Сабақтың мақсаты: Оқушыларды әр ортада өзін ұстай білуге тәрбиелеу; Оқушыларға адамгершілік және эстетикалық тәрбие беру

Сыныбы: 7 «А»

Тақырыбы: " Әдептілік алтын ережелері "

Сабақтың мақсаты: 1. Оқушыларды әр ортада өзін ұстай білуге тәрбиелеу;

2. Оқушыларға адамгершілік және эстетикалық тәрбие беру;

3. Кішіпейіл де қарапайым, сымбатты да әдемі болуға тәрбиелеу;

4. Дүниетанымдарын кеңейту;

Сабақты өткізу әдісі: Аралас; түсіндіре әңгімелеу;

Сабақтың жабдығы: Интеративті тақта, әртүрлі орындағы адамдар слайдпен.

Сабақ жүрісі

І. Ұйымдастыру бөлімі.

Сабақтың тақырыбымен, мақсатымен танысу.

ІІ. Негізгі бөлім.

1. Мұғалімнің кіріспесі.

а). Қоғамыздың болашақ мұрагерлері қандай болуы керектігі туралы.

ә). Сымбаттылық пен әдеміліктің әдептілікпен байланыстылығы туралы.

2. Негізгі орталарда өзін – өзі қалай ұстау қажеттілігі туралы

а). ҮЙДЕ: Ата - анамен, іні – қарындаспен, аға – апамен қалай сыйласу қажеттігі туралы, қонақ келгенде сәлемдесу, қонақ қабылдау, т. б.

ә). КӨШЕДЕ: Дұрыс, сымбатты жүру, кезкелген үлкен – кішімен сәлемдесу, қарт адам

кездессе көмектесу, орынсыз ысқырық, т. б., төбелеске жол бермеу;

б). МЕКТЕПТЕ: Оқушыларға арналған ережелерді сақтау, жолдастарымен, ұстаздарымен сәлемдесу, мектептегі қоғам мүлкіне дүрыс көзқараста болу,

кезекшілік міндеттерін дұрыс орындау, сабақты бар зейінімен тыңдау,

сабақ үстіндегі бірыңғай талап ережелерін сақтау, ұстаздарын, достарын

сыйлау;

орынсыз дүниелерді қайдан алғанын тексеріп сұрай бермеу, босқа

абыржымау, екеу – екеуден сыбырласып әңгіме айтпау, ерсі күлмеу, үн –

түнсіз, өзімен – өзі мұңайып отырмау, басқа қонақтардың, үй иесінің

пікірлерімен санасу, т. б.

г). ДАСТАРХАНДА: Кітап оқымау, әңгіме айтпау, тырнақты ауызға салмау, ұстамау,

басын ұстап қасымау, үлкеннен бұрын төрді иемденбеу;

ғ). ҚАЛАДА: Жинақы, қарапайым киім кию, көліктер арасында арасында жол

ережелерін сақтау, автобуста үлкен адамдарға, балалы адамдарға

орын беру, т. б.

ІІІ. Қорытынды бөлім

1. Әдептілік туралы ұлы АБАЙ сөзінің мәнін ұғыну

ӘДЕПТІЛІК - ар – ұят

АДАМДЫҚТЫҢ белгісі,

ТҰРПАЙЫ мінез, тағы жат

НАДАНДЫҚТЫҢ белгісі.

2. Өздерінің жөнді – жөнсіз қылықтарын айту

3. Әдептілік туралы мақал – мәтелдер.

Әдепті бала – арлы бала, әдепсіз бала – сорлы бала.

Сәлем – сөз анасы.

Әдептілік ережелер

1. Иманды болу. Құдіретті өмір заңдылықтарын жанжүрекпен сыйлап, сол тәлімнаманың қағидаларын бұлжытпай орындаудың көркем көрінісі. Тек жақсылық жасау, жақсылық ойлау, адам баласын, айналаны, табиғатты сыйлай білу. Ашуланбау, өсек айтпау, артық сөз сөйлемеу, тек пайдалы сөзді айту. Жан тазалығы мен тән тазалығын сақтай білу. Тіршілікте тынымсыз пайдалы еңбек ету. Адам баласына, табиғатқа тек пайда келтіру. Иманды болу-ұлттық мәдениеттің, яғни әдептіліктің мәдени көрінісі. Иманды болу – адамгершілік парыз.

