Сабақтың мақсаты: Оқушыларды Биология және оған тығыз байланысты ғылымдыардың зерттейтін саласымен таныстыру
жүктеу/скачать 3 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Тас көмі
- Антропогенездің қозғаушы күштері
сәулеқанаттылар (жүзбе канаттары желпуіш
41-сурет. Псилофиттер (риниофиттер) — кұрлыкка алғаш шыккан өсімдіктер т  әрізді) және саусаққанаттылар (жүзбе қанаттары саусакка ұксайды) деп бөлінеді. Саусакканатты балықтардың жүзбе қанаттары етті, кыска болған. Екі көкірек, екі құрсак жүзбе канаттарының көмегімен жүзіп кана коймай, суы күрғай бастаған көлдерден су іздеп жорғалап жүрген. 1938 жылы Оқтүстік Африканың мұражайына ұзындығы 1,5 метр, салмағы 50 кг балық тапсырылған. Балық мүражайы қызметкері К. Латимер ханымның есімімен латимерия деп аталған. Девонның соңында саусаққанатты балықтардан алғашкы қосмекенділер — стегоцефалдар шыққан.Девонда өсімдіктерден — споралы қырықбуындар, плаундар, қырықжапырақтар пайда болды. Тұқымды қырыкжапырактар көптеп тарала бастады. Қүрлық өсімдіктері ауаны оттекпен байытып, тазартып, жануарларды қорекпен қамтамасыз етті.
Тас көмір (жерде тас кемірдің қальщ кабаты болғандыктан атаған). Ауа райы ылғалды, жылы болып батпақты жер аумагы көбейген. Биіктігі 30—40 м, ені 1—2 м ағаштектес плаундар — лепидодендрон мен сигиллярия, каламиттер қалың орман болып ескен. Тас кемірдің орта кезінде жер бетінде өсімдіктер өлемі ерекше каулап есіп, дами бастаған (43-сурет). Тұқымды қырыкжапырақтардан ашыктұқымдылар таралып, эволюцияда тұқыммен көбею жолы пайда болды. 42-сурет. Палеозой заманыньщ девон, карбон, пермь кезеңдеріндегі фауналар: 1—саусакқанатты балық (девон); 2—ертедегі космекенді — стегоцефал (карбон); 3—инелік (карбон); 4—ертедегі жыртқыш кесіртке — иноетранцевия (пермь); 5—шөпқоректі, еткоректі кесіртке (пермь); 6—шәпқоректі кесіртке; 7—балықпен коректенетін кесіртке (пермь) 4- Биология (ЕМ) Мкл. Не 97 43-сурет. Тас көмір кезеңіндегі ағаш тәрізді өсімдіктер Стегоцефалдардың дене пішіні тритон мен саламандраға ұқсаған, уылдырық шашьш көбейген. Итшабактары суда дамыған әрі желбезекпен тыныс алғандықтан қосмекенділердің дамуы осы күнге дейін сумен байланысты. Алғашқы космекенділер мен жорғалаушылардың арасын 50 млн жыл бөліп тұр. Мекен ортасы ылғи да эволюцияга эсер етеді. Пермь кезеңі (қаланың аты). Пермьде тау сілемдері түзіліп, кұрлык көлемінің ұлғаюы климатты да өзгертті. Экваторда ылғалды тропиктік, одан солтүстікке қарай ыстық құрғакқ климат болды. Батпақты, ылғалды жерде өскен ормандар, қырық буындар, қырық жапырақтар, плаундар азайып біртіндеп жойылды, орнын тұқымды өсімдіктер басты. Ең алғашқы тұқымды өсімдіктер — ашықтұқымдылар болды. Жануарлар дүниесінде де едәуір өзгерістер байкалды. Трилобиттер, палеозой коралдары, кұрғақ климатка төзе алмаған космекенділер де жойылды. Тек бақа, құрбақа, тритон, саламандра, аяқсыз бақалар ғана сақталып қалды. кұрлыққа жаксы бейімделген бауырымен жорғалаушылар пайда болды. Құрлыққа бейімделуінің негізгі кезеңі: терісінің мүйізді қабыршакпен капталуы; сырты қатты кабықпен қапталган сарыуызға бай жұмыртка салып кебеюі; тыныс алу (судын кажеті жоқ), қанайналым мүшелерінің жақсы жетілуі, т.