Сабақтардың тиімділігі туралы
жүктеу/скачать 1,77 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Ілмек сөздер
Ілмек сөздер:8 сыныпқа арналған қысқа мерзімді жоспар а көмектеседі деп ойлаймын.Тұрақты электр тогы тарауын қорытындылау сабағы Сабақтың мақсаты:
Сабақтың әдісі: сұрақ – жауап, практикалық, қайталау, тірек – конспект, СТО, Венн диаграммасы. Сабақтың типі: білімді жинақтау, жүйелеу, қорытындылау сабағы. Сабақтың көрнекілігі: Сабақ жоспарына сәйкес слайдтар, тәжірибелік қажетті құрал - жабдықтар: амперметр, вольтметр, кілт, өткізгіш сымдар, резистор, ток көзі, шам, электрлік қоңырау, деңгейлік тест тапсырмалары, күнделікті тұрмыста пайдаланылатын электро - техникалық заттар, тірек - сызбалар. Сабақтың барысы: I. Ұйымдастыру кезеңі (оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру) II. Үй тапсырмасын тексеру. 1. Өткен сабақта сынып оқушылары үш топқа бөлініп, тапсырма берілген. I топ - Күнделікті тұрмыста пайдаланылатын электрлік құралдар, II топ – Осылардың ішіндегі тізбектей жалғанатыны, III топ – Осылардың ішіндегі параллель жалғанатындары. Әр топтан бір - бір оқушы жауап береді. 2. Әр топқа жеке - жеке тірек схемалары беріледі де, топ ішінен бір оқушы жауап береді. 3. Мұғалім: күнделікті тұрмыста пайдаланып жүрген электрлік құралдардан басқа, қала көшелерінде, өзіміздің аудан орталығындағы Көкпектіде көшедегі көліктердің, жаяу жүргіншілердің жүрістерін реттеп отыратын, электр тоғымен автоматты түрде жұмыс істейтін не? Оқушылар: Бағдаршам. Мұғалім: Ол қандай түстерден тұрады? Оқушылар: қызыл, жасыл, сары. Мұғалім: Әркім өзінің қауіпсіздігін сақтау үшін, көшеде жүру ережесін білуі керек. Міне, тұрақты электр тоғы тарауын оқып бітіргеннен кейін өз білімдеріңді тексеріп білу үшін менің қолымда жаңағы түстерге сәйкес жазылған тест сұрақтары тұр. Әр түске сәйкес түрлі баға қойылады. Қызыл -«5» Жасыл -«4» Сары –«3» Әркім, өз білімін өзі бағалап, тест таңдап алады.( тест жұмысы орындалады) Тест сұрақтарына жауап беріп болғаннан кейін, жауап парақтарын бір - бірімен алмастырып, тақтадағы жауаппен тексереді. (слайд арқылы) Мұғалім: Сонымен қатар қазіргі кезде қолында дипломы бар маман иелері де мемлекеттік жұмысқа орналасар алдында тест тапсырады. Біздің арамызда да тест қорытындысына байланысты ғылыми қызметкерлер, конструктор, лаборанттар отыр деп есептеп сабағымызды ары қарай жалғастырамыз. 2. Әр топ оқушыларының алдында электрлік қондырғылар қойылған, осы қондырғыларды пайдаланып, тізбек схемасын конструкторлар сызып, лаборанттар тізбекті құрастырып, ғылыми қызметкерлер өлшеу жұмыстарын жүргізеді. Нәтижесін тақтаға жазады.(сканер арқылы тақтаға түсіріледі) 3. Ауызша есептер. (слайд арқылы көрсетіледі) 4. Күнделікті тұрмыста қолданып жүрген электрлік заттардың біразы біздің қолымызда тұр. Мысалы: чайник, тефаль, кипитильник. Әр топқа осылардың біреуі беріледі. 1/. Олардың анықтамаларында көрсетілген физикалық шамаларды пайдалана отырып, қалған белгісіз шамаларды есептеп шығу. 5. (слайд көрсете отырып) тарауды қорытындылау. 6. «Нені білдім, нені білгім келеді?» диаграмма толтыру. 7. Үйге тапсырма: Тарау бойынша қайталау, диаграмма толтырғанда туындаған сұрақтарға жауап іздестіру. Жеке тапсырма: 1) 10л. суды қайнату үшін қанша көмір керек екендігін есептеу, 2) көмір жанған кезде СО2 көмірқышқыл газы бөлініп шығады, осы газдың адам ағзасына тигізер зияны қандай? 3) Бүгінгі күні қаржы дағдарысын ескерсек 10л суды қайнату үшін экономикалық жағынан бізге тиімдісі қайсысы? Токпен қайнатқан тиімді ме, әлде көмірмен қайнатқан тиімді ме? Кері қайту Ілмек сөздер:Тұрақты электр тогы тарауын қорытындылау Іздеген – табар, оқыған – озар Инкара 15 мам 2014 925 0 0 «Іздеген – табар, оқыған – озар» атты 7 - 8 сыныптарға арналған физикадан сыныптан тыс жұмыс. Мақсаты: Оқушылардың танымдық ойын, белсенділігін, икемділігін арттыру. Сайыс барысы: 1. Сұрақтар сайысы 2. Жорға бөлімі 3. Сәйкестендіру тапсырмалары 4. Топ басшылар сайысы 5. Эсперименттік сайыс 6. «Бақытты сәт» 7. Кроссворд шешу 8. Қорытындылау І. Сұрақтарға жауап беру: 1ұпай 1. Сұйықтар мен газдардың бірқатар маңызды қасиетін ашқан ғалым? 