Сабақтың тақырыбы: § 9-10Қалқанша маңы бездері, тимус және бүйрек үсті бездері Сабақтың мақсаты

1. Қалқанша маңы бездері, тимус, және бүйрек үсті бездері қызметімен таныстыру.

2. Олардың ауытқушылығынан туындайтын аурулар және оларды болдырмау туралы түсінік беру.

3. Аурулардың алдын алу шаралары туралы мағлұмат беру арқылы өз денсаулығын сақтауға және салауатты өмір салты негіздеріне, алған білімі мен дағдыларын өмірінде пайдалана білуге тәрбиелеу.

Таблица «Гормондар», «Асқорыту жүйесінің құрылысы», «Ішкі секреция жүйесі», «Иммундық жүйе», Слайд топтамасы, диапроектор, видеопроектор, «Зәр шығару жүйесі» моделі, үлестірме материалдар.

№1 - Экспресс тест

1.Гормон дегеніміз не?

а)Сыртқы, ішкі секреция бездерінен бөлінетін биологиялық актив зат

в) ағзаға тамақ арқылы түсетін биологиялық актив зат

с) химиялық реакцияны тездететін биологиялық актив зат

д) ішек бөліп шығаратын биологиялық актив зат

е) жасуша структурасы

а) сыртқы секреция

в) аралас секреция

с) ішкі секреция

д) сілекей безі

е) тер безі

а) Гипофиз

в) Тер безі

с) Қалқанша безі

д) Қалқанша маңы бездері

е) Тимус

а. Сілекей безі

в) Қарын безі

с) Гипофиз

д) Ішек бездері

е) Бауыр
5.Тироксин гормонының құрамына кіреді.

а) көмірсу

в) азот

д) йод

1. Организм қызметіне қалқанша маңы бездері гормондарының әсері.

2. Бүйрек үсті бездерінің құрылысы.

3. Бүйрек үсті бездері гормондарының организм қызметін реттеудегі маңызы.

4. Организм қызметіне адреналин гормонының әсері.

V.Жаңа сабақ түсіндіру.

Қалқаншамаңы бездері( 0,1- 0,13г), мөлшері кішкентай, екі жұп без.

1. Қандағы фосфор және кальций тұздарының мөлшерін реттейді.

2. Ішекте кальцийдің сіңуін және кальцийдің бүйректерде кері сіңуін қамтамасыз етеді.

Қалқаншамаңы бездерінің гормондары жетіспегенде:

1. 
   Сүйектер бұзылады
   
2. 
   Тіс бұзылады
   
3. 
   Тісте бор тәрізді дақтар пайда болады
   
4. 
   Қанда кальций мөлшері кемиді
   
5. 
   Сүйектер сынғыш және нәзік болады
   
6. 
   Жүйке жүйесінің қозғыштығы артады, тырыспа(судороги) байқалады
   

1. 
   Сүйек майысқыш болады, қисаяды.
   
2. 
   Кальций қанда, бүйректе, бауырда, мида жинақталады,
   

1. 
   Өсу процестеріне қатысады.
   
2. 
   Организмнің қорғаныштық реакциясын, иммунитетті қамтамасыз етеді.
   

Тимуста лимфоциттер - иммунитет реакциясына және басқа лейкоциттер қызметін реттеуге жауапты қан жасушалары жетіледі.

1. 
   Сыртқы қабаты – қыртысты.
   
2. 
   Ішкі қабаты – ми қабаты.
   

1. 
   Нәруыздар мен көмірсулар энергия бөле ыдырауын күшейтетін гормон
   
2. 
   Нәруыздың көмірсуға, көмірсудың майға айналуына әсер ететін гормон
   
3. 
   Тұз – су алмасуын реттейді
   
4. 
   Қан мен басқа ұлпалардағы натрий, калий, хлор алмасуын реттейді.
   
5. 
   Жыныс мүшелерінің дамуы мен қалыптасуына әсер етеді.
   

1. 
   Адреналин гормоны
   

1. 
   Артериялық қысымды арттырады.
   
2. 
   Жүректің соғуын жиілетеді.
   

1. Организм қызметіне қалқанша маңы бездерінің гормондары қалай әсер етеді?

2. Бүйрек үсті бездерінің құрылысы қандай?

3. Бүйрек үсті бездері гормондарының организм қызметін реттеудегі маңызы қандай?

4. Организм қызметіне адреналин гормоны қалай әсер етеді?

VІІ.Жаңа сабақты бекіту:

Кестені толтырыңдар:

№2 - Сәйкестік тесті:

а) Тироксин

в) Тимозин

с) Адреналин

д) Инсулин

е) иодомарин

а) Тироксин

в) Тимозин

с) Адреналин

д) Инсулин

е) иодомарин

а) Сүйектегі кальций мөлшері төмендейді

в) Сүйек майысады

с) Тістің өсуі бұзылады, оларда бор тәрізді дақ пайда болады

д) Кальций бауырда жиналады

е) Кальций қанда жиналады

а) Тироксин

в) Тимозин

с) Адреналин

д) Инсулин

е)Нәруыздар мен көмірсулардың энергия бөле ыдырауын күшейтетін гормон бөлінеді

а) Қанда кальций мөлшері төмендейді

в) Кальций қанда, бүйректе, бауырда, мида жиналады.

