Сабақтың мақсаттары

шегін көру мүмкін емес

Д.И.Менделеев

Сабақтың мақсаттары:

Білімділік: оттекті органикалық қосылыстар жайлы мәліметтер бере отырып біратомды спирттер, құрамында –ОН тобы бар көмірсутектердің туындысы екенімен танысу.

Тәрбиелік: оқушыларды топпен жұмыс істеуге, ұйымшылдыққа, бірін – бірі тыңдай білуге, ұқыптылыққа, қауәіпсіздік ережесін қолдана отырып тәжірибе жасауға баулу.

Дамытушылық: Білімдерін тереңдету, химиялық эксперимент жасау арқылы білігімен қызығушылығын және ойын дамыту.

Сабақтың типі: Білім, білік, дағдыны қалыптастыру сабағы

Сабақтың түрі: Жаңа материалды меңгеру сабағы

Сабақтың әдісі: Жартылай – ізденіс, сұрақ – жауап, түсіндіру, көрсетілімдік тәжірибе көрсету

Пәнаралық байланыс: Биология «Жасушадағы зат алмасу процесі», валеология «Ішімдіктің адам организміне зиянды әсері», информатика «Презентация құру»
Сабақтың жабдықтары

Сабақтың көрнекілігі: Эпиграф, үлестірме тапсырмалар, химиялық лото, , кесте, химиктердің портреттері.

Қажетті құрал-жабдықтар мен реактивтер: этил спирті, калий перманганатының ерітіндісі, металл натрий, қысқыш, сынауықтар, спиртшам.

Оқытудың техникалық құрал - жабдықтары: компьютер, проектрлі телевизор
Әдебиеттер: Ә.Темірболатова, Н.Нұрахметов, Р.Жұмаділова, С. Әлімжанов Жалпы білім беретін мектептің жаратылыстану-математика бағытындағы 11 – сыныбына арналған оқулық – Алматы: «Мектеп» баспасы, 2007ж

Қосымша әдебиеттер: К.Жексембина Химиядан әдістемелік нұсқау – Алматы: «Мектеп» 2007 ж


1.Ұйымдастыру кезеңі

Сәлемдесу, оқушыларды түгендеу, оқушылардың оқу-құралдарын тексеру,

сабақтың мақсатын ашу

2. Өткен оқу материалын қайталау

Химиялық диктант

1.Табиғи газдың құрамы метан, этан, прпан және бутаннан тұрады.

2. Мұнай – парафиндер, циклопарафиндер және ароматты көмірсутектерден тұратын күрделі қоспа.

3. Мұнайды өңдеу физикалық және химиялық процестерден тұрады.

4. Крекинг – жоғары температура мен қысымда мұнай өнімдерінің бөлшектену процесі.

5. Мұнайдың өнімдері ашық және қара түсті деп бөлінеді.

Спирттер – молекуласындағы бір немесе бірнеше сутек атомдары гидроксил тобына алмасқан көмірсутектредің туындылары.

Спирттердің жалпы формуласы: R(OH)_x

Спирттердің жіктелуіне оқушылар үйде дайындалып келеді.

Қаныққан біратомды спирттер бір сутек атомы гидроксил тобына алмасқан алкандардың туындылары. Олардың жалпы форомуласы: С_nH_2n+1OH

1.Біратомды қаныққан спирттердің атауы. Экрандағы сызбанұсқалар арқылы түсіндіру

ИЮПАК халықаралық атаулар жүйесі бойынша спирттерді көмірсутектердің атына - ол деген жұрнақ қосып айтады.

4 3 2 1 3 2 1

СН₃ – СН – СН – СН₃ СН₃ – СН₂ – СН₂ОН

| | пропанол - 1

СН₃ ОН

3 – метилбутанол – 2 СН₃ – СН – ОН

СН₃ |

5 |4 3 2 1 СН₃

СН₃ – С – СН₂ – СН – СН₃ изопропил спирті

| |

СН₃ ОН

Қарапайым СН₃ОН спиртін карбинол деп атайды. рационалды номенклатура бойынша басқа спирттерді карбинолдың туындысы деп қарастырады.

СН₃ – СН – ОН СН₃

| |

|

СН₃

1.Қаныққан біратомды спирттерді өнеркәсіпте көмірсутектердің моногалогентуындыларын сілті қатысында гидролиздеп алады. Мысалы:

C₂H₅Cl + NaOH → C₂H₅OH + NaCl

2.Спирттерді күкірт қышқылы қатысында этилен көмірсутектеріне су қосып алады:

H₂SO₄

СН₂ = СН₂ + НОН CH₃ – CH₂OH

Бұл реакцияны гидратация деп атайды.