б. Осындай белгілерінің арқасында бауырымен жорғалаушылар жер бетіне кең таралды. Бауырымен жорғалаушылардың ішінде қосмекенділердің аралык формасы — бақакесіртке дамиды. Бакакесірткенің ұзындығы 2 5 см, денесі кесірткеге, басы бақаға ұқсаған, балықпен қоректенген. қазбадан табылған аңтісті кесірткеден сүтқоректілер шыққан Пермьдегі ароморфоз. 1. Жұмыртқа салып кебею (жұмыртканың ішіндегі сүйыктык ұрықты кеуіп кетуден сақтайды). Жұмыртқа жасушасының аналық организмнің ішінде ұрыктануы. 2.Дененің мүйізді кабыршакпен қапталуы (кеуіп кетуден сактайды). 3. Омыртқа жотасыньщ мойын бөлімінің қозғалмалы болуы, басын еркін бұрып, сыртқы ортада болып жатқан әрекеттерге тез жауап қайтаруы. 4. Бұлшық еттері, тыныс алуы, қанайналым жасы дамып, ми қыртысы бастамасының біліне бастауы. 5. Денесін аяқтарының жерден кәөтеріп ұстап тұруы (тез қозғалуға қажет). ІV. § 25 V. 1. Жер тарихыньвд тас шежіресі — геологиялық қабаттар. 2. Архей заманында прокариоттардың шығуы. A. 1. Жер тарихыньщ шежіресі нені анықтайды? 2. Қанша заман бар, олар калай аталады? B. 1. Архейде пайда болған прокариоттар туралы айтыңдар. Прокариоттар деп аталу себебін түсіндіріндер. 2. Протерозой заманында тіршілік еткен жануарларды атандар. C.1. Архей заманынын ерекшеліктерін тізіп корсетіндер. 2. Протерозой заманының ерекшеліктері және өсімдіктерін сипаттандар. Палеозой. Кембрий. Ордовик. Силур. Девон. Тас комір. Пермь. Псилофиттер. Стегоцефалдар. Ашыктүкымдылар. 1. Палеозой заманының кезеңдері. 2. Палеозойдағы ароморфоздар.
2. Силур мен девонда пайда болтан өсімдіктер мен жануарлардын түрлері. B. 1. Архей мен протерозоймен салыстырганда палеозой заманынын артык- шылығын дөлелдеңдер (кестеге толтыруға болады). 2. Ең алғаш курлыкка шыккан өсімдік пен жануарды атаңдар, кай кезеңге жатады? C. 1. Девон мен тас көмір кезеңдеріндегі дамыған осімдіктер мен жануарларды бір-бірімен салыстырып, сызбанұска сызып түсіндіріңдер. 2. Пермьдегі өсімдіктер мен жануарларды сипаттап ароморфозды атандар.
Мезозой заманы 3 кезеңнен түрады: триас, юра, бор. Триаста қүрлықтың едәуір бөлігі теңіз деңгейінен әлдекайда жоғары болған. Климаты күрғак, жылы. Мезозой заманының ерекшелігі: бауырымен жорғалаушылардың барлык күрлықта, теңіздерде коп таралуы, тіпті ұшуға бейімделген түрлері де болады. Триаста климат өте күрғақ болуына байланысты космекенділердің басым көпшілігі жойылды. Себебі олар сусыз жерде тіршілік ете алмады. Сондыктан күрғак-шылыкка бейімделген бауырымен жорғалаушылар дамыды. Өсімдік-терден ашьщтүкымдылар басым ббйды. Триас кезеңінен біздіц заманға жеткені -— осы күнгі тасбакалар мен гаттериялар. Жаңа Зеландияның аралдарында сакталып калган гаттерия — нағыз "тірі казба". Соңғы 200 млн жылда гаттерия шамалы ғана өзгерген. Триастағы ата тегінде болған бас сүйегінің қакпағындағы үшінші көзі өлі күнге сакталып калган. Осы күнгі бауырымен жорға-лаушылардың ішінен агама мен батбат кесірткеде үшінші көздін қалдығы бар.
