Сабақтың мақсаты: Оқушылардың рай категориясы туралы алған білімдерін бекіту, тұжырымдау, теориялық білімін практикамен ұщтастыру

а) Оқушыларды түгендеу.

ә) Оқушы зейінін сабаққа аудару.

ІІ. Өткен тақырыпты қайталау.

• 
  Балалар, біз сендермен етістіктің қандай райларын өттік?
  
• 
  Сендердің білімдеріңді тексеремін. Бірнеше тапсырма түрін орындайсыңдар. Сабақты бастамас бұрын 2 топқа бөлініп алайық. Ол үшін мына мақалдың мәнін ашып алайық.
  

1. 
   Отан үшін отқа түс, күймейсің.
   
2. 
   Жүзден жүйрік, мыңнан тұлпар.
   

1. 
   Етістіктің райлары дегеніміз не?
   
2. 
   Етістіктің райлары меншақтарының арасында қандай ұқсастық пен өзгешелік бар?
   
3. 
   Етістік райларының қандай түрлері бар?
   
4. 
   Ашық рай нені білдіреді, қалай жасалады?
   
5. 
   Бұйрық рай дегеніміз не, қалай жасалады?
   
6. 
   Шартты рай дегеніміз не, қалай жасалады?
   
7. 
   Қалау рай дегеніміз не?
   
8. 
   Қалау райдың қандай жасалу жолдары бар?
   

1. 
   Болатын – ашық рай, ауыспалы өткен шақ.
   
2. 
   Көрінеді – ашық рай, ауыспалы осы шақ.
   

М. Мақатаевтың «Фаризаға» өлеңін мәнерлеп оқыту (жатқа айту)

а) Ашық райдағы етістіктердің қай шақта тұрғанын талдау.

ә) Бұйрық рай етістіктердің қай шақта тұрғанын талдау.

Мысалы: Біздің бекінісіміз ойпаңдау жерде болатын. (Ашық рай, ауыспалы өткен шақ.)

а) Біздің бекінісіміз ойпаңдау жерде болсын. (Бұйрық рай, ІІ жақ, анайы түрі)

ә) Біздің бекінісіміз ойпаңдау жерде болса игі еді. (Қалау рай)

1. 
   Адамды түсіне қарап таныма, ісіне қарап таны.
   
2. 
   Не ексең, соны орарсың.
   
3. 
   Мезгілі жетсе, мұз ерір.
   
4. 
   Көп іздегн адам көмбенің үстінен шығар.
   
5. 
   Бай болсаң, халқыңа пайдаң тисе игі еді.
   
6. 
   Батыр болсаң, жауыңа найзаң тисе игі еді.
   

Ойнады тұйық етістік

Бара жатыр есімше

Сұраған өткен шақ

Кесіп осы шақ

Байлау көсемше

Қатыспақ келер шақ

2-деңгей. «Кім жылдам?» Сементикалық карталарды толтыру.

3-деңгей. Шығармашылық жұмыс.

а) «Ана» тақырыбына 1 шумақ өлең шығару.

ә) Мақалдағы етістік райларын анықта.

1) Отан үшін отқа түс, күймейсің.

2)Мың жүйрік арасында бір тұлпар шығады алға.

Түс – бұйрық рай, ІІ жақ, жекеше, қалыпты;

шығады – ашық рай, ауыспалы осы шақ, ІІІ жақ.

4-деңгей. «Тез тап»

а) Сөзжұмбақ шешу.

1. 
   Ағаш түрі
   
2. 
   Әкеңнің әкесі
   
3. 
   Ұлттық әшекей бұйым
   
4. 
   Қалыңдықтың бас киімі
   
5. 
   Пәннің аты
   
6. 
   Көрнекті ақын
   
7. 
   Есікті ашатын құрал
   

Ұшымен қазық.

Үстінен өттім,

Асыл сөз жазып.

2) Жұқа тақтай бөлшегі,

Ұзындықтың өлшемі.

(Сызғыш)

Керегемді мен одан.

Жазып алам көшіріп,

Сүрттем сосын өшіріп.

(Тақта)

2) Тілі жоқ өзінде,

Сөзі бар ізінде.

(Қаламсап)

а) күрделі ә) болымсыз б) дара

а) болымды ә) болымсыз б) күрделі

а) қанша, неше ә) әркім, әрбір б) барлық, бүкіл

а) барлық, бүкіл ә) өзім, өз б) мен, сен.

2. Бір жаққа қаратылып, қимылдың, іс-әрекеттің орындалуын талап ету мағынасын білдіретін етістіктің рай түрі ... деп аталады.

3. Оқушыны мақта - ... рай, ІІ жақ, жекеше.

4. Атадан жақсы ұл туса, жеткізеді мұратқа.

Туса - ... рай, ... ... жақ.

Етістіктің райлары орындаушының іс-қимылға байланысты ой-пікірін, қатынасын білдіреді.

1 Ашық рай	2 Бұйрық рай		3 Шартты рай	4 Қалау рай
Іс-қимылдың қай шақта екенін білдіреді.	Іс-қимылдың бұйыру, талап ету, өтіну ретінде айтылу мағынасын білдіреді.		Іс-қимылдың орындалу-орындалмау шартын білдіреді.	Қалау, тілекті білдіреді.
Үш шақтың жасалу жолдарын арқылы	Етістіктің бұйрықты түрде жіктелуі арқылы		Етістік + (-са, -се)+	Етістік + (-ғы, -гі, -қы, -кі) + тәуелдік жалғауы /кел етістігі
Мен келдім. (келе жатырмын, келемін, келмекшімін, келгенмін, т.б.)	Жекеше		Күн ашық болса, тауға шығамыз. Егер сен ойна-са-ң, мен де ойнаймын.	Біздің сабақ оқығы-мыз келді. Сенің үйге қайт-қы-ң келе ме?
	І ІІ ІІІ	Мен бар-айын (ейін, йын, йін). Сен бар. Сіз бар-ыңыз. Ол бар-сын (сін)

XI. Үйге тапсырма.
«Әлемдегі асыл жан» деген тақырыпта ойтолғау жазу.