3.Құрамында қанты бар заттар ашығанда этанол түзілетіні белгілі. Глюкозаның спирттік ашуы:

С₆Н₁₂О₆ → 2С₂Н₅ОН + 2СО₂↑

4.Спирттерді карбонилді қосылыстарды тотықсыздандырып алады.

а) Альдегидтер тотықсызданғанда, біріншілік спирттер түзіледі:

О [H]

Н

ацетальдегид этил спирті

[H]

║ |

ацетон пропанол-2

Оқушылар спирттердің қасиеттерін пробиркаға құйылған этил спиртіне қарап айтады.

Біратомды спиртер – түссіз сұйықтар суда ериді.Қалыпты температурада С₁₀ – ға дейінгі спирттер сұйық заттар, С₁₁ – ден бастап қатты заттар. Сұйық спирттердің өздеріне тән иісі болады. Молекулалық массасның артуына қарай сұйық спирттердің суда ерігіштігі төмендейді. Ең қарапайым спирт – метанол СН₃ОН өте улы. Спирттердің молярлық массасы өскен сайын, қайнау температуралары жоғарылайды.

5.Химиялық қасиеттері.

Оқушылар берілген реакция теңдеулерін аяқтап, теңестіреді

1.Спирттің гидроксил тобындағы сутек атомының орнын белсенді металдар баса алады:

2C₂H₅OH + 2Na → 2C₂H₅ONa + H₂↑

натрий этилаты

2. Күрделі эфирлер түзілуі (этерификация реакциясы).

Н⁺, t

C₂H₅OH + НООС – СН₃ C₂H₅O – OC – CH₃ + H₂O

этил сірке сірке қышқылының

спирті қышқылы этил эфирі

(этилацетат)

Спирттер галогенсутектермен әрекеттеседі

H₂SO₄

С₂Н₅ОН + НBr C₂H₅Br + H₂O

бромиді
Сақинарға сәйкес жапырақтарды орналастыру

Жоғарырақ температурада t> 140⁰С дегидратациялағанда, реакция молекула ішінде өтеді, нәтижесінде, алкен түзіледі

H₂SO₄,t⁰

CH₃-CH₂OH CH₂ = CH₂+H₂O

этилен

Тотықтырғыштардың әсерінен (CuO, хромды қоспа K₂Cr₂O₇ + H₂SO₄) біріншілік спирттер альдегидке дейін тотығады

CH₃CH₂OH CH₃-C = O

этил спирті |

H

сірке альдегиді

[O]

| ацетон

изопропил спирті

Мыс (ІІ) оксидімен тотығып, альдегид түзеді

O

СН₃-СН₂ОН + CuO CH₃ – C + H₂O + Cu

Спирттер көгілдір жалынмен жанады

C₂H₅OH + 3O₂ 2CO₂ + 3H₂O + Q

6.Көрсетілімдік тәжірибелер жасау

1.Спиртті тотықтырып альдегид алу

Реактивтер мен құрал – жабдықтар: этил спирті, калий перманганатының ерітіндісі, сынауықтар, спиршам

Жұмыстың орындалуы:

Сынауыққа 1 мл калий перманганатының ерітіндісін және 1 мл этил спиртін құйып, қоспаны қыздырады. Түзәлген альдегидтің әсерінен ерітіндінің күлгін түсі біртіндеп жойыла бастайды.

Сынауыққа 1 мл этил спиртін құйып, натрий кесегін салыңдар. Реакция нәтижесінде сутегі газы бөлінеді.

Оқушы баяндамасы

«Жасырын сөзді тап»

І нұсқа

Формулалар	Спирттердің атаулары
	Пропанол-1	метанол	2метил пропанол-1	Пропанол-2	3метил бутанол-2
СН3-СН2-СН2ОН	с	а	и	к	л
СН3ОН	у	п	ф	ш	н
СН3 – СН – СН2ОН | СН3	з	ж	и	б	с
СН3 – СН – СН3 | ОН	г	д	е	р	и
СН3 – СН – СН – СН3 | | СН3 ОН	ю	я	з	ж	т

Жауабы: спирт
ІІ нұсқа

Формулалар	Спирттердің атаулары
	этанол	пропанол-2	2-метилпропанол-2	бутанол-2	3-метил бутанол-1
СН3-СН2-ОН	х	з	и	к	л
СН3 – СН – СН3 | ОН	д	и	в	ы	ц
ОН | СН3 – С– СН3 | СН3	б	г	м	л	д
СН3-СН2-СН2-СН2ОН	ч	ж	е	и	ы
СН3-СН-СН2-СН2ОН | СН3	х	ш	ц	т	я

Жауабы: химия
«Химиялық лото» ойыны

Оқушылар экрандағы таңдап алынған сұрақтарға жауап береді.

Оқушылар үйде дайындап келген баяндамасын оқиды

11-19 ұпай – «4»

5-10 ұпай - «3»

5 – тен төмен ұпай – «2»