2. Материяның ажырамас қасиеті.? 3. Гелиоцентрлік жүйені ашқан ғалым? 4. Ашық күндері ақ қарға қарағанда лас қар неге тез ериді? 5. Су астындағы тасты көтеру неге жеңіл? ІІ. Жорға бөлімі. Кім жылдам? 2ұпай Әр топ 2 мин ішінде қанша формула жазады. ІІІ. Сәйкестендіру тапсырмалары: 1ұпай Бұл денелердің жылдамдықтарын ретпен орналастыр. Ұшақ, жаяу адам, жеңіл машина, Электр пойыз, күшік 20 км/сағ, 700 км/сағ, 90 км/сағ, 200 км/сағ, 5 км/сағ. Әр құралдың атын және ол қандай физикалық шаманы өлшейтінін ретпен жазыңдар. Манометр, динамаметр, таразы, термометр,. Температураны, күшті, қысымды, массаны. Шамалардың өлшем бірліктерін Халықаралық бірліктер жүйкесінде жазыңдар. км/сағ, см, см3, см 2, тәулік. м2, м, м3, м/с, с. ІҮ. Топ басшылар сайысы: 1 ұпай 1. Дене пішінінің өзгеруі қалай аталады? 2. Космонавтиканың негізін қалаған кім? 3. Меркурийдің қазақша аты? 4. Космодром қай жерде, аты қандай? 5. Ғарышқа ең алғаш ұшқан ұшқыш? 6. Судың үш күйін ата? 7. Есекқырған деп қай планета аталады? 8. Қатынас ыдыстардағы сұйықтың деңгейі қандай? Ү. Эксперименттік сайыс: 5 ұпай 8 сынып – Кішкентай денелердің өлшемдерін анықтау 7 сынып - Дененің массасын таразыға тартып өлшеу. ҮІ. «Бақытты сәт» 5ұпай 1. Ұзындығы 135 см сымды бір бөлігі екінші бөлігінен 2 есе үлкен етіп 2 бөлікке бөлген. Әр бөліктің ұзындығын табыңдар. 2. Екі санның қосындысы 8 - ге, айырмасы 2 - ге, көбейтіндісі 15 - ке тең. Осы сандарды анықтаңдар. 3. Тауда 7 ағаш, әр ағаштың түбінде 7 ін, әр інде 7 түлкі, әр түлкіде 7 күшік. Барлығы неше күшік бар? ҮІІІ. Кроссворд шешу. «Тұрақты ток» 1ұпай 1. Қуаттың өлшем бірлігі?( Ватт) 2. Заряд орын ауыстырғанда пайда болады?( Жұмыс) 3. Ток күшінің өсуіне бөгет жасайтын шама?( Кедергі) 4. Бөлшектің ішкі қасиетін сипаттайтын шама?( Заряд) 5. Ток көзінің ішкі құрылысына тәуелді шама?( Электр қозғаушы) 6. Өткізгіш бойымен зарядтардың бағытталған қозғалысы? ( Электр тогы) 7. Электр тогын толық сипаттайтын шама?( тығыздық) 8. Үштен кем емес өткізгіштің тоғысқан нүктесі? (Түйін) 9. Кедергінің өлшем бірлігі? ( Ом) 10. Ток күшіне тура пропорционал шама?( Кернеу) т ұ р а қ т ы т о к ІХ. Қорытынды. Ұпай сандары саналып жеңімпаз топ анықталады. Кері қайту Ілмек сөздер:физика, 7 8 сыныптарға арналған физикадан сыныптан тыс жұмыс #9 «Білімді ұрпақ- ел тірегі» сайысы Тақырыбы: «Білімді ұрпақ - ел тірегі» сайысы Мақсаты: 1. Оқушылардың физика пәнінен алған білімдерін қолдана біліп, өз пікірлерін айта білуге, ой пікірлерін дамытып, пән ге қызығушылықтарын арттыруға, іздемпаздыққа тәрбиелеу Қажетті құралдар: Қорап, доп, сурет, аспаптар: Динамометр, электроскоп, мензурка, барометр, амперметр, вольтметр. Өткізілу этаптары: 1 - тур Ойға шабуыл ( Әр сұрақ 1 ұпай) 2 - тур Көмекке келетін жұмбақтар ( әр сұрақ 5, 3, 2, 1 ұпай ) 3 - тур Физика тілінде сөйлесейік ( әр сұрақ 2 ұпай ) 4 - тур Аспапты білесің бе? (әр сұрақ 1 ұпай) 5 - тур логикалық сұрақтар (әр сұрақ 1 ұпай ) 6 - тур ойлан, тап (сұрақ 2 ұпай ) Қатысатын сыныптар 7 - 8 - 9 Әр сынып жеке топ болып бөлінеді. Топтың атын қойып, ұрандарын айтады. 7 - сыныпқа сұрақтар 1 тур Ойға шабуыл 1) «Физика» сөзінің қазақша аудармасы ( табиғат) 2) Страус өзін құспын деп атай ала ма? (жоқ) 3) 1 кг массасы қыста ауыр ма, әлде жазда ауыр ма? (бірдей) 4) 12 шоқ жұлдыздың жалпы аты (зодиак) 5) Табиғатты зерттеудің негізгі 3 әдістері? ( бақылау, эксперимент, теория) 6 ) Күн жүйесіндегі ең ірі планета (юпитер) 7) Көкке қараған жұлдыз санаған (телескоп ) 8) Инерция құбылысын кім ашты? ( Галилей) 9) Сұйық тарапынан әсер ететін кері итеруші күшті ашқан кім? (Архимед) 10) Темір не? (зат ) 8 – сыныпқа сұрақтар 1. Сандыққа нені тығып қоюға болмайды? ( жарық ) 2. Күн күркірегенде ең алдымен найзағайды көреміз бе, әлде күркіреген дауысты естиміз бе? (найзағайды) 3. массасының өлшем бірлігіне не алынған? (кг) 4. Ең кішкентай заряд? (электрон) 5. электр заряды жоқ бөлшек? ( нейтрон) 6. Жылдамдықты өлшеуге арналған құрал? (спидометр)) 7. Аттас зарядтар бір біріне тартыла ма?