Сабақтың мақсаты – оқушыларға етістік туралы жалпы мағлұмат бере отырып, олардың білімдерін ары қарай шыңдау

Заттың қимылы мен амалын, жай-күйін білдіретін сөздердің тобын е т і с т і к деп атайды.

Етістік не қылды? не істеді? қайтті? (немесе не істеп? қайтіп? не істесе? т.б. ) деген сұрақтарға жауап береді.

Мысалы: Көп ойласаң, дана боласың, көп ойнасаң, бала боласың. Көкек көріп қарлығашты, Қиғаш келіп амандасты. Бөкеннен сұлу аңды мен көрмедім, басқаға жануарды теңгермедім.

• Тұлғасына қарай

• Негізгі етістік

• Туынды етістік

• Заттың қимылын білдіретін
• төл етістік.Сөздің түбірі етістік
• болады.Мысалы:кел,кет,жүр,жаз.

• Түбір етістіктеріне және басқа
• сөз таптарына жұрнақ жалғану арқылы
• жасалған етістік.
• мысалы:ой-ла,есеп-те,жу-ын

• Құрамына қарай:

• Дара етістік

• Күрделі етістік

• Бір ғана түбірден(негізгі немесе
• туынды)тұрады.
• Мысалы:
• Баста,кес,тасы,тара

• Кемінде екі сөздің тіркесуі
• арқылы
• жасалады.
• Мысалы:алып кел,бара
• жатыр еді,
• жазып отыр.

• Іс-әрекеттің жүзеге асу-аспауына қарай:

• Болымды етістік

• Болымсыз етістік

• Іс-әрекеттің жүзеге асуын
• білдіреді.Мысалы:
• Баста,кес,тасы,тарады

• Іс-әрекеттің болмауын,жүзеге
• аспауын білдіреді.Негізгі және
• туынды етістікке –ма,ме,па,
• пе,ба,бе жұнақтарының жалғану
• арқылы,немесе жоқ,емес,
• сөздерінің тіркесуі арқылы
• жасалады.
• Мысалы:келме,санамады,
• өшірген емес,өшірген емес.

• Мағынасына қарай:

• Салт етістік

• Сабақты етістік

• Өзінің алдынан табыс
• септігіндегі сөзді қажет
• етпейтін етістік.Мысалы:
• Үйге кел,үйден шық,үйде отыр.

• Алдындағы сөздің табыс
• септікте тұруын қажет ететін
• етістік.
• Мысалы:хатты оқы,
• ақшаны сана,есепті шеш.

Етістіктің мағыналық ерекше түрлері:

• Есімше.

• Көсемше.

• Бірде есім сөздердің,бірде
• етістіктің қызметін атақаратын
• етістіктің түрін есімше дейміз.
• Жұрнақтары:
• 1)-ған,ген,қан,кен:ал-ған,кел-ген
• 2)-ар,ер,р:бар-ар,жүр-ер,болымсыз
• етістік+с жұрнағы:оқыма-с.
• 3)-атын,етін,йтын,йтін:жаз-атын,
• өр-етін,
• 4)-мақ,мек,пақ,пек,бақ,бек:бар-мақ

• Бірде үстеудің,бірде етістіктің
• қызметін атқаратын етістіктің
• түрін көсемше дейміз.
• Жұрнақтары:
• 1)-а,е,й:бар-а-ды,
• 2)-ып,іп,п:ез-іп
• 3)-ғалы,гелі,қалы,келі:ал-ғалы,
• бас-қалы.
• Ескерту:көсемшенің
• -ғалы,гелі,қалы,келі жұрнағы
• жіктелмейді.

Етіс. Іс-қимылдың орындалуында орындаушының қатысы қандай екенін білдіреді.Оның 4 түрі бар.

Етістіктің шақтары Іс-қимылдың уақытын білдіретін етістіктің тұлғасы.

