Сабақтың мақсаты: романның мазмұнын меңгерту
жүктеу/скачать 1,96 Mb.
|
Үйге тапсырма. Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 11 Сабақтың тақырыбы: Жаяу Мұсаның өмірі мен шығармашылығы Сабақтың мақсаты: 1) Жаяу Мұса Байжанұлының өмірі мен шығармашылығы жайлы білімдерін қалыптастыру,шығармашылық ізденіске үйрету,шығармаларымен таныстыру; 2) қазақ халқының әнші-ақындары жайлы білімдері мен ой-өрістерін дамыту,ұлттық ән өнеріне қызығушылығын арттыру; 3) өнерді қадірлеуге,өнер адамдарын құрметтеуге тәрбиелеу. Сабақтың түрі: конференция сабақ. Әдіс-тәсілі: шығармашылық,өзін-өзі дамыту,тірек-сызба,проблемалық. Пәнаралық байланыс: музыка. Сабақтың көрнекілігі: интерактивті тақта,компьютер,Жаяу Мұса Байжанұлы жөнінде әдебиеттер мен газет-журнал материалдары. Конференцияның бағдарламасы І.Кіріспе бөлім 1.Жаяу Мұса Байжанұлының шығармасын тыңдау. ІІ. Негізгі бөлім 1.Жаяу Мұса Байжанұлы дүниеге келген орта 2.Мұсаның балалық шағы 3.Шығармашылық мұрасы а) өлеңдері,поэмалары б) өлеңдерінің тақырыптары 4.Жаяу Мұса бүгінде а) Жаяу Мұса шығармаларын алғаш нотаға түсіргендер б) Жаяу Мұса шығарамларын орындаушылар.
1.Жаяу Мұсаның «Ақсиса» әнін тыңдата отырып сұрақ қою. - Балалар,қалай ойлайсыңдар,бұл ән – кімнің әні және қалай аталады? -Жаяу Мұсаның «Ақсиса» әні. - Олай болса бүгінгі сабағымызды «Жаяу Мұсаның өмірі мен шығармашылығы» атты тақырып бойынша конференция түрінде өткіземіз. 2.Сендерге Жаяу Мұса Байжанұылының өмірі мен шығармашылығы жайлы ізденіп келуге үш топқа тапсырмалар берілген.Сол тапсырмалар бойынша біз сабағымызды жүргіземіз. «Ізденушілер», «Зерттеушілер» және «Мұрагер» топтары өздерінің ізденіс жұмыстарын ортаға салады. ІІ. Негізгі бөлім Жаяу Мұса Байжанұлы дүниеге келген орта,Мұсаның балалық шағы жайлы «Ізенушілер» тобы 1835 ж.Павлодар обл.Баянауыл ауданындағы Жасыбай көлінің маңындағы Далба тауы Ақшоқы деген жерде дүниеге келген.
Әкесі Байжан кедей болған.Анасы Нақыш ертеректе дүние салып,Мұса Байжанның ағасы Тайжанның қолында тәрбиеленді. Ақын Әнші Күйші Композитор *Синкретті өнер иесі *Әділдік үшін күрескен жан *Заман лебін терең сезінген ақын *Өнерпаз
*Әлеуметтік істерге белсене араласқан қайраткер Өмір белестері 1842 жылы 7 жасында хат таниды. Жастайынан халық өнерімен танысады,домбыра тартады. 1851 жылы Қызылжарға келіп үш жылдай жалға жұмыс істейді.Орыс тілін үйренеді.Скрипка,сырнай тартуды үйренеді. 1854 жылы Омбы қаласындағы орыс мектебіне түседі.Осындағы кітапханада Санкт-Петербург,Мәскеу, Қазан,Орынбор,Ақмола, т.б. қалаларда шығатын газет-журналдармен,кітаптармен танысады.Шорман балаларын әшкерелеп мақала жазады. 1860 жылы Жаяу Мұсаға қарсы арыз жазылып,оны 12 жылға Тобылға жер аудартады. 1862 жылы өзі сұранып әскерге кетеді. 1829 жылы Павлодар облысы Баянауыл ауданындағы далба тауы етегінде Ақшоқы деген жерде дүние салады. *Шығармашылық мұрасы жайлы «Зерттеушілер» тобы Жаяу Мұса Байжанұлының Өлеңдері Поэмалары «Ләйлім» «Көкаршын» «Тұрымтай» «Ақсиса» «Толғау» «Тұтқын зары» «Құлбай» «Олжабай батыр» «Данышпан қыз» Өлеңдерінің тақырыбы «Ләйлім» «Сұрша қыз» «Сәулем қыздар» «Шолпан»
«Сапаржан» «Қабір басында»
«Көкаршын» «Тұрымтай» «Қаршыға»
жастық шақ, саятшылық сүйіспеншілік
