақ  шығару  сызығын  жүргізуге 
болады.  Бүл жағдайда сатылар жіңішке сызықпен қосыяады. 
Мысалы,  97-суретте  бүрандама  мен  тығырықтың  тіркеу 
нөмірлері (4-тет. және 5-тет.) параллель орналасқан сатыларға 
жазылған, сатылар бір-біріне жіңішке сызық арқылы қосы- 
пілп  пптак  птығаоу  сызығы  пайдаланылған.
сандарын
жазады
Ц
і і и / р ъ /  
а  
і 
-------------------------- '— т--------  
л.
 
* 
л л.  " 
~
дағы олшемдер 3,5 қарпімен жазылса, онда тіркеу нөмірлерін 
5  қарпімен  жазады.  Тіркеу  нөмірлерін  кескіннен  тыс 
орындарға жазьш, қайталанатын нөмірлердің астына параллель 
орналасқан,  аралары  1  мм  екі  саты  жүргізіледі.  Шығару 
сызықтары  озара  қиылыспауы  керек  және  олар  сызықтау 
сызықтарына  параллель  болмайтындай  етіп  жүргізіледі. 
Шығару  сызықтары  мүмкіндігінше  басқа  тетікбөлшек 
кескіндерімен аз қиылысып, сызбадағы олшем сызықтарымен
қиылыспаулары керек.
Қүрастьфылған бүйымға енетін тетікбөлшекгердщ әлшем-
дерін  қүрастыру  сызбасына  түгел  түсірудің  керегі  жоқ. 
Қүрастьфу сызбасында  бүйымның  габариттік  үзындығын, 
(енін және  биіктігін) өлшемдерін,  бүйымды озінің орнына 
қондыру  немесе  басқа  бүйыммен  біріктіру  үшін  керекті 
өлшемдерді жөне бүйымның конструкциясын анықтайтын 
өлшемдерді  корсету  керек.  Кейде  жоғарыда  аталғандардан 
басқа  осы  қүрастыру  сызбасы  бойынша  тексерілетін
өлшемдер  де  түсірілуі мүмкін.
Қүрастьфу сызбасында қозғальш түратьш тепкбөлшектердд
шеткі жағдайда орналастьфьш кескіндейді. Осындай қозғальш
түратын тетікбелшектердің екінші шеткі немесе аралық қалпы
жіңішке қос нүктелі үзілме сызықтармен көрсетіяеді. 98, 
о-
суретге қүрастьфылған бүйымға енетін және осьтен айналды-
руға болатын иінтірек деп аталатын тетікболшек озінің сол
жақ  шеткі  қалпында  кескінделген,  ал  оның  оң  жақ  шеткі
жағдайы жіңішке қос нүктелі үзшме сызықпен көрсетілген.
Осындай шеткі немесе аралық қалпын корсететін кескінде
тетікболшектердің тек нүсқа сызықтарын жүргізу жеткілікп.
111

а) 
ә)
98-сурет
Құрастьфу сызбасында пішіні  басқа  кескіндерде  толық 
анықталған  тетікбөлшектің  тасасында  көрінбейтін  тетік- 
бөлшектер болады. Осындай тетікбөлшектерді көлегейлемеу 
үшін пішіні бүрыннан түсінікті тетікбөлшек көрсетілмейді. 
Мүндай  жағдайда  кескіннің  үстіңғі  жағына  көрсетілген
бөлшектің  тіркеу  нөмірі  жазылады.
Су ағатын шүмекгерден  кейде су тамшылап түратынын 
көріп жүрсіндер. Шүмекті қатты бүрап жапса да, судың там- 
шылауы тоқтамауы мүмкін. Себебі тығыздағьші тетіктер істен 
шыққан. 98,ә-сурепе тығыздама (сальник) деп аталатын ты- 
ғыздағыш тетік көрсетілген.  Онда пггуцер  (5) деп аталатын 
ішкі және сыртқы бүрандалары бар тетікбөлшек көрсетілген. 
Ш туцердің  ішінде  онымен  бүранданың  жәрдемімен 
біріктірілген шток (1) жоғары көтерілгенде шүмек ашылып, 
су жүреді.  Штоктың бүрандасы оңқай болса, онда шүмекті 
жауып, судың ағуын тоқтату үшін штокты оңға қарай бүрау 
керек. Сонда шток (1) төмен қарай жылжиды. Судың жабық 
шүмектен  ағуын  тоқтату  үшін  штуцер  (5)  мен  шток  (1) 
аралығын  майланған  кендірмен  (4)  тығыздап  толтырады. 
Соңғы кезде кендірдің орнына жүмсақ серпімді материалдан 
істелген шығыршықтар қолданылып жүр.  Оларды қысқыш 
төлке (3) көмегімен тығыздау үшін штуцер мен оның сыртқы 
бүрандасы арқылы бірігетін сомын (2)  қолданылады. Сомын- 
ды (2) бүрағанда төлке (3) толықтырғышты (4) қысады.
Сызбада сомын (2) цггуцермен бүранданың тек 2—3 орамы 
бойынша бірігіп түрғанына көңіл аударыңдар. Толықтырма
(4)  бастапқыда өте тығыз болғандықтан, сомынды одан әрі 
бүрауға  мүмкіндік  бермейді.  Шүмекті  ашу  немесе  жабу 
кезіңде шток (1) әрлі-берлі қозғалып, толықтырғышты қажай 
береді. Осының салдарынан оның серпімділігі нашарлап, тағы 
да су аға бастауы мүмкін. Тьпыздаманың серпімділік қасиетін 
қалпына  келтіріп,  судың  ағуын  тоқтату  үшін  сомынды
112