( жоқ тебіледі) 8. Басқа денелер әрекетін тигізбегенде дененің жылдамдығын сақтау құбылысы, ол....? (инерция) 9. Жылу берілудің қандай түрлері бар?( жылу өткізгіштік, конвекция, сәуле шығару) 10. Дененің жұмыс істеу қабілеттілігін сипаттайтын физикалық шама... (энергия) 9 - сыныпқа сұрақтар 1. Сұйықтың ең кішкетай бөлшегі қалай аталады? ( тамшы)
2 тур. Көмекке келетін жұмбақ Шарты: 1 көмек 5 ұпай, 2 көмек 3 ұпай, 3 көмек 2 ұпай 4 көмек 1 ұпай 1 Ғалым туралы..... а) Зарядталған денелердің өзара әсерін тексерген 5 ұпай б) 3 ұпай в) Француз физигі электростатиканың негізгі заңын ашқан ғалым 2 ұпай г) зарядтың өлшем бірлігі ретінде алынған 1 ұпай
2 Жанды нәрсе туралы..... а) Көзі қырағы, жанған жарықта алыстан көреді 5 ұпай б) Жүрегіңнің қуаты 2. 2 Вт 3 ұпай в) Ғұмырында 40 тонна тамақ жейді 2 ұпай г) жердегі ең ақылды кім? 1 ұпай ( адам) 3 Зат не? а) Адам организмнің 65 процент 5 ұпай б) Заттың үш күйінің біреу 3 ұпай в) Үш күйде де бола алады 2 ұпай г) Жерде онсыз өмір жоқ 1 ұпай ( Су) • Қорапта бір физикалық дене бар? а) Ғылымда, физикада зерттеу жұмыстары үшін қолданылады 5 ұпай б) Беттік ауданы ең аз геометриялық фигура 3 ұпай в) Спортшы осы денемен дос 2 ұпай г) Шар тәріздес 1ұпай ( доп ) 3 - тур Физикалық тілде сөйлейік (2 ұпай ) Қай тілде, сөз мағынасын ашу • Метр ( грек сөзі « өлшеймін» ) • Диффузия ( латын сөзі «жайылу, таралу») • Электр ( грек сөзі « электрон, эбонит») • Гелиос (грек сөзі « күн деген мағынаны білдіреді») • Конвекция (латын сөзі « тасымалдау») • Электроскоп (грек сөзі « электрді бақылау») • Гипотеза (грек сөзі «болжам») 4 - тур Аспаптар ( 1 ұпай ) 1) Аспапты білеміз бе? Нені өлшейміз? Динамометр Мензурка Электроскоп Амперметр Вольтметр Барометр 5 - тур логикалық сұрақтар ( 1ұпай) 1. Қандай жолмен ешуақытта адам жүрмейді? ( Құс жолы) 2. Елеуішпен су әкелуге бола ма? ( болады егер қар немесе мұз болса) 3. Егер стакандағы судың бәрін ішіп қойса не қалады? ( ауа) 4. неліктен су отты сөндіреді? ( су ауа жібермейді, от ауасыз жанбайды) 5. дайындауға болады бірақ жеуге болмайды? ( сабақ) 6. Ньютонның заңын ашуына себеп болған не? ( алма) 7. Ыстық суда қандай стакан көбірек жарылып сынады? Қалыны ма әлде жұқасы ма? ( қалыны, ішкі қабаты бірдей уақытта жылынбайды) 8. Кім барлық тілде сөйлейді? ( жаңғырық) 9. ашық ыдыстағы су неге азаяды? ( буланады) 10. қандай ыдыстарға су құйылмайды? ( су толы ыдысқа) 11. Көзіңмен көресің бірақ қолмен ұстай алмайсың. Ол не? ( көлеңке) 12. жерден көтеру оңай бірақ лақтыру қиын. Ол не? ( мамық) 13. Теңізде қандай тастар болмайды? ( құрғақ) 14. Македонский заманындағы уақыт көрсеткіші немесе өлшеуіші болған не? ( тауық) 15. Жазуға болатын химиялық элемент? ( Бор) 6 - тур Ойлан. Тап (2 ұпай) 7сыныпқа тапсырма 1. Египет жерінде Хеопс пирамидалары бар екендігі белгілі. Бұл пирамидалар біздің ғасырымыздан бірнеше жыл бұрын салынған. Осы пирамидаларды салу кезінде қандай механизмді пайдаланды? Ол қалай жұмыс істейді?( иіндік, рычаг) 8 сыныпқа тапсырма 1. « Суының ерекшелігі, онда ешқандай тіршілік жоқ. Біз қанша тырыссақ та суға бата алмадық. Ол жердің ынғайлылығы сондай тіпті шалқаннан жатып та кітап оқуға болады» Бұл не туралы айтылған. ( Өлі теңіз туралы) 9 сыныпқа тапсырма 1. Францияның Анжера қаласында 1780 жылы салынған шынжырлы көпір болатын. Ол кезде өте мықты болғандығы соншалық талайлардың таңдайын қақтырған. Бір күні оның үстімен сап түзеген әскерлер өте бастайды. Әскерлердің алды арғы жағаға жақындай бергенде, ойламаған жерден көпірдің шынжырлары быт шыт болып опырылады да 200 адам апатқа ұшырайды. Апаттың себебі неде? ( резонанс) Қорытындылау. Жеңімпаз топты анықтау ХХІ ҒАСЫР КӨШБАСШЫСЫ