«Толғау» «Сүйіндік» «Құлбай» «Қыз күйі» «Тұтқын зары» «Бұзау зары» «Қызбала күйі» «Қазан қыздары»
«Жазда»
«Жаздың күні»  Заман шындығы Туған жер
а) Жаттаған өлеңдерін мәнерлеп айту. ә) Өлеңдерін талдау. «
Ә
Б.Т.Ерзакович ,М.Маликов
Қ.Лекеров,Жүсіпбек Елебеков,баласы Салық Мусин ЖАЯУ МҰСАНЫҢ МУЗЫКАЛЫҚ МҰРАСЫН қазақ композиторлары операларда («Қыз Жібек», «Ер Тарғын», «Біржан-Сара», «Бекет») Симфония,эстрада жанрларында қолдануда нін алғаш нотаға түсіріп алғандар Әндерін алғаш орындағандар «Сұрша қыз» өлеңін талдау. а) құрылысы ә) тілдік ерекшелігі. ІІІ.Қорытынды бөлім Өз дәуіріндегі әлеуметтік теңсіздік пен адамдар арасындағы әділетсіз қарым-қатынасты,бай,мансапты адамдардың әлсіздерге жасаған қиянатын суреттеп жырлауға келгенде Жаяу Мұса Байжанұлы ерекше жарқырап көрінді.Ол өз басынан өткен жайттарды негізге ала отырып ел ішіндегі ағайынның алауыздығы,бірлік пен татулықтың жоқтығы,бірін-бірі көре алмаушылық,өтірік пен өсек,жалақорлық,болыстыққа таласу,жік-жікке бөліну сияқты халықтың күнделікті тіршілігіне қатысты келеңсіз құбылыстарды батыл сынады.Сол үшін қуғынға да түсті,таяққа да жығылды. Венн диаграммасы бойынша Ақан сері Қорамсаұлы мен Жаяу Мұса Байжанұлының өмірі мен шығармашылығын салыстыра отырып ұқсастықтары мен айырмашылықтарын айқындау.
Үйге тапсырма. Жаяу Мұсаныңя «Сәулем қыздар», «Көкаршын», «Хаулау» өлеңдерін топ бойынша мәнерлеп оқу және талдау. Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 11 Сабақ тақырыбы: Айтыс шебері – Жамбыл Сабақтың мақсаты: білімділік – а) айтыскер ақын Жамбылдың өмір жолы,айтыс ақыны ретінде танылуы,айтыстарындағы сол кездегі әлеуметтік мәселенің көтерілуі, ә) Жамбылдың айтыстағы ақындық шеберлігі туралы мағлұмат беру; дамытушылық – а) оқушылардың әдеби дүниетанымын кеңейту,ақын туралы қосымша деректер келтіру арқылы пәнге қызығушылығын арттыру, ә) өзіндік пікір айту дағдыларын дамыту; тәрбиелік – ақын бойындағы ізгі қасиеттерден үлгі алуға,адамның жан дүниесін тани білуге,көркем әдебиетті сүйіп оқуға,өлеңді талдату арқылы елін,жерін құрметтеуге тәрбиелеу. Сабақтың типі: жаңа сабақ,танымдық сабақ. Сабақ әдісі: баяндау,мәнерлеп оқу,сұрақ-жауап,салыстыру,әңгімелеу,талдау,іздену,зерттеу. Сабақтың көрнекілігі: ілестірме қағаздар,тест тапсырмасы,ақын өмірі туралы буклет,тірек сызбалар,нақыл сөздер,фотослайдтар,көркем әдебиеттер. Пәнаралық байланыс:тіл,халықтық педагогика,тарих. Сабақтың барысы. І.Ұйымдастыру. Психологиялық дайындық жүргізіледі. Сынып үш топқа бөлінген.Әр топ жетекшісі өз топтарының сабаққа әзірлігін тексеріп шығады. Сабақ тақырыбы мен мақсаты хабарланады. ІІ.Үй тапсырмасын тексеру. Ақын,жазушы,Ілияс Жансүгіровтың өмірі мен шығармашылығы жөнінде жазып келген «Ілияс Жансүгіров – қазақ өнерінің жыршысы» атты тақырыпта шығармалары оқылады.Оқушыларға екі нұсқада тест жұмысы таратылып орындалады. ІІІ. Ой ашар. Жаңа сабақа әзірлік. 1.Жамбылдың «Зілді бұйрық» өлеңі мәнерлеп жатқа оқылады.Өлеңнің мазмұны 1916 жылғы Ұлт-азаттық күреске байланысты жазылғандығы айтылады. 2.Айтыс өнері,оның даму кезеңі,айтыс ақындары,Жамбылдың айтыстары туралы ойлары ортаға салынады. IV.Мағынаны тану. Жаңа сабақ. Тақтада ілінген көрнекіліктер арқылы сабақ түсіндіріледі.