2. Әдепті болу. Әдеп-қалыптасқан ұлттық мәдениеттің белгісі. Игі әдеттен әдет-ғұрып қалыптасып, одан әдеп пайда болады . «Әдеппен сөйлеп әдеттен» деп, халық сөйлеу мәдениетін талап етеді. «Әдепті бала –арлы бала, әдепсіз бала-сорлы бала» деп, халық әдепсіздікті қатты сынайды. «Көп сөйлеп созбайын, әдептен озбайын » деп , Абай дана көп сөйлеудің өзі әдепсіздік екенін ашық айтады. Мінез әдебі, жүріс-тұрыс әдебі, өнер әдебі, іс-әрекет әдебі, шығармашылық әдеп ұлттық тұлғаның ішкі және сыртқы тұлғаның мәдениетін көрсетеді. Жалпы ұлттық әдеп- ғасырлар бойы қалыптасқан мәдени құндылық болып табылады. Әдепті болу, яғни мәдениетті болу әрбір тұлғаның ұлттық борышы.

3. Ізетті болу. Адамзат баласымен тек сыйласымдылық әдеппен қатынас жасай білу. Үлкенге құрмет көрсету, кішіге ізет білдіру. Көпшілікті, бауырластарды, руды, елді, ұлтты, жалпы адам баласын қадірлей білу. «Адам да –құдірет де, Әманда құрметте» қағидасын ұстау. Әрқашанда әдептілік іс-әрекетпен, әдеп сақтаумен көпшіліктің көңілінен шығу. Ізеттілік- мәдени әрекеттің көркем көрінісі.

4. Қайырымды болу. Адам баласына, табиғатқа қамқорлықпен жақсылық жасау.Кемтарларға, кембағылдарға, жетім-жесірлерге, тұрмыстан қысылғандарға қайырым жасау. Халық қажетіне демеуші болу. Адамзатқа, табиғатқа қайырымдылық шараларын ұйымдастара білу. Қайырымдылық- әдептілік негізі. Қазақ халқы-қайырымды халық.. Біз – қайырымды халықтың ұрпағымыз. Қайырымды болу ұлттық парыз

5. Мейірімді болу. Адам баласына, табиғатқа мейір-шапағат көрсету. Адам баласының жақсылық жақтарын көріп, бағалай білу. Ата-ананың балаға деген мейірім-шапағаты. Жақсы адамдардың жанашырлық іс-әрекеттері. Жанжүрегімен беріле жақсы көрудің көркем көріністері. Ата-ананың немереге деген мейірімділігі, оларды ерекше жақсы көруі. Ата-ананың мейірім-шапағаты әдептің шыңы, жүрек сезімінің шындығы.

6. Салауатты болу. Сабырлы, салтанатты тұлғаның өмір қиындықтарын жеңе біліп, саналы әрекет жасауының көрінісі. Артық сөзден, арақ ішуден, темекі тартудан, құмар ойындарынан аулақ болу әрекетінің көркем көріністері. Жан тазалығы мен тән тазалығын сақтай білудің нәтижелік белгісі. Әлеуметтік ортада әдеп сақтап, үлгі-өнеге көрсету арқылы байқалған, әдепті тұлғаның абыройлы бейнесінің көрінісі.

7. Білікті болу. Ғылыми, мәдени, әдеби құндылықтарды жан-жақты жақсы біліп, оны әдеппен іс-әрекетке пайдалана білу қабілеті. Білгенін басқаларға үйрете білудің көрінісі. Көп оқып, көп үйренудің тұлғалық нәтижесі. Инновациялық тәсілдер мен жаңаша технологияны жақсы игеріп, оны жан-жақты пайдаланудың кәсіби-танымдық көріністері.