Армысыздар, ұстаздар мен оқушылар! Мектепішілік «ХХІ ғасыр көшбасшысы» зияткерлік сайысына қош келдіңіздер! Нұрлы үмітпен арқалаған арқаға, Жан сәулесін тарататын баршаға. Шын пейілмен құрметімізді көрсетіп, Сайыскерлерді шақырайық ортаға. 2. Ойынның мақсаты: Ойы жүйрік, танымдық деңгейі жоғары, интеллектуалды оқушылардың дарынын ашу, белсенділігін арттыру, білімдерін көтеру. «ХХІ ғасыр көшбасшысы» сайысы мына бөлімдер бойынша өткізіледі: 1 - бөлім Бәйге 2 - бөлім Тапқырлық 3 - бөлім Көкпар 4 - бөлім Жорға Қарап тұрмай бәйгеге еріңіз, Шәкірттерге әділ шешім беріңіз. Бүгінгі «ХХІ ғасыр көшбасшысы» зияткерлік сайысының әділ - қазылар алқасымен таныстырып өтелік. Жүзден жүйрік, мыңнан тұлпар шығарар,
2 - бөлім Тапқырлық /салт - дәстүр, өнер, ғылым, спорт бөлімдерден тұрады/ 2 - бөлімнің соңында ең аз балл жинаған 1 оқушы сайыстан шығарылады І. Салт - дәстүр 1. Айтыстың ең көне түрі? Бәдік 2. Сәукелені желегімен кім қай уақытта киген? Жаңа түскен келін ІІ. Өнер 1. «Қыз Жібек» фильмінің қоюшы режиссері? С. Қожықов 2. Қазақстанның атын әлемге паш еткен музыкалық топ? Ұлытау ІІІ. Ғылым 1. Иіріле оралып, тостағанға үңіле қарап тұрған жылан бейнесі қай ғылым саласының таңбасы? /Медицина/ 2. Оптика, статика, акустика, динамика, механика, кинематика, магнетизм, гидравлика, космология, энергетика бұл аталған ғылым салалары мектепте қай пәнге қатысты? /Физика/ ІҮ. Спорт 1. 2008ж австрия мен Швейцарияда өткен футболдан Европа чемпионатының алтын жүлде иегері қай елдің құрамасы? /Испания/ 2. ХІХ жазғы олимпиада ойындары қай жылы, қай елде өткізілді? /Пекин 2008ж/ 3 - бөлім Көкпар Көкпар бөлімі физика, математика, информатика және әртүрлі бөлімдерден тұрады. Ұяшықтарда сұрақтар жасырылған. Әр ұяшықта ұпай саны көрсетілген. ФИЗИКА – 10 Қандай процесс адиабаталық процесс деп аталады? Жылу алмаспайтын ФИЗИКА – 20 Тербеліс амплитудасы дегеніміз не? Ең үлкен ауытқу ФИЗИКА – 30 Деформация дегеніміз не? Дене пішімінің өзгеруі МАТЕМАТИКА – 10 Шеңбердің екі нүктесін қосатын кесінді? Хорда МАТЕМАТИКА – 20 Егер сағат 23 сағат 58 минут көрсетсе, бірақ ол 7 минут қалық болса, оның қазіргі дәл уақытын тап. 23 сағат 51 минут МАТЕМАТИКА – 30 Диоганалдары тік бұрыш жасап қиылысатын төртбұрыш? Ромб ИНФОРМАТИКА – 10 Адам мен компьютер арасындағы байланыс қалай аталады? Интерфейс ИНФОРМАТИКА – 20 1 килобайтта неше байт бар? 1024 байт ИНФОРМАТИКА – 30 Компьютерге ақпарат енгізуге арналған құрылғы? Пернетақта ӘР ТҮРЛІ – 10 Абылайханның өмірі мен ерлігін жырлаған жырау? Бұқар жырау ӘР ТҮРЛІ – 20 Монғол мемлекетінің негізін қалаушы? Шыңғыс хан ӘР ТҮРЛІ - 30 Дүние жүзіндегі ең терең көл. 4 - бөлім Жорға (А нұсқасы) /соңғы бөлімдер қалған 2 оқушыға 10 сұрақтан беріледі/ 1. Бүкіл әлемдік тартылыс заңын ашқан ағылшынның ұлы физигі әрі математигі? И. Ньютон 2. “Жеті жарғы” заңдар жинағы қай ханның тұсында жазылған? Тәуке хан 3. Нөлдік вектордың ұзындығы неге тең? нөлге 4. 7 - ші Қысқы Азиада ойыны қандай мемлекетте өткізілді? Қазақстан 5. Ауа ылғалдығын анықтауға арналған құрал? Психрометр 6. Белгілі бір атпен сақталған ақпараттар жиыны? Файл 7. Қазақстан Республикасы Президентінің резиденциясы қалай деп аталады? Ақорда 8. Қосындысы нөлге тең болатын сандар? Қарама - қарсы сандар 9. Компакт дискілерді оқуға арналған құрылғы? СD - ROM 10. Қазақстан Республикасының ұлттық валютасы теңгенің ең кіші номиналы? 1тг (В нұсқасы) 1. Қазақ спортшылары арасынан шыққан тұңғыш олимпиада чемпионы? Ж. Үшкемпіров 2. Вольтметр нені өлшейді? Кернеуді 3. 2 - нің 10 дәрежесі қаншаға тең? 1024 4. Астана қаласының бейресми символына айналған ғимарат? Бәйтерек 5. Ақпараттың ең кіші бірлігі? Бит 6. Санның жүзден бір бөлігі? Процент 7. Қазақстан Республикасының ұлттық валютасы теңгенің ең үлкен номиналы? 10. 000 тг 8. Біз таксиге не үшін ақша төлейміз. Жол үшін бе, орын ауыстыру үшін бе? Жол үшін 9. Алматы қаласының оңтүстік - шығысындағы тау жүйесі? Іле алатауы 10. Байланыс каналдары арқылы алыстағы компьютерлер арасында ақпарат алмастыру жабдығы қалай аталады? Модем Кері қайту Ілмек сөздер:физика, математика, информатика сабақтарын Бүкіләлемдік тартылыс заңы Жаңагүл 13 мам 2014 1494 0 0 Сабақтың тақырыбы: Бүкіләлемдік тартылыс заңы Сабақтың мақсаты: Бүкіләлемдік тартылыс заңының тұжырымдамасы, И. Ньютонның жасаған болжамы, Г. Кавендиш анықтаған гравитациялық тұрақтының сан мәні, физикалық мағынасы, өлшем бірлігі және бүкіләлемдік тартылыс заңы қандай жағдайда орындалатыны туралы біліктілігін арттыру. Дамытушылық мақсаты: Оқушылардың ғылыми көзқарасын, ой - өрісін, өз ойларын айта алу қабілеттерін дамыту. Тәрбиелік мақсаты: Интерактив тақта. И. Ньютонның портреті, 9 - сынып электронды оқулығы, слайдтар. Сабақтың түрі: Жаңа сабақты бекіту. Әдіс - тәсілі: Жаңа сабақты оқып үйрену, сұрақ - жауап, есеп шығару. Пәнаралық байланыс: Тарих, математика Сабақ барысы: 1. Ұйымдастыру: сыныпты түгелдеу 2. Үй тапсырмасын сұрау 3. Жаңа сабақ 4. Бекіту 5. Үйге тапсырма 6. Қорытындылау 7. Бағалау Үй тапсырмасы бірінші қойылатын сұрақтар Динамика нені зерттейді? Динамиканың негізгі ұғымдары мен заңдарын атаңдар. Қандай санақ жүйесі инерциялық деп аталады? Күш нені сипаттайды? Күштің қандай түрлерін білесіңдер? Дененің массасы дегеніміз не? Ньютонның бірінші заңы қалай тұжырымдалады? Ньютонның екінші заңы қалай тұжырымдалады? Ньютонның үшінші заңы қалай тұжырымдалады? Жаңа сабақтың мазмұны: Сонымен біз Ньютон тағайындаған қозғалыстың үш заңын, динамиканың негізгі ұғымдарымен таныстық. Олар айналамызда болып жатқан алуан түрлі механикалық қозғалыстар үшін бірдей. Алайда Ньютонның екінші және үшінші заңы тек инерциялық санақ жүйелері және баяу қозғалыстар үшін ғана орындалады. Денелердің ерекше бір механикалық қасиеті олардың өте алыс қашықтықтан бірін - бірі тартатын қабілеті жатады. Шексіз әлем кеңестігінде, Жерде де, кез - келген денелердің арасында әрекет ететін өзара тартылыс күшін бүкіләлемдік тартылыс күші немесе гравитациялық күштер деп атайды. Бұл әлемде билігін жүргізетін әмбебап күш. Бұл күшті кім және қалай ашты? Бізге жеткен аңыз бойынша алма ағашының көлеңкесінде жел екпінімен алманың үзіліп түскенін ойлана бақылап отырған Ньютонға әлемдегі барлық денелердің арасында өзара тартылыс күшінің бар болуы туралы ой келген. Алайда И. Ньютон бүкіл әлемдік тартылыс күшінің бар екенін және оның неге тәуелді екенін дәлелдеу үшін 20 - жыл бойы тынбай еңбектенгенін айта кету керек. И. Ньютон көптеген жылдар бойы планеталардың Күн айналасындағы, Айдың Жер айналасындағы қозағлысын зерттей отырып, әрі өзінің тағайындаған динамика заңдарын пайдаланып, бүкіл әлемдік тартылыс заңын 1987ж. былайша тұжырымдады: екі дене бірін - біріне массаларының көбейтіндісіне тура пропорционал, ал ара қашықтықтың квадратына кері пропорционал күшпен тартылады. (51 - сурет) 1 - слайд F=G 〖m_(1 ) m〗_(2 )/R^2 F – бүкіл әлемдік тартылыс күші m1 m2 – денелердің массалары (кг) R – ара - қашықтығы (м) G – гравитациялық тұрақты (Н∙ m2/кг2) Гравитациялық тұрақтылықтың сан мәнін лабораториялық жағдайда бірінші рет 1798ж. жүз жыл өткенде ағылшын ғалымы Генри Кавендиш сезгіштігі жоғары, иірілмелі таразының көмегімен анықтады. Оның сан мәні дәл қазіргі өлшеулермен бірдей. F=G 〖m_(1 ) m〗_(2 )/R^2 G=6. 67∙〖10〗^(- 11) (H∙м^2)/〖кг〗^2 Сонымен әлемнің айбынды көрінісі осындай қарапайым формуламен өрнектеледі. Бүкіл әлемдік тартылыс заңы орындалатын жағдайлар.
Неліктен барлық денелер үшін өзара тартылыс байқала бермейді? Гравитациялық тұрақтының сан мәні өте аз шама болғандықтан кішігірім денелердің тартылысы өте әлсіз. Сондықтан да біз қоршаған денелердің өзара тартылысын байқаймыз. Мысалы: бір - бірінен F=6. 67∙〖10〗^(- 11) Н - ға тең күшпен тартылады. Мынадай мәлімет келтіруге болады, орта салмақтағы екі адам 1 м қашықтықтан бірін - бірі 0, 03 мг күшпен тартады. Ал массалары үлкен аспан денелері үшін тартылыс күші үлкен мәнге ие болады. Осылай Жер мен Ай бір - біріне F=2∙〖10〗^20 Ньютон күшпен тартылады (Слайд 53 - сурет) Бүкіләлемдік тартылыс заңы Ньютонға қазіргі заманға аспан механикасының – планеталардың қозғалысы туралы ғылымның негізін қалауға мүмкіндік берді. Осы заңның көмегімен аспан денелерінің орны, қозғалысы өте үлкен дәлдікпен анықталады. Қазіргі кезде бұл заң жердің жасанды серіктерімен планетааралық аппараттардың қозғалысын есептеу де қолданыс тауып отыр. Бекіту сұрақтары: И. Ньютонның жасаған болжамы қандай? Бүкіләлемдік тартылыс заңы қалай тұжырымдалады? Бүкіләлемдік тартылыс заңы қандай жағдайда орындалады? Жаңа сабақ бойынша шығарылатын есептер Массасы 8 т ғарыш кемесі массасы 20 т орбиталық ғарыш бекетіне 100 м қашықтықта жақындайды. Олардың өзара тартылыс күші неге тең? Әрқайсысының массасы 3000 т екі кеме бір - біріне 2 км қашықтықта тұр. Олардың арасындағы тартылыс күші неге тең? Жер бетіндегі денеге әсер ететін бүкіләлемдік тартылыс күші 36 Н. Жер бетінен R қашықтықтағы осы денеге әсер ететін тартылыс күші неге тең? Үйге тапсырма: §15 (12 жаттығу) Баяндама дайындау «Г. Кавендиштің өмірі мен еңбектері» Тақырыбы: Қызықты физика Мақсаты: Оқушылардың пәнге қызығушылығын арттыру, ойлау қабілеттерін дамыту, бір - бірімен достық, ынтымақтастықта болуға тәрбиелеу. Шығармашылық қабілеттерін шыңдау, өз бетінше жұмыс істеуге үйрету, еңбекке баулу. 1 - бастаушы: Құрметті қауым! Сіздер бүгін физиканың қызық та, қиын сұрақтарына жауап беріп, Күнделікті көріп жүрген үйреншікті құбылыстың өзінде қаншама физика заңдылықтары жатқандығының куәсі боласыздар. 2 - бастаушы: Табиғатта физикалық құбылыс сансыз көп, сол жайлы оқып білгендеріңді ортаға салып білмейтін біраз құбылыстарды бүгінгі біздің кешімізден яғни физиканың ғажайып әлемінен табасыздар. 1 - бастаушы: Физика терең ойлап, көп толғанды, тәжірибе жасап, көз жеткізгенді жақсы көретін пән, асығыстықты, жалқаулықты сүймейді. 2 - бастаушы: Ал достар ғылымдардың ғылымы әрбір істі шешуге көмектесуші, қызық та ғажайып әлемге саяхат жасайық! Физика жайлы лирика 1. Физика! Ғылымдардың нақтысы, Жалқаулықты сүймейтін, Оңайлықпен бас имейтін, Динара Көп оқымасаң миыңа кірмейтін, Жалпылауды білмейтін Пәннің қиын да жақсысы! 2. Физика! Оның қиындығы сонда, Ұстауға келмейтін қолға, Көрінбейтін көзге торға, Бөлшектерді іліп, Санайтынын қайтерсің, Айсана Ол, ол ма? Исі жоқ, ізі жоқ, Дәмі жоқ, түсі жоқ, Өріспен Қуалап салар жолға! 3. Физика! Өте ұсақ пен алыпты, Мұнай мен жарықты, Пайдаланып, Не бір техникаға жарытты. Тұрмысты жеңілдетіп, Ақзия Қиындықтан арылтты. Жасай бер жаса физика! Оқумен сені қызыға, Көп сырға жаным қанықты. 4. Физика! Физика ғылым болғалы, Пайдасын елге тигізді: Машина, темір арбаны, Нұрхан Алысқа жылдам жүргізді. 5. Жарық қып жерді қараңғы, От жақпай суды қайнатты. Раушан Шөліркеген далаңды, Су жеткізіп жайнатты. 6. Мың шақырым қашықта, Сөйлеген жанды үйінде, Сыйғызып көк қапшыққа, Көрсетті сол бір күйінде Жомарт 7. Физика заңымен Архимед, Көрсе де біршама тауқымет, Ғасырбек Патшаның тәжінің қаншасы, Таза алтын екенін айтып ед! 8. Жатқанда алма ағаш қасында, Түскен кеп бір алма басына, Ньютонды әйгі еткен әлемге, Ғасыржан Тартылыс күші сөйтіп ашылған. 9. Физика ғылымдар ғылымы Заңдары нақты әрі ғұмырлы, Жас досым мұны біз ұғайық. Ақару Физика құрметтеуге лайық. 10. Шытырман физика есебін, Көп оқып, көп білген шешеді. Физика үйіңде, тұрмыста, Ақдидар Неліктен жауады қар қыста? 11. Қалайша бұлт пайда болады? Найзағай тіледі ауаны, Жарықта қанша түс болады? Айғаным Қане кім жауабын табады? 12. Күн нұры қайтіп ток болады Ток қалай мұз жасай алады Тауықсыз балапан баса алған Дидара Бұл ғажап физиктер жасаған! 13. Табиғат сырын аштырған Тоқпен қазан астырған Диана Миллион гектар астықты Комбайнмен бастырған Физика емей немене? 14. Жол салып көкті тілгілеп, Шарлады айды, марсты. Физиканы оқы білгің кеп, Бердіхан Тұрса егер ғажап алысты. 