Жамбыл өмірімен де,шығармашылығымен екі ғасырды молынан тұтастыра қаусырып жатқан ұлы тұлға! Қазақ халық поэзиясының әйгілі тұлғасы 1846 жылы ақпан айында Жамбыл облысындағы Жамбыл тауының бөктерінде дүниеге келген...
Малы көп бай жылайды қар жауғанда, Бәрін тастар ниеті малға ауғанда. Жерден алтын тапқандай кедейлер жүр, Әйелі шелек толы сүт сауғанда. Тағы бір өлең-жырлары соғыста жүрген майдангерлерге қуат беріп,ерлікке үндейді. 3.Айтыстың асқан шебері. Жамбылдың даңқы алдымен айтыс өнері арқылы шыққан.Өз тұсында небір бұлбұл,небір дүлдүл ақындармен айтысып тізе бүктірген.Алғашқы айтыстары ойын-тойларда өтеді.Жамбыл жастықтың салтын сақтап,Айкүміс,Бұрым,Сара сияқты қыздармен айтысады: Сыртың бір сұлу жан екен, Сыпайы көзге көрінген. Сыр мінезің бар екен, Сөйлесуге ерінген. Қамқа камзол киінген, Қас қабағың керілген. Жамбыл Құланаян Құлманбетпен 1881жылы,Сарбас ақынмен 1895 жылы,Досмағанбетпен 1902 жылы, Шашубаймен 1909 жылы айтысады. Жамбылдың атақ-абройын аспандата көтерген айтысы – Құланаян Құлмамбетпен айтысы.Құлмамбет өз сөзі арқылы қарапайым халықты көнбістікке,кіріптарлыққа, бағыныштылыққа шақырып,ақындық өнерді байлықтан,барлықтан төмен қояды. Жамбыл:
Адамдықты айт,ерлікті айт,батырлықты айт, Ел бірлігін сақтаған татулықты айт. Қарынбайдай сараңдар толып жатыр, Оны мақтап әуре болмай үйіңе қайт- , дейді.Сөйтіп,Жамбыл айтыстарда аттың басын соны сонарға бұрып,елінің мәртебесін көтере,ел қорғаған азаматының атын атойлай,езілгендер мен жәбір шеккендерге ара түсе шырқайды,ел мүддесін қорғайды. 4.Іздену жұмыстары. Оқулықтағы мәтін іштей оқылып әр топқа тапсырмалар беріледі. І топ Жамбылға ұстазы Сүйінбайдың айтқан сөзін тауып оқыңыз. «Балам,өз өлеңіңді шығар,бірақ оны жұрт жаттап алатын,ешкім ұмытпайтын өлең болсын.Шындықты айт,әділдікті жырла». ІІ топ 1913 жылы Романовтар әулетінің үш жүз жылдық мерейтойына арнап айтқан «Өстепкеде» өлеңінен үзінді оқып,мағынасын таныстырыңыз. Үйсін,Найман саңлағы, Желді күнгі қамыстай Өстепкеде жиылдың. Жапырылып иілдің. Елде жүрген егейлер, Келтіріңдер намысты, Ұлық көрсең ұйлығып. Бек қорланып күйіндім. Бай болыстардың,жағымпаздың мінезін сынау мақсатында айтылған. ІІІ топ Жамбыл мен Құлмамбеттің ақындар айтысына кіріскен қызулы шағын суреттеген жерді тауып оқыңыз. Ақыры,міне,екі әйгілі ақын алқалы топтың алдында,үлкен тойдың қызба шағында батырлардай айқасып,палуандай шайқасып ұстаса кетеді,дүйім жұрттың бүйірін қыздырады. Дәптермен жұмыс. Ақынның Құлмамбетке айтқан жауабын (1 шумақ) жазып,өлең ұйқасына талдау. V. «Ой толғаныс» Жаңа сабақты бектіту. «Зерттеу» жұмыстары. 1-тапсырма. Ақын мұрасының өрнек кестесін құрастырыңыз.Ақын мұрасының өміршеңдігі неде деп ойлайсыз? 2-тапсырма.