штуцерге бүрап толкемеи  голықтырғыилы кысу керек.  Егср 
сомынды  (2)  қанша  бүрасақ  та  су  токтамаса,  онда  оны 
іитуцердем ажыратып голықтырғышты жлңарту керек. Содан
кейін сомынга штуперді мйггадан бүрап кіргізу ногижесіняе
толке толыктырғышты  гыгы шайды: судын агуы тоқталады 
Сонымен,  тыгышамаларды  пайдаланып  гаідын  немесе 
сүйықтың  ур  түрлі  шүмектерден,  вентильдерден  сыртқа
шықпауын  қамтамасьп  етуге  болады.
Қүоастыру сы ібасын да белгілі  бір  пішімге  масштаопен
салады  Пішімнін томенгі оң жақ бүрышына негіігі жазу, ал 
онын  жоғарғы  жагына  техникалық  нүсқаулар  жаіылады. 
Негіігі жалуда қүрастырылган бүйымнын атауы корсетіледі, 
ал бүйымның материалы корсетілетін баған  толгырылмайды 
Қүрастыру сызбасына жоне онын қүрамына қойылатын 
талаптармен таныстық. Сы >ба салуды оңайлату мақсатында 
ксхлданылатын ықшамдау ережелерінщ біраіын қарастырдық. 
Бірақ қүрастыру сытбасы қүрастырылған бүйымнын непзп 
конструкторлық  қүжаты  бола  алмайды.  Қүрастырылған 
бүйымнын негізгі консгрукюрлық  қүжаты репнде сипатгізім
қабыдцанған.
Сипаттізім
  (спенификапия)  дегенімгз  —  бүйымнын 
қүрамына енетін тетікболшектер, қүрастырылған бүйымдар
жоне материалдар туралы негізгі малімет көрсетілген кесте. 
Сипатгізім  А4  пішіміндегі  жеке  сызба  қағазға  орындалады 
|99  а-сурет) және негізгі жазудын үстіңгі жағына жазылады. 
Ол 7 бағаннан (фафадан) түрады. Сипаттізімнің өлшемдері
99-суретте  көрсетілген.  Оның бірінші  баганына бүйымнын 
сызбасы салынган қагаздың пішімі, екіншісіне тетікболшек 
көрсетілген  пішімнің  аумагы,  үшіншісіне  тетікбөлшекпң 
тіркеу номірі жазылады. Ені 70 мм төртішпі бағанға бүйымнын 
белгіленуі  көрсетіледі,  бірақ  оқушылар  бүл  баганды 
толтырмайды. Бесінші бағанның ені 63 мм. оған бүйым атауы 
жазылады. Стандарт тетікбөлшектер үшін алардың атауынан 
кейін белгіпері де жазылады.  Мысалы, “Бүрандама М12 х 60 
МЕСТ  7798-70"  деп  жазылуы  мүмкін.  Алтыншы  бағанға 
бүйымның  саны  көрсетіледі,  ал  соңғы  бағанға  ескерту 
жазылады.  Мысалы, егер тетікболшек дайын күйшде басқа 
мекемеден алынатын болса,  онда бүл бағанга “сатып алынған 
деп  жазу  керек.  Сипатгізімді,  белгілі  бір  реттілікті  сақтап, 
жоғарыдан төмен қарай жазып толтырады  Бесінші бағаннын 
ортасында  “Қүжаттар",  “Тетік  белшектер”,  “Стандарт
бүйымдар"  деп  жазып,  олардың  астын  жіңішке  түтас
сызықпен сызады----- --------- —г------ ■  . 
™ 
^
мен  тетікбөлшектердің  атауларын  бірінен  кейін  оірін
тіркестіріп  жазады.  Сипатпзімдегі  негізгі  жазудың  пішіні
113

5елгшиуі
Атауы
Есхерту
Құжаттцр
Станёарт $р$ымдар
Ә)

жүктеу/скачать 8,55 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: