- БІЛІМДІЛІК:
- Елімізде
- кездесетін
- сүтқоректілер
- жайында
- жан - жақты
- түсінік
- беру.
- ДАМЫТУШЫЛЫҚ:
- Қосымша
- суреттермен
- жұмыс жасап, ойлау
- қабілеттерін арттыра
- отырып, өз бетінше
- жұмыс істей білуге
- дағдыландыру.
- ТӘРБИЕЛІК:
- Еліміздің әр бір тіршілік иелеріне келешек
- ұрпағымыздың оң көзқараспен қарауына
- ықпал жасай отырып, сирек кездесетін
- сүтқоректілерді танытып, оларды қорғауға
- тәрбиелеу.
- Сабақтың әдісі:
- Түсіндірмелі көрнекілік
- Сабақтың түрі:
- Зерттеушілік тұрғыдағы сабақ
- Сабақтың типі:
- Жаңа материалды оқып үйрену
- Г Е О Г Р А Ф И Я
- Сүтқоректілердің
- кездесетін орны, таралуы
- жайлы мәлімет
- ЭКОЛОГИЯ
- Сүтқоректілердің табиғат
- ортасымен байланысы,
- оларға адам факторының
- әсері.
- Сабақтың көрнекілігі:
- Сүтқоректілердің
- түрлерінің, ішкі
- құрылысының,
- көбеюінің т.б.
- суреттері,
- тірек – сызбалар,
- оқушыға көмекші
- материалдар
- топтамасы
- Үйге берілген тапсырманы қорытындылау.
-
- Қыртөссіздер Жүзетін құстар Қыртөстілер
- 1.Африкалық түйеқұс 2.Пингвиндер; 3.Қаңқа сүйекткері жеңіл; 4.Ұша алмайды;
- 5. Алдыңғы аяқтары ескекке айналған; 6.Қаздар, бірқазандар, дегелектер;
- 7. Құрлықта өте жылдам жүгіреді; 8.Құрлықта теңселіп әрең жүреді;
- 9.Көпшілігінің тұмсығы жалпақ және тұмсығының жиегінде тісшелері болады;
- 10.Киви, нанду құстары; 11.Аяқтары қысқа әрі тұлғасының артқы жағында
- орналасқан; 12. Тотықұстар, жапалақтар мен торғайлар; 13.Өте ірілерінің
- салмағы 90 кг. жетеді; 14.Ұясын теңіз жағалауына тасты жерге салады;
- 15.Төссүйекте жақсы жетілген қыр болады;16. Еті бағалы, жұмыртқаны қоразы
- басады17.Жұмыртқасын қыста басады 18.қарға, сауысқан, шымшықтар
- ЖАҢА ҰҒЫМДАР:
- Сүтқоректілер,маммология,
- ұрық, плацента, ілкіаңдар,
- көкет,ұрт.
- Оқушылардың ойын жинақтап, назарын сабаққа аудару үшін төмендегідей бейнесөз беріледі.
- Сүтқоректілердің систематикасы
- СҮТҚОРЕКТІЛЕР ЖАНУАРЛАР ДҮНИЕСІНІҢ
- ЖОҒАРЫ САТЫДАҒЫ ТОБЫН ҚҰРАЙДЫ, СҮТІМЕН
- АСЫРАЙТЫН ЖЫЛЫҚАНДЫ ЖАНУАРЛАРҒА
- ЖАТАДЫ. ЕКІ ТОПҚА БӨЛІНЕДІ: ТӨМЕНГІ ЖӘНЕ
- ЖОҒАРҒЫ САТЫДАҒЫ АҢДАР (ІЛКІАҢДАР-
- ЖҰМЫРТҚА САЛАТЫН,ҚАЗІРГІ АҢДАР-ҚАЛТАЛЫ
- МЕН ҚАҒАНАҚТЫЛАР)
- Сүтқоректілерге жалпы сипаттама
- Сүтқоректілер жануарлар дүниесінің жоғары
- сатыдағы тобын құрайды. Бұған ұрпағын тірі
- туып,сүтімен асырайтын жылықанды
- жануарлар жатады. Қазіргі кезде олардың
- 5000-ға жуық түрлері жер шарының барлық
- аймақтарындакеңінен таралған. Олар түрлі
- табиғи орта жағдайларында
- (суда, аспанда ұшып жүріп, жер астында,
- құрлықта, ағаш басында) тіршілік етеді.
- Сүтқоректілерді зерттейтін зоология
- ғылымының саласын “маммалогия” ,
- кейде “териология”деп атайды.Олардың тұрқы
- 4см, салмағы 1,2 гр., сондай-ақтұрқы 33 м,
- салмағы 150 тонна тартатындары бар. Денесі
- түкпен қапталған, алдыңғы ми сыңарларының
- сыртында ми қыртысы дамыған.
- Қазіргі сүтқоректілер негізгі екі класс
- тармағына бөлінеді. Олар ілкіаңдар
- ( жұмыртқа салатын сүтқоректілер) және
- қазіргі аңдар (немесе қалталылар мен
- қағанақтылар)класс тармағы деп аталады.
-
- СҮТҚОРЕКТІЛЕРДІҢ ТіРШІЛІГІ
- Сүтқоректілердің дене мөлшері мен пішіні алуан
- түрлі, олкөбінесе тіршілік әрекеті мен мекендейтін
- орта жағдайларына байланысты болады.
- Бұлар- негізінен құрлықта тіршілік ететін төрт
- аяқты жануарлар. Рас, суда, топырақта ін қазып,
- ұшып жүріп тіршілік ететін де түрлері бар.
- Олардың екі құлақ қалқаны бар, екі көзі бар,
- қабағы мен үстіңгі ерніндегі ұзын қылшық,
- екі танау тесігі көрінеді . Аяқ бөліктері екі жаққа
- тарбиған,тұлғаны тік көтеріп тұрады.
- (құрлықта бауырын жерге тигізбей төрт аяғымен
- еркін қозғалып жүреді)
-
- Сүтқоректілердің құрылысы
- Сүтқоректілердің сыртқы құрылысы: бас, мойын,
- тұлға, құйрық (кейбірінде құйрық жойылған),
- алдыңғы және артқыаяқтары айқын ажыратуға
- болады.
- Сүтқоректілердің тері жабыны
- басқа омыртқалыларға ұқсас екі қабаттан
- тұрады Теріде май, тер, сүт, иіс шыға
- бездері болады.Түк, тырнақ,мүйіз
- және тұяқтар- терінің қосалқы бөлімдеріне
- жатады.
- Сүтқоректілерділердің қаңқасы
- (ит пен сиыр қаңқасы)
- 1-бассүйек
- 2-жауырын
- 3-қабырға
- 4-омыртқа жотасы
- 5-жамбас
- 6-ортан жілік
- 7-тізе тобығы
- 8-асық жілік
- 9-өкше сүйек
- 10-асық
- 11-табан сүйек
- 12-башпай сүйектер
- Сүтқоректілердің қаңқасы бассүйек,
- омыртқа жотасы мен кеуде қуысы,
- иық белдеу мен алдыңғы аяқтары
- және жамбас белдеуі мен артқы
- аяқтардан тұрады. Мойын
- омыртқасы-7, бассүйекке астыңғы
- жақсүйек қозғалмалы байланысқан.
Сүтқоректілердің бұлшықеттері - Бұлшықеттері жақсы дамыған, әсіресе алдыңғы, артқы аяқтарындағы бұлшықеттер түрлі бағытта орналасқан. Бассүйектегі шайнау бұлшықеттерінің бәрі астыңғы жақсүйекпен байланысады. Сүтқоректілерде кеуде мен құрсақ қуыстарын бөліп тұратын көкет(диафрагма) пайда болған. Көкет тыныстық қозғалыстарға (тынысалу, тынысшығару) қатысады.
- Сүтқоректілердің (иттің)
- ішкі құрылысы
- 1-ми
- 2-жұлын
- 3-өкпе
- 4-өт
- 5-қарын
- 6-ұйқы безі
- 7-бүйрек
- 8-өңеш
- 9-кеңірдек
- 10-жүрек
- 11-көкет
- 12-бауыр
- 13-ішек
- 14-жыныс мүшелері
- 15-қуық
- Иттың қан айналым жүйесі
- Сүтқоректілердің жүрегі төрт бөлімнен
- тұрады, жүрек қарыншасының пердесі
- оның толық екі бөлімге бөліп, қар
- араласпайды.Дене мүшелеріне таза
- артерия қаны таралып, өкпеге вена
- қаны келеді. Құстардан
- айырмашылығы: сол жақ қарыншадан
- басталатын қолқа тамыры сол жақ
- қолқа доғасын құрайды. Қан денеге
- газ бен қоректік заттарды
- тасымалдайды.
- Ас қорыту мүшесі
- 1-ми
- 2-қарын
- 3-тоқ ішек
- 4-бүйен
- 5-ауыз қуысы
- 6-өңеш
- 7-кеңірдек
- 8-өкпе
- 9-жүрек
- 10-бауыр
- 11-көкет
- 12-аш ішек
- Тыныс алу
- Ауа өтетін мүшелерге танау тесіктері,
- жұтқаншақ,көмекей, кеңірдек,
- ауатамырлары жатады.
- Сүтқоректілердің өкпесінің іші
- көптеген перделерарқылы қуыстарға
- бөлінген.Оларды өкпе көпіршіктері
- деп атайды.Өкпе көпіршіктерінің
- сыртын қылтамырлар торлайды да,
- сол жерде газ алмасу жүреді.
- Кеуде қуысының кейде кеңейіп, кейде
- тарылуына сәйкес өкпеге ауа енеді
- және кері шығады.
Зәр шығару жүйесі Жүйке жүйесі - Жүйке жүйесі-күрделі құрылысты.Әсіресе мидың көлемі үлкен. Алдыңғы ми айқын ми сыңарларына бөлінген. Ми сыңарларының сыртындағы көптеген иірім, сайшалар ми қыртысының көлемін ұлғайтады. Сүтқоректілердің күрделі қозғалыс әрекетіне байланысты мишығы да жақсы жетілген.Мишықтың сыртында сайшалар, иірімдер көп.
- Сүтқоректілердің миының құрылысы
- 1-алдыңғы ми
- 2-ортаңғы ми
- 3-мишық
- 4-сопақша ми
- Сүтқоректілердің иіссезуі өте жақсы дамыған. Олар иіс сезу
- арқылы қорегін іздеп табады, жауынан қорғанады, жұп
- құрады.Тек суда тіршілік ететің киттерде иіс сезуі өте
- нашар дамыған. Көпшілік сүтқоректілерде есту мүшесі жақ
- жетілген .Сүтқоректілерде сыртқы құлаққа
- жататын құлақ қалқаны пайда болған.
- Дыбыс толқындары сол арқылы қабылдайды.
- Тек суда, жер астында тіршілік ететін сүтқоректілерде
- құлақ қалқаны болмайды. Сыртқы және ортаң
- құлақ арасы дабыл жарғағымен бөлінген.
- Сүтқоректілердің ортаңғы құлақ қуысында балға, төс, үзеңгі
- сүйектері болады.
- Сүтқоректілер-дара жынысты. Олар іштей ұрықтанады.
- Ұрық аналық жыныс мүшесі-жатырда дамиды.
- Жатырдың қабырғасында ұрық пен аналық ағзаның
- арасында арнайы мүше “ұрық жолдасы” пайда
- болған.Ол зат алмасуды реттейді. Оны малдың шуы
- деп те атайды. Жатырдың қабырғасында ұрықтың дамып
- жетілуі, сүтқоректілердің жеке түрлеріне байланысты
- түрлі мезгілді қамтиды.
Сүтқоректілердің экологиялық топтары: - Құрлықта мекендейтіндер
-
- Жер астында тіршілік ететіндер
- Суда тіршілік ететіндер
- Ұшатындар
- Құрлықта мекендейтін
- сүтқоректілер
- Антарктидада басқа құрлық-
- тарда кеңінен таралған және
- көптеген түрлерді қамтиды.
- Олар ашық жерлерде, бұта
- мен ағаш арасында, кейде
- ағаш басында кездеседі.
- Ашық жерлерде саршұнақтар,
- суырлар, қосаяқтар мекен-
- дейді. Тұяқты сүтқоректілер:
- құлан, жолат, ақбөкен,
- қарақұйрық, арқарлар да
- құрлық аңдары. Бұта мен
- ағаш арасынан бұғы, бұлан,
- аю, сілеусін, бұлғындарды
- кездестіруге болады
- Жер астында тіршілік
- ететін сүтқоректілер
- Оларға көртышқандар,
- соқыртышқандар,
- қалталы көртышқандар
- жатады. Олартіршілігінің көп
- бөлігін жер астындағы
- індерінде өткізеді. Алдыңғы
- аяқтары мен күрек тістері
- жақсы жетілген. Топырақ
- арасындағы жәндіктермен
- қоректенеді
- Суда тіршілік ететін
- сүтқоректілер
- Тіршілігі тікелей сулы ортаға
- байланысты. Оған құндыздар,
- жұпартышқандар, ондатрлар,
- кәмшаттар, түлендер, киттер
- жатады. Түлендер көбею, төлдеу
- кезінде ғана құрлыққа шығады.
- қалған уақытта суда тіршілік
- етеді. Киттердің барлық
- тіршілігі су ішінде өтеді.
- Ұшатын сүтқоректілер
- Оларға қолқанаттылар
- (жарқанаттар) жатады.Өте ұзын
- 2-5 саусақтарының арасында,
- денесінің екі қапталында жұқа
- терілі жарғағы болады. Олар
- жарғақты қанаттың көмегімен
- ауада өте жылдам ұшады.