15. Құтқарып ауыр бейнеттен Техниканы үйреткен Жансая Роботтай – адамды Тіл бітіріп сөйлеткен 16. Физика – ғажайып әлемі Көп онда қызықтар әдемі, Мелсбек Физика қоршаған жан - жағың, Бәрінен құр босқа қалмағын! 17. Ұққанға табиғаттың сыры терең, Дегенге оқып, зерттеп, көрем, білем, Ғасыр Демесең болсын егер еңбегім еш, Әуелі физиканы оқы дер ем. 7 - 9 сынып оқушыларынан құралған аудиторияны екі командаға бөліп бірінші командаға –«Зодиак» деп, екінші командаға «Зенит» деп ат қойып, әр командаға капитан сайлап алып сайысымызды бастайық. I – бөлім: Жұмбақтар II – бөлім: Қызықты тәжірибелер III - бөлім: «Кім көп формула біледі?» IV. Қатесін тап! V - бөлім: «Иә» немесе «жоқ» VI - бөлім. Ойын «Жер - Теңіз - Ауа» VII – бөлім Шешендік. (Капитандар сайысы) Бірінші ұсынған ойынның түрі: «Физикалық жұмбақтар». I – бөлім: Жұмбақтар: 1. Етек – жеңі жиналмай Дауыл тұрса дым қалмай Түйдектеліп көшеді Тоз - тоз болып өшеді. Жауабы: Бұлт. (1балл) 2. Электр энергиясын өндіретін, Үйіңе жарық ендіретін, Ротор стартордан құрылымы, Кім айтады мұндай құрылғыны? Жауабы: Генетатор (1 балл) 3. Асып кетсе кернеуді, Төмендетіп береді, Кеміп кетсе кернеуді Жетерліктей береді, Мұны ойлап тауып ед, Яблочков пен Усагин, Тұтынуға қажетті, Тауып берем кернеуді. Жауабы: трансформатор (1балл) 3. Жарқылдан соң жаңағы, Суға бөкті бар алап. Көкте түрлі жолақты, Өрнек тұрды ғаламат. Жауабы: кемпірқосақ (1 балл) 4. Күндіз қасыңнан қалмайды. Бірақ ешкім ұстай алмайды. Қорқақ па, қараңғыға бармайды. Жауабы: (Көлеңке) (1балл) 5. Жалғыз бағыт білері, Бұрғаныңа көнбейді. Жол көрсетіп береді6 Бірақ өзі көрмейді. ( компас) 6. Алтын теңге кетеді, Күміс теңге келеді. Жауабы: Күн мен Ай 7. Отқа жанбас, Суға батпас. Жауабы: мұз (1балл) 8. Табаныма байладым, Қос таяқпен айдадым. Жауабы: шаңғы (1балл) 9. Жылт - жылт етеді, Жылғалардан өтеді Жауабы: Су (1 балл) 10. Жылдың төрт мезгілінде де, Мазасызданады ол неге? Жауабы: Жел. (1 балл) 11. Бұлтты аспанның жүзінде, Ойнайтын бұл немене? Жауабы: Найзағай. (1 балл) 12. Өзі затты құрайды, Теңесуге таразыны сұрайды. Жауабы: Масса. (1балл) 13. Аса қажет өмірге халық үшін, Пайдаланамыз күн сайын жарық үшін. (ток) 14. Тетігін бассаң алаңсыз Жазады қалам қағазсыз. (компьютер) 15. Туыстарын шетінен, Өбеді де бетінен. Бала - шаға ұсағын, Бауырына қысады. ( магнит) 16. Көкке қараған, жұлдыз санаған. (телескоп) 17. Шам, плита жұмысын жасай қалды, Ал оның есептен - ақ басы айналды. (Электр есептегш) 18. Тар шеңберді айналып, Тұр құдықта байланып. Қаға берер таңдайды, Әдетінен танбайды ( сағат) 19. Қозғалысқа келтіріп, Жылдамдығын береді. Өлшемдерін қарасақ, Ньютонға ол келеді. (күш) 20. Жоғалмайды ешқашан, Түрлендірсек егер де. Басқа күйге ауысқан, Жұмыс істейді әрқашан. (Энергия) 21. Бар ма, жоқ па оны анық білмейсің Ол жоқ жерде өмір сүріп жүрмейсің. (ауа) 22. Жұрттың бәрі соны сүйеді, Бірақ қарағысы келмейді. (күн) II – бөлім: Қызықты тәжірибелер 1. Тәжірибе: Суы бар стакан, мұз кесектері, жіп, тұз. Осы заттарды пайдаланып, мұзды стаканнан алу керек. Жауабы: Тұздың әсерінен мұз ериді де, жіп мұзға кіріп лезде салқындап жабысып қалады.(кристалдану, балқу) 2. Кәдімгі үрілген балалар шарын газетпен ысқылап бөлме төбесіне апарып жіберіп қалу керек. Шар төбеде ұзақ уақыт тұрады. Неге?(Шар электрленеді.) 3. Үріліп жіпке байланған екі шарды газетпен үйкеп - үйкеп жақындатамыз. Олар бірін - бірі тебеді. Неліктен? (Аттас зарядтар тебіледі.) 4. Суы бар тарелкенің ішінен түйреуішті алу керек. Магнит бар.(Су ішіндегі темір түйреуішке, яғни су бетіне магнитті жақындатамыз, сонда түйреуіш су ішінен магнитке жабысады.. Магнит айналасында магнит өрісін тудырады, ол өріс су арқылы да тарайды.) 5. Бөтелке, қағаз, шырпы, қабығы аршылған жұмыртқа. бөтелкенің ішіне қағазды жағып, аузына жұмыртқаны қойғанда, ол ішіне кіріп кетеді. Неліктен?(Бөтелкенің ішіндегі ауаның қысымы атмосфералық қысымнан азаяды) 6. Суға картоп, сіріңке, жұмыртқа, өшіргіш саламыз. сонда нені байқауға болады? (Архимед күшіне байланысты денелердің жүзуі, батуы, қалқуын) 7. Тарелкенің ішіне тиынды салып, су құямыз. Сұрақ: тарелкедегі тиынды қолды суламай қалай алуға болады? Жауабы: Қағазды жағып, стакан ішіне саламыз. Стаканды тезірек тиынның жанына төңкере қоямыз. Сонда қағаз сөніп, стакан ақ түтінге толады да, тарелкедегі су оның ішіне жиналып, тиын бұрынғы орнында құрғақшылықта қалады. III - бөлім: «Кім көп формула біледі?» Екі топ бөлек қағазға формула жазады. Уақыт беріледі. IV. Қатесін тап! Тапсырмалар топтарға беріледі. 