Сүйінбай мен Жамбылдың қарым –қатынасын қалай бағалауға болады?(«бала Жамбылға бата» өлеңі мәнерленіп оқылады.) Ұстаз бен шәкірт арасындағы сыйластық.Жамбыл ұстазы Сүйінбайдың өсиетін өмір бойы есінде сақтап,ұстазының есімін ардақ тұтумен өтеді. 3-тапсырма. Жамбыл айтыстарын қазіргі кездегі айтыстармен салыстыра сипаттаңыз.(Венн диаграммасы) VI. Үйге тапсырма. 1.Ақын туралы көркем әдебиеттермен танысу.Әр айтысынан үзінді жаттау. VII. Поэзия минуты.Әр оқушы өз шығармашылығынан өлең оқиды. VIII. Топ бойынша бағаланып, көп ұпай жинаған топ «Жамбылдың шәкірттері» атанады. Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 11 Cабақтың тақырыбы: «Қамар Сұлу» романындағы Қамар бейнесі Сабақтың мақсаты: білімділік - Сұлтанмахмұт Торайғыровтың «Қамар сұлу» романы бойынша ғылыми бағыттағы ізденіс жұмыстары,деңгейлік тапсырмалар арқылы пікірталас ұйымдастыру,ой түйінін кейіпкерлер арқылы дәлелдеу; тәрбиелік - оқушыларды адами қасиеттерге баулу,автор көтерген әлеуметтік проблемалар арқылы азаматтық түсініктерін тереңдету,әйел адамды құрметтеу сезімін жетілдіруге тәрбиелеу; дамытушылық - әр оқушының өзіндік қиялына ерік бере отырып өзінше ой түюге баулу,тақырыптас шығармаларды салыстыра отырып оқуды дамыту шығармашылық жұмыс арқылы таным түсініктерін дамыту,сын тұрғысынан ойлауға дағдыландыру,өз бетімен ізденуге баулу. Әдісі: конструкциялау технолгиясы «Қ.Бітібаева),әр түрлі тапсырмалар,Б.Блум жүйесі бойынша анализсинтез,Венн диаграммасы арқылы образдарды талдау,логикалық модель арқылы шығарманың қорытындысын жасау,сұрақ-жауап. Көрнекілік: шығармалар жинағы,хрестоматия,тірек кестесі,оқулық,сабақтың тақырыбы,эпиграфы жазылған плакат,тақта. Сабақтың барысы.Ұйымдастыру кезеңі. Жаңа сабақ. Сұлтанмахмұт Торайғыров – ХХ ғасыр басында қазақ әдебиетінде өзіндік із қалдырған көрнекті демократ ағартушылардың бірі.Біз өздеріңізбен бүгінгі сабақта Сұлтанмахмұт Торайғыровтың «Қамар сұлу» романы бойынша ғылыми бағыттағы ізденіс жұмыстарын жүргіземіз.Қай дәуірде,қай қоғамда өмір сүрсе де әйел өмір тірегі,қоғамның қозғаушы күші,ұрпақ тәрбиелеуші екендігін жоққа шығара алмаймыз.Феодалдық қоғамда өмір сүріп қалың мал құрбанына шалдыққан жүздеген қыздар мен әйелдердің көз жасы өздерің оқыған романдардың негізгі өзегі болды.Сондықтан біз бүгінгі сабақта сіздермен әйел тағдыры,оның сипаты,жан және тән жарасы жөнінде ой толғаймыз. І топ. Сарапшылар тобы. 1. «Қамар сұлу» романының тақырыбы. 2. «Қамар сұлу» романының сюжеттік-композициялық құрылысы (шығарма құрылысы). 3. «Қамар сұлу» романының сюжеттік-композициялық құрылысы (шығарма құрылысы). 4.Б.Блум жүйесі бойынша анализ-синтез жасау. Анализ.1.Ғашықтар әні: Қамар мен Ахметтің бір-біріне ғашық болуы. 2.