2-кесте – Айнымалыларды орнатыңыз Бұл экспериментте қандай айнымалыларды қолдануға болады? Тәуелсіз айнамалылар
Тәуелді айнамалылар
Бақыланатын айнамалылар
уақыты сіз жасаған эксперимент үшін
тізбекті орындаңыз. 1. Зерттеу айнымалы-
ларын анықтаңыз. 2. Өз гипотезаңызды
жасаңыз. 3. Экспериментке қажетті құрал-
дарды орнатыңыз. 4. Болжам жасаңыз. 5.
Деректерді (мәліметтерді) жазыңыз.
Айнымалыларды орнатыңыз: жалпы экс-
периментке әсер ететін көптеген айныма-
лылар бар. Егер біз байқаған нәтиженің
нақты себебін тапқымыз келсе немесе
өзгерістің нәтижесіне қызығушылық та-
нытсақ, қарастырылып отырған айныма-
лыдан басқа айнымалыларды анықтап,
оларды басқаруымыз керек [4]. Ғылыми
зерттеуде айнымалылардың үш түрі бар.
Тәуелсіз (өзгертілетін) айнымалы-бұл экс-
перимент барысында зерттеушілер әдейі
өзгерткен фактор немесе шарт. Тәуелді
айнымалы-бұл «нәтиже» түрі және дәл
осы жағдайды зерттеуші түсіндіруі ке-
рек. Тәуелді айнымалыны зерттеушілер
таңдайды және осы айнымалы тура-
лы жиналған ақпарат мәселені шешуге
көмектеседі. Зерттеу барысында тұрақты
болып қалған айнымалылар бақылау
айнымалылары деп аталады. Экспери-
ментте бірнеше бақылау айнымалылары
болуы мүмкін. Мақсатқа жету үшін бір ай-
нымалыны әдейі өзгерту керек, ал қалған
барлық айнымалыларды бақылауда ұстау
керек. Егер бірнеше айнымалылар бір
уақытта өзгерсе, эксперимент нәтиже-
лерін сенімді түрде түсіндіру мүмкін
емес. Оқушылар анықталған айнымалы-
ларға сәйкес кейінірек тексерілетін гипо-
теза ұсыныстарын жазады.
Өз гипотезаңызды жасаңыз: гипоте-
залар-бұл эксперимент нәтижесінде
алынған ақпаратқа негізделген, бірақ
формальды және бақыланатын болып
көрінетін негізделген бағалау. Бұл гипо-
теза міндетті түрде дұрыс болуы міндет-
76
2. ПӘНДЕРДІ ОҚЫТУ ӘДІСТЕМЕСІ
БІЛІМ • BILIM
ISSN 1607-2790 (PRINT), ISSN 2960-0642 (ONLINE)
WWW.BILIM-UBA.KZ
№2 (105) 2023
ті емес. Гипотеза жасалғаннан кейін оны
тексеру керек. Бұл эксперимент жүргізу
арқылы мүмкін болады. Осы екі айныма-
лының арасындағы байланысты анықтау
үшін олардың екеуінен басқа барлық ай-
нымалылар бақылауда болуы керек [5].