Сабақтың жоспары: Адам қаңқасының бөлімдері Омыртқа құрылысы
жүктеу/скачать 40,73 Kb.
|
№64. Тірек-қимыл мүшелер жүйесі.
- Бұл бет үшін навигация:
- Сабақтың мақсаты мен міндеттері
- Сабақтың мазмұны: Тірек-қимыл жүйесінің маңызы
- 27-сурет. Адамның қаңқасы
- Адам қаңқасының бөлімдері.
- Қаңқа
- 28-сурет. Омыртқаның құрылысы
- ОТӨЖ тапсырмалары
- Ұсынылатын негізгі әдебиеттер
- Қосымша әдебиеттер тізімі
| 26-апта
Практикалық сабақтың тақырыбы №64. Тірек-қимыл мүшелер жүйесі. Сабақтың жоспары: Адам қаңқасының бөлімдері Омыртқа құрылысы Сабақтың мақсаты мен міндеттері: Тірек – қимыл жүйесінің құрылысы мен қызмететрі туралы жаңа анатомиялық-физиологиялық түсініктерді қалыптастыру, қаңқаның құрылыс мен қызметтері туралы білімдерін арттыру. Адамның тік жүруіне және еңбек етуіне байланысты қаңқасында пайда болған ерекшеліктерді анықтауға үйрету. Сабақтың мазмұны: Тірек-қимыл жүйесінің маңызы: тірек-қимыл жүйесіне (аппаратына) қаңқа мен бұлшықеттер жатады. Бір-бірімен дәнекер ұлпалар (шеміршек пен сүйек) арқылы байланысқан сүйектер қаңқа түзеді. Қаңқа (скелет) ағзаның тірегі, ал оның бұлшықеттері қимыл-қозғалысты қамтамасыз етеді. Тірек-қимыл жүйесі адамның тік жүру қалпын (пішінін) сақтайды (омыртқа жотасы мен жамбас белдеулері). Қаңқа мидан бастап, барлық ішкі мүшелерге қорғаныш қызметін атқарады. Мысалы, ми бір-бірімен берік байланысқан ми сауытын құрайтын сүйектердің ішінде жатады. Жүрек пен өкпені кеуде қуысы сүйектері қорғаса, құрсақ қуысындағы мүшелерді – жамбас белдеулері сүйектері қорғайды. Қаңқаға бұлшықеттер бекінеді. 
27-сурет.Адамның қаңқасы:1– бассүйек; 2 – бұғана; 3– жауырын; 4 – төссүйек; 5 – қабырғалар ; 6 – омыртқалар; 7 – жамбас сүйегі; 8 – тоқпан жілік; 9– шынтақ сүйегі; 10 – кәрі жілік; 11 – білезік, алақан, саусақ сүйектері; 12 – ортан жілік; 13 – тізе тобығы; 14 – асықты жілік; 15– шыбық (садақ) сүйек; 16 – толарсақ сүйестері; 17, 18 – табан, башпай сүйектері Адам қаңқасының бөлімдері. Адам қаңқасы бір-бірімен өзара буын қалталары арқылы байланысқан жеке сүйектерден тұрады. Қаңқада 200-ден астам сүйектер бар. Ағзада болатын барлық сүйектер пішіні, мөлшері жағынан ұзын сүйектер, қысқа сүйектер, жалпақ сүйектер деп бөлінеді. Ұзын сүйектерге қол-аяқты құрайтын жіліктер жатады. Ұзын сүйектердің жілік майы толтырып тұратын ортаңғы бөлігі қуыс болғандықтан түтікті сүйектер деп те атайды. Қысқа сүйектерге – омыртқа, алақан, табан, саусақ сүйектері жатады. Жалпақ сүйектердің ұзындығы мен ені әр түрлі. Жауырын, бас сүйектері, қабырға, төс, жамбас сүйектері – жалпақ сүйектер.
Арқа омыртқалары (12) мойын омыртқаларынан ірілеу, арқа өсіндісі көлбеу орналасқан. Бүйір өсінділерінде және омыртқа денесінде қабырғалар бекінетін шеміршекті буын ойықтары болады. Арқа омыртқалар қабырғалармен байланысады. Бел омыртқалары (5) басқа бөлімнің омыртқаларымен салыстырғанда денесі жалпақ әрі үлкен. Арқа қанаттары да жуан, бұл бел бөлімінің көбірек қозғалуына әсер етеді. Бел омыртқаларына дене салмағының күші көбірек түседі. 
28-сурет. Омыртқаның құрылысы:1 – денесі; 2 – доғасы; 3 – буындық қанаттары; 4 – арқа қанаты; 5 – бүйір қанаттары; 6 –омыртқа тесігі. Сегізкөз омыртқалары (5) бір-бірімен қозғалмастай тұтасып кеткен. Пішіні үшбұрышты, ішке қараған беті сәл иіліңкіреп ойықтау болып келеді. Ойыс жағынан сегізкөз омыртқаларының тұтасып кеткен іздері 4 көлденең бұдыр сызық болып анық көрініп тұрады. Сегізкөз омыртқаларында 4 жұп тесіктерінен жұлын жүйкелерінің тарамдалған ұштары шығады. Құйымшақ омыртқалар (4–5) қалдық ретінде тұтасып кеткен. Тек бірінші омыртқада омыртқаның кейбір белгілері ғана сақталған. Қалғандары біртіндеп кішірейген. Барлық омыртқалар бір-бірімен шеміршектер, бұлшықеттер, сіңірлер арқылы байланысып, омыртқа жотасын құрайды. Омыртқа жотасы – тұлғаны алға, артқа, бүйіріне қарай иіп-қозғалту арқылы түрлі қимылға келтіреді. Бақылау сұрақтары: 1.Тірек – қимыл жүйесі деп неліктен атайды? 2.Қаңқа деген не? Неше бөліктен тұрады? 3.Тұлға қаңқасын құрайтын сүйектерді ата? 4.Омыртқа жотасы қанша жерден иіледі, нәрестелерде иілімдер бола ма? Иілімдердің қандай маңызы бар? 5.Кеуде торы қандай сүйектерден құралады? 6.Қысқа сүйектерді атаңыз? ОТӨЖ тапсырмалары: Тірек-қимыл жүйесі зақымданғанда көрсетілетін алғашқы жәрдем. ТӨЖ тапсырмалары: Ұлттық саябақтар. Қызыл кітапқа тіркелген жануарлар. Ұсынылатын негізгі әдебиеттер: Р. Әлімқұлова,Р. Сәтімбеков, А. Соловьева. Биология. 8-сынып. Алматы 2012. 320 бет Е. Очкур, Л. Аманжолова, Р. Жұмабаева. Биология. 8-сынып. Алматы : Мектеп, 2008. - 237 бет. Қосымша әдебиеттер тізімі: А.Оспанова, Т.Ахметжанова, К.Кульбаева, Э.Оспанкулова.- Алматы: ШЫҢ-КІТАП, 2014.- 304 бет. А.Оспанова, Т.Ахметжанова, К.Кульбаева, Э.Оспанкулова.- Алматы: ШЫҢ-КІТАП, 2013.- 304 бет. жүктеу/скачать 40,73 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|