Теңсіздіктің зардабы. а) Ахметтің кетуі ә) Қамарды Жорға Нұрымға атастыру б) Омар мен Қасеннің қарсылығы в) Қалтан қажы мен Оспан бидің әрекеттері г) Қамардың сырқаты ғ) Надан молданың кесірі д) соңғы кездесу е) Ахметтің кегі ж) жастардың ажалы. Синтез. Кейіпкерлердің іс-әрекетіне байланысты топтастыру. Қамар Ахмет Ғашықтар әні Заман заңынан «Қамар сұлу» Үстем Жорға Нұрым Аса алмағандар романы тап Қалтан қажы, өкілдері Оспан би Әкесі Омар Бақсы-балгерлікті, Ағасы Қасен. надандықты әшкерелеу ІІ топ.Зерттеушілер тобы. Өткен тақырыптас шығармалардың басты кейіпкерлерін «М.Дулатов «Бақытсыз Жамал», С.Көбеев «Қалың мал», С.Торайғыров «Қамар сұлу» Венн диаграммасы арқылы салыстыру. Венн диаграммасы бойынша салыстырмалы мінездеме: Ұқсастықтары: 1) үшеуі де 15-16-дағы жас қыздар; 2) үшеуі де малға сатылған; 3) үшеуі де көрікті; 4)үшеуі де өз бақыты үшін күресе білетін қыздар. Сабақтың қорытындысы. «Ой шабуылы». Бақыт дегеніміз не? Қалай күресуге болады? қоғам көрікті,ақылды, қайраткері ұстамды,төзімді ержүрек,батыр Қазақ әйелі оқыған,көзі ашық,білімді ер азаматтың ақылшысы отбасының тірегі,бала тәрбиесіне жауапты Бүгінгі сабағымыздың «Адамдық негізі - әйел» деген эпиграфын көз жеткізіп талдай алдық па? Эпиграф жайлы пікірлеріңіз. Үйге тапсырма: «Адамдық негізі - әйел» тақырыбында шығарма жазу. Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 11 Сабақтың тақырыбы: Діни (уағыз) шешендік Сабақтың мақсаты: білімділік-дінге деген оқушылардың көзқарасын қалыптастыру,діни шешендіктің ізгілік негіздерімен бірлігін таныту; Тәрбиелік-болашақ ұрпақты имандылыққа,салауаттыққа тәрбиелей отырып,халықтық дәстүрді жүрегіне ұялату; Дамытушылық- жаңа білімді игеру арқылы шешендікке баулу,өзіндік көзқарас қалыптастыру. Сабақтың түрі: жаңа сабақты меңгерту Әдісі: сұрақ-жауап Көрнекілігі: Мекке және Медине қаласының суреті, пайғамбар хадистері Сабақтың барысы. Ұйымдастыру кезеңі: Оқушылардың сабаққа қатысуын,сынып тазалығын бақылау. Үй тапсырмасын бақылау. Соттағы шешендік дегеніміз не? Соттағы шешендікке қойылатын талаптар қандай? Соттағы шешендіктің түрлерін ата. Ж Тыңдаушыны иландыру
Адамның жан-жүрегіне әсер ету өз пікіріне сендіру Шешеннің өзін-өзі ұстауы Діни (уағыз) шешендікке қойылатын талаптар Салауаттылыққа шақыру
Діни сауатты болу Ізгілікке үндеу  аңа сабақ. Діни (уағыз) шешендік