• Осы шақ.
• Сөйлеп тұрған кездегі іс-әрекетті білдіреді.

• Нақ осы шақ
• Дәл сөйлеп тұрған сәттегі іс-
• әрекетті білдіреді.
• 1.Жалаң нақ осы шақ жатыр,отыр,
• жүр,тұр салт етістіктерінің жік-
• телуі арқылы жасалады.
• Мысалы:жатырмын,отырсың,
• Тұрсыз
• 2.Күрделі нақ осы шақ-а,е,й,ып,іп,п,
• оған жатыр,отыр,жүр тұр +ж.ж
• жалғану арқылы
• Мысалы :бар-а жатырмын,кел-іп
• отырсың.

• Ауыспалы осы шақ
• Күнделікті,дағдылы болып жатқан
• Іс-қимылды білдіреді.
• Етістікке –а,е,й+жіктік жалғауы
• Жалғануы арқылы жасалады.
• Мысалы:Күнде сабаққа бар-а-мын.

• Келер шақ.
• Сөйлеп тұрған уақыттан кейін болатын іс-әрекетті білдіреді.

• Болжалды келер шақ-
• Іс-қимылдың келешекте
• болатынын дәл
• көрсетпей,болжай ғана
• біледі.
• етістік+ар,ер,р+жіктік
• жалғауы жалғану арқы-
• лы жасалады.
• Мысалы:ертең сабаққа
• бар-ар-мын.

• Мақсатты келе шақ
• Іс-қимылдың келе-
• шекте мақсат етіле
• орындалатынын
• білдіреді.
• Етістік+(-мақ,мек,
• пақ,пек,бақ,бек)+(-шы
• ші)+жіктік жалғауы
• арқылы жасалады.
• Мысалы:ертең
• Сабаққа бар-мақ-шы
• мын.

• Ауыспалы келер шақ
• алдағы уақыта
• болатын іс-қимылды
• білдіреді.
• етістік+(-а,е,й)жіктік
• жалғауы арқылы
• жасалады.
• Мысалы:ертең
• сабаққа бар-а-мын.

• Өткен шақ.
• Сөйлеп тұрған уақыттан бұрын біткен іс-әрекетті білдіреді.

• Жедел өткен шақ-
• Іс-қимылдың жуық
• арада болғанын
• білдіреді.
• етістік+ды,ді,ты,ті+
• жіктік
• жалғауы жалғану арқы-
• лы жасалады.
• Мысалы:кеше сабаққа
• бар-ды-м.

• Бұрынғы өткен шақ
• Іс-қимылдың жалпы
• болғанын
• білдіреді.
• Етістік+(-ған,ген,
• қан,кен,ып,іп,п)
• +жіктік жалғауы
• арқылы жасалады.
• Мысалы:кеше
• сабаққа бар-ған-
• мын.

• Ауыспалы өткен шақ
• Сөйлеп тұрған
• уақытқа дейін дағдылы
• болып тұрған
• іс-қимылды
• білдіреді.
• етістік+(-атын,
• етін,йтын,
• йтін)+жіктік
• жалғауы арқылы
• жасалады.
• Мысалы:күнде
• сабаққа бар-атын-мын.

Етістік

• Етістік
• 1. Етістіктің нақ осы шақ түрін көрсетіңіз.
• а)Білмек болды; в)Келіп еді; с)Айтқан болатын; д)Оқып отыр; е)Ойнап кетер;
• 2. Күрделі етістікті сөйлемді көрсетіңіз.
• а)Байқаусызда сүрініп кетті; в)Пойыз уақытында келді; с)Келетін күні-ертең; д)Сара қуанды; е)Жиырма-тақ сан;
• 3. Етістіктен етістік тудырып тұрған жұрнақты табыңыз.
• а)Бұрғы; в)Тарсыл; с)Ойпат; д)Құйыл; е)Баспасөз;
• 4. Бұйрық райлы етістікті табыңыз.
• а)Келсе игі еді; в)Келіңдер, келсін; с)Барсам, болса; д)Келермін, бара жатырмын; е)Алса екен, естігей еді;
• 5. Етістіктің ауыспалы келер шақ жасап тұрған түрін табыңыз.

а)Билер; в)Билеген; с)Билейтін; д)Билемек; е)Билейді; 6. Болымды етістікті табыңыз. а)Көрмейді; в)Келген жоқ; с)Келмес, д)Бермес; е)Оқыды; 7. Түбір етістікті табыңыз. а)Барғыз; в)Жи; с)Сөйлет; д)Айтыстыр; е)Келтір. 8. Тұйық етістіктің сөйлемдегі қызметін белгілеңіз. Жақсының қасиеті - жарастыру, Жаманның қасиеті -таластыру. а)Толықтауыш; в)Бастауыш; с)Анықтауыш; д)Баяндауыш; е)Пысықтауыш; 9. Болымсыз етістік жұрнағы бар тұйық етістікті көрсетіңіз. а)Бармау; в)Баққызу; с)Келу; д)Жүргізу; е)Терісу;

10. Жедел өткен шақ етістікті табыңыз. а)Көрді; в)Көр; с)Көреді; д)Көргіш; е)Көрмек; 11. Есімшенің септелген түрін көрсетіңіз. а)Береке, немере; в)Күліп, барғансың; с)Сонау, аналардың; д)Оқуға, сенімен; е)Береріме; 12. Тұйық етістік жұрнағын көрсетіңіз. а)-еу; в)-ау; с)-і; д)-ы; е)-у; 13. Дара етістікті сөйлемді көрсетіңіз. а)Ертегі тыңдағанды жақсы көремін; в)Ол жығылып қалды; с)Марат күліп жіберді; д)Еңбек етсең, есейерсің; е)Табиғат - біздің досымыз; 14. Етістіктің болжамды келер шақ түрін табыңыз. а)Қарамақпын, в)Қарағансың; с)Қарармын; д)Қарама; е)Қарадым; 15. Етістіктің сұрағын табыңыз. а)Не істейді?; в)Қанша? Қайда?; с)Неге? Кім?; д)Кім? Не?; е)Қандай? Не?;

16. Есімше тұлғасындағы сөзбен тіркескен етістікті табыңыз. а)Кең жайлау; в)Айтқаны келер; с)Атты адам; д)Мөлдір өзен; е)Алтын сағат; 17. Етістік райларының қанша түрі барын табыңыз. а)6; в)4; с)3; д)5; е)2; 18. Өздік етісті табыңыз. а)Жудырды; в)Жудыртты; с)Жуыңды; д)Жуғызды; е)Жуылды; 19. Ырықсыз етісті табыңыз. а)Танысты; в)Жуылды; с)Орынды; д)Жәбірледі; е)Айтқыз; 20. –ды, -ді, -ты, -ті – етістіктің қай шағының жұрнағы? а)Көмекші етістік; в)Ауыспалы шақ; с)Осы шақ; д)Өткен шақ; е)Келер шақ;

21. Күрделі етістікті табыңыз. а)Көбірек алды; в)Келе жатыр; с)Біршама бар; д)Жүр; е)Әзер берді; 22. II жақ көпше түрінде тұрған етістік. а)Жатырмын; в)Жатырсыз; с)Жатырсыңдар; д)Жатырсың; е)Жатырмыз; 23. Есімшелі сөзді көрсетіңіз. а)Барар, қайтқан; в)Жазғалы, оқыпты; с)Төрттен бір; д)Айта бер; е)Таны, есті; 24. Есімше тұлғасында тұрған сөзді табыңыз. а)Қарады; в)Қарайып; с)Қарапты; д)Қарайтын; е)Қарағалы; 25. Көсемшені көрсетіңіз. а)Есқали; в)Жазалы; с)Сатқалы; д)Қалы көп қыз; е)Айтқали;