8. Қамқоршы болу. Адамға, табиғатқа, жан-жануарларға жақсылық жасап, оларды қорғап, көмек көрсетудің әдепті көрінісі. Ата-ананың балаға, адамдардың бір-біріне, табиғатқа қамқорлығы әдеппен қалыптасып, адамгершіліктің биігінен көрінеді. Әрбір әдепті адам қамқорлық сезімін қалыптастыра білуге міндетті.

9. Сабырлы болу. Әрқашанда шыдамдылықты, байсалдылықты, төзімділікті, ақылдылықты сақтай білу үлгісі. «Сабыр түбі- сары алтын» деп, қазақ халқы ұрпағын сабырлы болуға тәрбиелейді. «Асығыс түбі- өкікш, Ойланып алмақ- сабыр сол» дейді Абай дана. Сабырлы болу-әдептіліктің көркем көрінісі.

10. Жауапты болу. Әдептіліктің аса зор қажетті түрі. Әрбір адамның өзіне, өз әрекетіне, борышына, міндетіне, парызына жауапкершілікпен қарауы-адамдықтың, әдептіліктің белгісі. Отбасына, тәрбиеге, еңбекке, білімге, кәсіпке, өмірге, денсаулыққа жауапкершілікпен қарау- адамзаттық парыз. Отбасылық, ұжымдық, қоғамдық, мемлекеттік жауапкершілік сияқты әрбір адамда құқықтық жауапкершілік бар. Жауапкершілігі жоқ адамның адамгершілігі де жоқ.

11. Ұлтжанды болу. Жеке тұлғаның ең әуелі өз ана тілін, ұлтын сүюін, бүкіл адамзатты қадірлей білетінін көрсететін әдеп. Ұлтжандылық әдебі ұлттық намыс, перзенттік парыз арқылы қалыптасады. Ұлтжанды тұлға өз ұлтының әдептілік құндылықтарын жоғары бағалап, оларды өмірге пайдаланады. «Ер ел үшін туады, ел үшін өледі» . Ұлтжанды болу- отансүйгіштіктің үлгілі белгісі.

12. Ұжымшыл болу. Ұжымды ардақтап, оның мақсаттар мен дәстүрлерін бұлжытпай орындаудың әдептік көрінісі. Отанға ұйымдасып қызмет етудің көрінісі ұжымнан басталады. Ұжымдық жауапкершілік, дәлдік, қамқорлық, салтанаттық, өнерпаздық, зерттегіштік, білімдарлық дәстүрлерін іске асыруда ұжым мүшесі өз міндетін әдепті орындауға тиіс. Ұжымшыл болу – көпшілікті, халықты, әулетті, жалпы адам баласын сыйлай білудің өнегелі үлгісі.

13. Іскер болу. Жеке тұлғаның іс- әрекеті шеберлігі мен әдептілігінің белгісі. Іскерлік кәсіптік білім мен іске құмарлық, қарымды қабілет, дархан дарын арқылы дамып, қалыптасады. Іскер болу біліктілікпен де тығыз байланысты. Мәдениеттілік әрекет арқылы іскерлік пен шеберлік айқын танылады.

14. Намысты болу. Ұлттық тұлғаның өз ұлтының құндылықтарын, ұлттық ерекшеліктерін жоғары бағалап, оны дамуға , қорғауға жанқиярлықпен беріліп, қызмет етудің әдептілік көрінісі. Ұлттық намыс көркем- өнерде, спортта, Отан қорғауда ерекше орын алып, жеңіске жетуге қозғаушы күш болады. Мейірімді, қайырымды, шебер, шешен, иманды, ер жүрек халықтың намысын қорғай білу – зор мақтаныш.

15. Перзенттік парызды өтеу. Әрбір ұлттық тұлғаның Отан алдындағы, ата-ана алдындағы қасиетті міндеттері-перзенттік парыз деп аталады. Отанға қызмет ету, Отанды қорғау, ата-ананы сыйлау, оларға қызмет ету білім алудан басталады. Перзенттік парызды өтеу әрекеті ұлттық әдеппен тікелей байланысты. Ата-ана алдында әдепті болу-перзенттік парызды өтеудің алғышарты болып табылады.