Публицистикалық Стилі Ауызекі сөйлеу Көркем әдеби Тілдік құралдары Дінге қатысты терминдер имандылыққа үндейтін уағыз сөздер Оқушыларға деңгейлік тапсырмалар беріледі. І деңгей тапсырмалары 1. Ислам діні туралы не білеміз? Дін туралы түсінік. (Пайғамбарлар арқылы жолданған әмір және тыйымдар жиынтығын дін деп атаймыз) Дініміздің аты-Ислам діні.Мұсылман діні шыққан қасиетті мекен-Мекке,оның жанында Медине деген қала бар. Меккеге дін жолымен барған адамды қажы деп атады. Ауыл мешіті туралы ойтолғау. (жазбаша) ІІ деңгей тапсырмалары. Мұсылманның бес парызын ата. Оқулықтағы 105- тапсырма. Жауабы: иман келтіру,бес уақыт намаз оқу, ораза тұту, зекет беру, қажылыққа бару. Қандай діни басылымдарды білесіңдер? «иман», «Мұсылман» журналы, «Имандылық әлемі», «Ислам», Ислам және өркениет» газеттері. ІІІ деңгей тапсырмалары. Діни үлкен кітаптар қаншау? Тәурат-Мұса пайғамбарға түскен. Зәбур- Дәуіт пайғамбарға түскен. Інжіл- Иса пайғамбарға түскен. Құран кәрім-Мұхаммед пайғамбарға түскен Құран Кәрімде 114 сүре бар. Оқулықтағы 104 тапсырма 2. «Қадір түні» туралы не білесіңдер? Онда қандай шарттар орындалу керек? 3. «Діннің бүгінгі қоғамдағы орны» ой толғау Сабақты қорытындылау: Діни шешендіктің тамаша үлгілері қасиетті «Құран Кәрімнен» табылады. Діни шешендік біздің тарихымызбен тығыз бірлікте. Еліміздің келешегі үшін имандылыққа бой ұсынып, салауатты өмір салтын қолдап, ислам қағидаларын білуіміз керек.
Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 11 Сабақтың тақырыбы: Құлагер поэмасы Сабақтың мақсаты: Білімділік – Ілияс шығармалары арқылы оқушыларды қазақ халқының бастан кешкен сан қилы тағдырына назар аударту;Ақан образын жан-жақты ашу;өнердің құдіреттілігіне көз жеткізу;қазақ өнерінің құдіреті мен киесін таныту. Тәрбиелік - өнер адамына,еліне,тарихына,табиғатына,туған тіліне деген ыстық сүйіспеншілігін ояту,ұлттық дәстүрлерді құрметтеуге тәрбиелеу,ұлттық рухын ояту.Дамытушылық – Оқушыларды ой еркіндігіне баулу;тіл байлықтарын тереңдету;мәнерлеп оқу мәдениетін жетілдіру;өз ойларын айта білуге дағдыландыру. Сабақтың түрі: аралас,жаңа технология. Пәнаралық байланыс: тарих,әдебиет,музыка. Сабақтың көрнекілігі: Ілияс,Ақан суреттері,газет-журнал материалдары,тест сұрақтары,Құлагердің суреті. Сабақтың барысы. І. Ұйымдастыру кезеңі. ІІ. Үй жұмысын сұрау. 1. «Дала» поэмасы қашан жазылды? а) 1929ж. ә) 1930ж. б) 1928ж. 2. «Дала» поэмасы кімнің атынан әңгімеленеді? а) дана қарт ә) тарихшы қарт б) әңгімеші қарт 3. «Бозінген» тарихы қай поэмасында айтылады? а) «Күй» ә) «Күйші» б) «Дала» 4. «Дала» поэмасындағы бәйгеге тігілетін қыз,кемпір,шал,бала санын көрсет. а)3 қыз, 1 кемпір, 2 шал, 4 бала ә) 2 қыз, 2 кемпір, 4 шал, 2 бала б) 1 қыз, 4 кемпір, 1 шал, 2 бала 5. «Сандал» тарауында не туралы айтылған? а) жерін тартып алу ә) елді шабу б) елге көмектесу 6. «Құрбандық» тарауында қандай оқиға айтылады? а) әйел теңсіздігі ә) азат қыз б) өзін өлімге қиған қыз 7. «Азат» күйін шығарған кім? а) күйші жігіт ә) Құрманғазы б) Дәулеткерей