Сабақты қорытындылау Сөзжұмбақ шешу Сөзжұмбақ сұрақтары - 1.Құрлықта мекендейтін сүтқоректі
- 2.Суда тіршілік ететін сүтқоректі
- 3.Жер астында тіршілік ететін сүтқоректі
- 4.Суда тіршілік ететін сүтқоректі
- 5.Сүтқоректілерді зерттейтін ғылым саласы
- 6.Күйіс қайыратын сүтқоректі
- 7.Сүтқоректілердің кеуде мен құрсақ қуыстарын бөліп тұрады
- 8.Жыртқыш сүтқоректі
- 9.Ұшатын сүтқоректі
- 10.Бұта мен ағаш арасында мекендейтін сүтқоректі
Сөзжұмбақтың жауабы: Сәйкестендір: - Қолқанаттылар отрядына жатады
- Жұмыртқа салатын сүтқоректілер
- Суда тіршілік ететін сүтқоректілер
Жауабы: - Қолқанаттылар отрядына жатады
- Ашық жерде, құрлықта мекен етеді
- Жұмыртқа салатын сүтқоректілер
- Суда тіршілік ететін сүтқоректілер
- 1. Сүтқоректілердің суретін салу
- 2. Олардың Қызыл кітапқа тіркелген түрлерін ажырата білу
- 3. Сүтқоректілердің ішкі құрылысы туралы оқып келу.
- Жетік біле бермейтін
- сүтқоректілер туралы
- білімдері
- арта түседі.
- Сүтқоректілердің адам
- өміріндегі пайдасын
- білетін болады және
- экологиялық
- тәрбие алады.
- Қосымша суреттер мен
- мәліметтер арқылы
- өз бетімен жұмыс жасай
- білуге, өз
- ойын жүйелі жеткізе
- білуге үйренеді.
- Берілген тапсырмалар
- арқылы
- жылдам қимылдау мен
- тез арада шешім
- табуға үйренеді.
- Тақырыпқа
- ғылыми тұрғыда
- қарап, берілген тапсырманы
- талдай білуге
- машықтанады.
- Дағды, икемділік,
- іскерлігі қалыптасып
- ізденеді.
Қазақстан сүтқоректілер - Осы тақырып бойынша төмендегідей
- тест жұмысын орындау
- 1.Сүтқоректілердің терісінде қандай бездер бар?
- А) тер бездері Б) сілекей бездері С) құйымшақ бездері
- 2.Сүтқоректілердің жалпы қанша түрі бар?
- А) 5000 В) 3000 С) 4000
- 3. Түлкілер күзде немен қоректенеді?
- А) жидектермен В)өлекселермен С)майда кемірушілермен
- 4. Сүтқоректілердің жүрегі неше қуысты?
- А) 4 В) 3 3) 2
- 5) Сүтқоректілер құрылысына, тіршілік әрекетіне байланысты неше топтарға
- бөлінеді? А) 4 В) 3 С) 5
- 6) Сүтқоректілерде өкпе артериясында қандай қан ағады?
- А)артерия қаны В)вена қаны С)аралас қан
- 7. Тек сүтқоректілерге ғана тән ерекшелікті атаңдар?
- А) жылы қанды хайуанаттар В)балаларын сүтпен асырау С)төрт аяқтылар
- 8.Қандай сүтқоректілерде клоака болады?
- А) түйелерде В) үйректұмсықтарда С) маймылдарда
- 9. Жануарлардың қайсылары кемірушілер отрядына жатады?
- А) кірпі, көртышқан В) ондатра, саршұнақ С) ақ қоян, кенгуру
- 10. Жануарлардың қайсысы тақтұяқтылар отрядына жатпайды?
- А) жылқы В) киік С) зебра
- 11. Қай аң қысқа азық қорын жинамайды?
- А) тиін В) құндыз С) борсық
- 12. Сүтқоректілер жылына неше рет түлейді?
- А) 3 рет В) 1 рет С) 2 рет
- 13.Сүтқоректілердің денесі немен жамылған?
- А) қауырсындармен В) мүйізді қабықпен С) түкпен
- 14. Аңдар қоректің дәмін қалай ажыратады?
- А) еріндері арқылы В) тістері арқылы С) тілі арқылы
- 15. Алғашқы аңдар қай жерде мекендейді:
- А) Америкада В) Индияда С) Австралияда
- Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
- Қазақстан “Қызыл кітабы”, авт: А.Ф. Ковшарь, Алматы 2004
- Омыртқалылардың зоологиясының практикумы,
- авт: Т.Б. Балмағамбет, Қарағанды 2006
- 3. Қазақстанның “Қызыл кітабы” авт: Митяев, Алматы “Өнер” 2006
- 4. Амфибий, рептилий, рыбы, авт: М.А. Илиюстраций, М.В. Черкасова,
- Н.Н. Горбатова
- 5. Книга для чтения по зоологии, С.А. Молис, Москва “Просвещение”
- 1986
- 6. Қызықты зоология, Қ. Қайымов, Алматы 1975
Оқушы жұмыстары Әлемде сүтқоректілердің қаншама түрі бар - Науырзым қорығындағы бірнеше сүтқоректілер түрлері
- Сабаққа белсенді
- қатысқандарыңа
- РАХМЕТ
Достарыңызбен бөлісу: |