16. Шыншыл болу. Әділеттілікті сақтай біліп, шындықты қорғау. Әдептіліктің айшықты айғағы-шыншылдық. «Өтірік өрге бастырмайды», «Міншіл болма, шыншыл бол» деп, халық ұрпағын шыншылдыққа тәрбиелеген. Дала даналары шындық үшін жан қиған. Өмірде, өнерде, әдебиетте шындықты танып, оны айта білу керек. Шындық айтылмаса, мәдениет бұзылады. Шыншыл, әділетті болу – адамзаттық парыз.

17. Өнерпаз болу. Өнерге құмарланып, оны үйрене білу. «Өнерпаз болсаң, арқалан» дейді Абай дана. «Өнерлі жігіт өрге озар» деп, халық ұрпағын өнерпаздыққа тәрбиелеген. әрбір ұлттық тұлғаның өз өнерпаздық нышандары, белгілері, дарындық қасиеттері болады. Өнерді дамыта білу өнерпаздың ар –намысына, талабына, дарынына, еңбекқорлығына байланысты. Өнерпаз болу-әдептің (мәдениеттің) беделді белгісі.

18. Ұқыпты болу. Жеке тұлғаның өз ісін ықтияттап,ұқыптылықпен уақытысында орындай білу, өз заттарына, қоғамдық мүлікке жауапкершілікпен қарап, жинақы, тиянақты болу. «Олақтан салақ жаман» деп халық ұрпағын ұқыптылыққа үйреткен. Жауапкершілік пен ұқыптылық- ұлтық әдептің (мәдениеттің) құнды белгілері болып табылады. Ұқыпсыз адам көп нәрседен опық жейді.

19. Арлы болу, ұят сақтау. «Жаным-арымның садағасы» деп, қазақ халқы арын жанынан да артық көреді. Ар мен намыс бірлікте болып адамды мақсатқа жетуге жетелейді. Арды үміт пен сенім, еңбек мақсатына жеткізеді. Арлы адам

Кері қайту

Әдеп (араб.: أدب‎ адаб) - қоғамдағы адамдар мінез-құлқына қойылатын этикалық талаптардың жиынтық атауы.[1]

Әдеп - 1. Моральдық категория, адамдар қарым-қатынасында ізгілік нормаларын мүлтіксіз орындауды білдіретін ұғым. Белгілі бір халықтың әдет-ғұрпында тұрақтанып қалыптасқан этикалық тәртіп, тәрбие, ізеттілік, сыпайылық, ибалылық. Қоғамдағы адамдар мінез-құлқына қойылатын этикалық талаптарды білдіреді. Әдептің қоғамдағы басты қызметі тұлғалық қатынастарды адамгершілік талаптарына сәйкес ретке келтірумен байланысты.

2. Халықтың әдет-ғұрпында қалыптасқан этикалық тәртіп. Игі әдетпен, өміршең әдет-ғұрыпппен қалыптасқан ұлттық мәдениеттің көрінісі, мәдени үрдістердің, имандылықтың тірек негізі.

Әдептің қоғамдағы басты қызметі[өңдеу]

Әдептің қоғамдағы басты қызметі тұлғалық қатынастарды адамгершілік талаптарына сәйкес ретке келтірумен байланысты. Бұл сипатта Әдеп мәдениеттің іргелі бір құрамдас бөлігіне жатады. Мәдениеттің қалыптасу барысында ізгі мінез-құлық белгілері әдептілік талаптарына айналып отырған.Әдеп өлшемдері арнаулы қаулы арқылы жарияланбайды және олар данышпан адамдардың ойлап тапқан құндылықтары емес. Әдеп ережелері өркениет пен мәдениеттен сұрыпталып алынған.[2]

Әдептің қалыптасуына әсер еткен факторлар[өңдеу]

Қазіргі заманғы ғылым әдептің қалыптасуына әсер еткен 3 басты факторды атап өтеді.