«Туғаны Арқадағы Арғын елі,Өскені Көкшетаудың шалғын жері» деп ақын жырлағандай аты аңызға айналған Көкшетау өңірінің қоскөл деген жерінде 1843-1913 жылдр арасында өмір сүрген тарихи тұлға.Зілқараның баласы Әлібек батырдан бір жылда алпыс түлкі алған қараторғай деген бүркітті,Сайрат төреден бір жылда тоғыз қасқыр алған Базарала деген тазыны алады.Осы кезде Ақаннның қолына Көбей-қарауыл Шөкетай жылқысынан шыққан,алты алашқа аты шыққан Құлагер түседі.құлагер арқаның талай астарында аузымен құс тістеген талай жүйріктерден озып жүреді.Ақан мен құлагер аты елге жайылады.Ақан 1876 жылы Керей руының паң Нұрмағанбет атанған үлкен байы Ереймен деген жерде әкесі сағынайға ас беретін болып,сол асқа Ақан Құлагерді бәйгеге қоспақ боп алып барады.Бәйгеге қосылған жүйріктерден дара шығып жұлдыздай ағып келе жатқан Құлагерді бұрыннан Ақанмен өштесіп жүрген Батыраш деген бай соққыға жығып өлтіреді.Қанатынан айрылған Ақан зары,Ақан қайғысы «Құлагерә әнін туғызды.Өркөкірек,тарпаң байларға қарсы қарапайым халықтың қайраты жетпейтін заман шындығын,күштілер өктемдік жүргізген заманның мұңды сазын шерткен тарихи жыр дүниеге келеді. Ақан – композитор Аққудың әсем үніндей жаныңды жадыратар,жүрегіңді елжіретер,құлақ құрышыңды қандырар майда көмей әннің ырғағына елтіген халық Ақан жанынан кетер емес.Әншіге деген халықтың ықылас-пейілі Ақан дұшпандарының іштерін күйдіреді,ән сазына өздері де елжіреп ынтыға түседі.Оның әндері беріктік пен адалдықты,махаббат еркіндігі мен сұлулықты жырлайды.Ол – адамның түсі де,ісі де,жаны да сұлу болуын тілейді.Ақан – нәзік жан,асқан өнер иесі.Бірнеше әннің авторы. «Балқадиша», «Сырымбет», «Үш тоты» т.б. әндері – халық арасында ұмытылмас,мәңгілік мұра.Ақан әнімен мәңгі жасайды. «Құлагер» поэмасында ақынның негізгі айтпақ ойы - өнердің өшпейтіні,өнерліге өлім жоқ деген тұжырым.Ақан мерт болған пырағы Құлагерге арнап әлемде кездеспейтін ән шығарған,өзіне өзі мәңгі тозбас ескерткіш соққан. Ақан – айтыс шебері. Ақан талай арқалы ақындарды тулақша сіліккен,қара өлеңді орып айтқан айтыс өнерінің дүлдүлі болған.Ол – Жүсіп Төре,Орынбай,Тезекбай сияқты ақындармен айтысқан.Мәшһүр Жүсіп және Есмағұл Қодығабаласымен хат арқылы айтысқан.Ақан жұмбақтар да шығарған.Табан астында тауып айтатын тапқыр,суырып айтар шешен болған.Ақанның тапқырлығы туралы ел ішінде мынадай әңгіме бар екен.Ақан серінің Құлагерден айрылып қайғырып жүрген кезі екен.Қылышбай деген біреу: - Сағынайдың асына жүреріңде менің қара шаңырағымнан дәм татып кеткеніңде дүлдүлің аман қалатын еді - дейді.Сонда Ақан: - Қанды сүргінде жүріп Әзірет Әлінің торға,тұлпарының орға жығылғаны сенің үйіңнен дәм татпағаннан болған екен ғой, - деп тұтқиылдн жауап беріпті.Ақанның жүрген жерлерінде алун түрлі сөздер қалған екен. жүктеу/скачать 1,96 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|