1. Жаздың ашық, ыстық күндерінің бірінде тауға шықтық. Жолда ыстықтамау үшін қара киімдер киіп алдық. Алдымен құмдауыт өзен жағасымен жүріп отырдық. Құм құрғақ және таза екен, жүру өте оңайға түсті. Содан соң жол көк шалғынмен жалғасты, бұл жермен жүру қиындау болып, жылдамдығымыз азайды. Алыстан отын шауып алып жатқан адамды көрдік, балтасының дыбысы бұтаққа тиген сәтте құлаққа келіп тұрды. Өзенге жетіп, ұйықтауға өзеннің жағасына жаттық. Кешке қарай салқындап кетті, балалар өзенге түсіп шыққаннан кейін бірден жылынып сала берді. Су түбінде бір үлкен тас жатыр екен, ұлдардың үшеуі әзер көтеріп судан шығарып жіберді. V - бөлім: «Иә» немесе «жоқ» 1. Аттас зарядтар бір - бірімен тартылады ма? (жоқ) 2. Заттар үш күйде болады ма? (иә) 3. Желді күні асфальт беті тез кебеді ме? (иә) 4. Жолдың өлшем бірлігі секунд па? (жоқ) 5. Ом заңын ашқан ғалым Ампер ме? (жоқ) 6. Жылдамдық бірлігі м/с (иә) 7. Температураны өлшейтін құрал динамометр ме? (жоқ) 8. Джоульмен өлшейтін физикалық шама энергия. (иә) 9. Уақытты сағатпен өлшейді ме? (иә) 10. Газға немесе сұйыққа түсірілген қысым сол сұйықтың немесе газдың әрбір нүктесіне өзгеріссіз беріледі. Паскаль заңы ма? (иә) 1. Молекулалар заттың ұсақ бөлшегі ме? (иә) 2. Судың тығыздығы 1000кг/м3 - қа тең.(иә) 3. Қуаттың өлшем бірлігі вольт па? (жоқ) 4. Барометр атмосфералық қысымды өлшейді ме? (иә) 5. Өзінің пішіні мен көлемін сақтау қатты денеге тән қасиет.(иә) о 6. Дененің жерге тартылуы үйкеліс күші ме? (жоқ) 7. Мензуркамен сұйық көлемі өлшенеді ме? (иә) 8. Сұйықтың қатты күйге айналуы кристалдану ма? (иә) 9. P=pgһ қысымның формуласы ма? (иә) 10. Жұмыстың өлшем бірлігі Ватт.(жоқ) VI - бөлім. Ойын «Жер - Теңіз - Ауа» 1 - топ «Теңіз» 2 - топ «Ауа» Сұрақ: Осы екі сөз туралы физика, биология, химия, әдебиет тілдерінде не айта аласыңдар? Мысалы: «Жер» Физика тілінде: Күн жүйесіндегі тоғыз планетаның бірі. Күнге жақындығы жөнінде үшінші планета. Биология тілінде: Жерде саналы тіршілік иесі адамдар тіршілік етеді Әдебиет тілінде: Мақал - мәтел Туған Жер – алтын бесік. Химия тілінде: VII – бөлім Шешендік. (Капитандар сайысы). Екі топқа жазуы бар екі қағаз беріледі. Ұпайы көбірек жинаған топ бірінші болып қағазды таңдайды (қағаздар жазылған беттерімен төмен қаратылған). Қағаздарда физика және информатика сөздері жазылған. Жүргізуші: Ал енді топ басшылары сөз сендерге. Сіздерге әрқайсысыңа дайындыққа 3 мин уақыт беріледі. Сонан соң сендер алдымызға шығып, қазіргі күнде физика не информатиканың қоғамда және өз өмірлеріңде алатын орны туралы және осы ғылымдардың адамзатқа тигізген пайдасы мен келтірген зияны жайлы сөз айтасыңдар. {Мысалы}
зияны Физика Ғарышқа шықтық бомба информатика интернет радиация VII. Қорытындылау бөлімі. Бүгінгі кешімізді мына бір физиктердің өмірінен қызықты хикаялармен аяқтағым келіп тұр. 1. Ньютонның екі мысығы болыпты. Біреуі үлкен, екіншісі кіші. Мысықтарды таңертең оның мазасын алмас үшін, есікке екі тесік жасапты. Бірі үлкен екіншісі кіші. Мұны көрген көршісі Ньютонға: «Неге екеу жасадың, біреуі де жетер еді ғой»- депті. Сонда Ньютон басын қасып: «Иә, бұл керемет ой! Бірақ бұл ой маған келмеген екен,- деген екен. 2. Рентген сәулелерін ашқан физик Рентгенге біреу хат жазыпты. Хатында Рентген бірнеше сәулелерді және қалай жұмыс істеу керектігін көрсететін нұсқауды хатпен салып жіберуді сұрапты. Хат иесінің сөзіне қарағанда көкірегінде оқ қалып қойыпты. Рентген хаттың иесіне мынадай жауап жазып жібереді: «Өкінішті - ақ, қазіргі уақытта менде бұл сәулелер жоқ және оларды жіберуде көп жұмыс туғызады. Сондықтан сізден сұрарым, ең оңайы, маған сіз өзіңіздің көкірегіңізді салып жіберіңіз». 3. Ампер басқалардан ұмытшақтығымен ерекшеленген екен. Бір күні ол үйінен шығарда есігіне хат жазып кетіпті. « Мырзалар! Ампер үйде жоқ, бүгін кешке келіңіздер» - деген сөз жазылған екен. Біраз уақыттан кейін Ампер үйіне келіп хаттағы жазуды оқып, кері қайтып, үйіне кешке келіпті. 4. Ұлы ғалым Эдисонның бағына кіретін есік өте қиын ашылады екен. Қонақтардың бірі Эдисонға өзің әйгілі өнертапқыш бола тұра осы есікті оңай ашылатын етіп қою қолыңнан келмей ме депті. Сонда Эдисон: «Меніңше есік жаман құрастырылмаған, ол үйдің су құбырымен байланысқан. Әр адам цистернаға 20 литр су құйып кетеді»- деп жауап бергенде қонақтары таң қалыпты. Осындай көтеріңкі көңіл күймен сіздерге «сау болыңдар» демекпін. Кері қайту жүктеу/скачать 1,77 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|