Cабақтытың тақырыбы: Антропогенездің қозғаушы күштері Сабақтың мақсаты: 1. Оқушыларды антропогенездің қозғаушы күштерімен таныстыру. 2.Оқушылардың адамның щығу тарыхы туралы түсініктерін одан әрі тереңдету. 3. Оқушылардың тіл байлығын дамыту, адамгершілікке тәрбиелеу. Сабақтың типі: Жаңа білім беру. Сабақтың түрі : Эврикалық Сабақтың пәнаралық байланысы: география,тарих. Сабақтың көрнекілігі: электронды оқулық,эврикалық сұбхат Сабақтың әдісі:,интеракивті перфокартамен жұмыс, Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру бөлімі. ІІ. Жаңа сабақ . ІІІ. Бекіту ІV. Үйге тапсырма беру. V. Бағалау. І. Амандасу,оқушыларды түгелдеу,сабақ мақсатымен танысу. Антропогенездің биологиялық және әлеуметтік факторлары. Антропология ғылымы адамның ежелгі адам тәрізді маймылдардан шығып, осындай дәрежеге дейін көтерілуі биологиялық ж\е әлеуметтік факторларға байланысты деп түсіндіреді. Адамэволюциясына әсер еткен биологиялык факторлар: тұқым қуалайтын өзгергіштік, тіршілік үшін күрес, табиғи сұрыпталу. Алайда "саналы адам" түрінің пайда болуында әлеуметтік факторлар шешуші рол атқарды. Олар: еңбек, сөз, қоғамдасып тіршілік ету, әлеуметтік заңдылықтардың қалыптасуы ж\е т.б. Адам эволюциясында еңбектің рөлі зор. Адамның еңбек етуі еңбек құралдарын жасаудан басталады. Адамның маймылға ұқсас ата тегі еңбек құралын өзі жасап, оны бірте-бірте күрделендіріп, пайдаланып, өзінің тіршілік ортасына бейімделе келе түрлі морфол-қ және физиол-қ өзгерістерге ие болды. Мұның себебі: су тартылып, орман алқаптарының көлемі азайып, ашық далалы жерлер пайда болды. Ағаш басында тіршілік еткен маймылдар енді жерге түсіп, ашық алаңкай жерлерде қоректерін тауып жеп, күн көре бастады. Ашық далада жауының көзіне бірден түсетін болғандықтан, олардан қашып қорғануға тура келді. Қоректік заттары өзгеріп басқа өсімдіктермен, майда жәндіктермен қоректене бастады. Осыған байланысты еңбек құралдары қажет болды. Ол құралдарды іздеп табу немесе жасау керек еді. Міне, осынын бәрі бірте-бірте екі аяқпен тік жүріп қозғалуды кажет етті. Тік жүру адамнын дене құрылысын біршама өзгертті. Бүкіл салмақ омыртқа жотасына түсетіндіктен, оған солқылдактық қасиет беретін иілімдер пайда болды. Аяктың басы жүруге серпімділік беретіндей болып өзгерді, жамбас қуысы кеңейді. Қорегінің өзгеруіне байланысты жақ сүйектері кішірейді. Тік жүрудің нәтижесінде адамның екі қолы босап, қолдың көмегімен қоректік заттарын іздеп тауып жеп, түрлі кұрал-саймандар жасап, жауынан корғана білді. Ендеше, кол — еңбек құралы ғана емес, ол — еңбектің жемісі. Ал еңбек — адам эволюциясының негізгі факторы. Қоғамдасып тіршілік ету. Еңбек коғамдасып тіршілік етуге бастама берді. Адам төрізді маймылдардың кейбір топтары енбек құралдарын жасай алмады. Ондай топтардың көбісі тіршілік ортасының қолайсыз жағдайларына төзе алмай н\е өздері сияқты басқа топтармен бәсекеде жеңіп шыға алмай, жер бетінен жойылып кетіп отырды. Бейімділік қабілеті жоғары топтар бірлесіп еңбек құралдарын жасап, аң аулап, қоғамдасып жауларынан қорғанып, өз балаларына қамкорлық жасап күн көрді. Топтардың үлкендері еңбек құралдарын жасау жолдарын ж\е аңшылықтың. әдістерін көршілеріне үйретті. Тәжірибе алмасу алғашында бір-бірімен ымдасу арқылы болса, бара-бара дыбыс шығарып белгі беру — сөз арқылы қарым-қатынас жасауға жол ашты. Қоғам мүшелерінің соз арқылы қарым-қатынас жасауы ойлау қабілетінін дамуына әсер етті. Бұл жағдай мидың одан әрі жетіліп, құрылысы мен қызметіеің күрделенуіне себеп болды. Осы кезенде тіршілік еткен адамдарда жануартектес азықтармен қоректену ж\е отты нәтижесінде шайнау бұлшық еттері жетіліп, жақ сүйектері кішірейді, ішектері біршама қыскарды. Аң аулап, жыртқыштардан қорғануда отты пайдалану тиімді болды. Сонымен бірлесіп еңбек етудің нәтижесінде адамдар жануарлар табынынан бөлініп, өз алдына адамзат қоғамын қалыптастырды. Адам өз еңбегі арқылы табиғатты өзгертіп, оны тиімді пайдалана алатын дәрежеге жетті. . ІІІ. Мына кестені толтырыңдар.
ІV. жүктеу/скачать 3 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
| |||||||||