с) Тістің өсуі бұзылады

д)Тісте бор тәрізді дақ пайда болады

е) Сүйектер сынғыш және нәзік болады

гормонын асқорыту мүшелеріне және сыртқы ортаға бөледі, олар:

2. Қарын безі

3. Ұйқы безі

4. Ішек бездері

5. Бауыр

6. Тер безі

7. Май безі

8. Жас безі

2. Эпифиз

3. Қалқанша безі

4. Қалқанша маңы бездері

5. Тимус

6. Бүйрек үсті безі

дұрыс қалыптастыруға, денсаулықтарын күтіп ұстауға тәрбиелеу

А) қай безден шығады немесе қандай гормон бөлінеді?

В) дененің қай бөлігінде орналасқан

С) осыған байланысты қандай ауруларды білесің

Д) адам ағзасы үшін маңызы

Е) осыған байланысты қызықты

.ІІІ.Үй тапсырмасын бекіту:Сөзжұмбақ шешу.

Бүгінгі тақырыпты ашу мақсатында әр топқа кроссворд беріледі. Сұрақтары төмендегідей:

1. 
   Организмнің ішкі және сыртқы құрылысын зерттейтін пән? (Анатомия)
   
2. 
   Биологиялық белсенді химиялық заттар (Гормон)
   
3. 
   Тироксин гормонын бөлетін без. (Қалқанша)
   
4. 
   Есту мүшесі (құлақ)
   
5. 
   Осы гормон бүйрек үсті безінен бөлінеді. (адреналин)
   
6. 
   Тірек – қимыл жүйесіне кіретін негізгі мүше. (сүйек)
   
7. 
   Зәр шығару жүйесінің негізгі мүшесі (бүйрек)
   
8. 
   Ол аурумен ауырған адамның бойы 60 см-ден 1 м-ге дейін болады.
   
9. 
   Ішкі секреция безінің маңызды безі (эпифиз).
   
10. 
    ...... зоб
    
11. 
    Бадырақ көз немесе ....
    
12. 
    Ол без өзінен тимозин гормонын бөледі (айырша)
    

1. Аралас бездер жайлы таныстыру

2. Ұйқы безінің қызметі.

3. Жыныс безінің қызметі.

Асқазан,тік ішек,өңеш, жыныс безі

Қалқанша безі, гипофиз, эпифиз, сүт безі

Сүт безі, май безі, тері безі,гипофиз

Тироксин, паратгормон, инсулин, тері

Бағалау.

VІІІ.Үйге тапсырма: § 11 оқу. .

Күні:16.10.2014

Сынып:8 «а»

Пән:Биология

Пән мұғалімі:Букеева А.А

Сабақтың тақырыбы: Жүйке жүйесінің маңызы.Рефлекстік доға.

№ 2 зертханалық жұмыс.

Сабақтыңәдіс–тәсілдері:сөздік,көрнекілік,сұрақ-жауап,практикалық,баяндау,деңгейлік тапсырмалар

Аралас безерге қандай бездер жатады?

Сыртқы секреция бездеріне қандай бездер жатады?

Гуморальдық реттелуге мысал жаз?

Жыныс бездері неліктен аралас бездерге жатады ?

Жыныс бездері неліктен аралас бездерге жатады ?

“Қола ауруы” деп неліктен атаған ?

Ұйқыбездің құрылысын таныстыру?

Қалқанша маңы бездері бөлетін гормон

Алыптық ауруының болуы қай безге байланысты ?

Айырша без бөлетін гормон?
2. «Миға шабуыл »
1.Адам қарынсыз, бір өкпемен, бір бүйрекпен, жарты бауырмен өмір сүре алады.

Адам ағзасында оншақты ішкі секреция бездері бар, олардың салмағы 100 гр болады.

Егер адамның салмағы 0,5 гр гипофиз безін алып тастаса адам өледі.
Сұрақ: а) Ішкі секреция бездері өте кішкентай болғанымен ағза үшін маңызы өте зор.Неліктен?

ә) Ағзада олар қандай қызмет атқарады?

ә) Ағза үшін ішкі секреция бездері гормондарының маңызы қандай ?

және гормондар әсер етеді. Мысалы: қауіп төнгенде жануарлар, жүгірер алдында спортсменнің

қанында адреналин көбейіп кетеді.

Сұрақ: Гормондардың ағзаға әсері қандай?

Адам денесінде болатын жүйке жүйесі жүйке ұлпасынан түзіледі.Жүйке ұлпасының негізін жүйке жасушалары құрайды.Жүйке жасушашалары-нейронның денеден,ұзын және қысқа өсінділерінен тұрады.Нейронның денесінде цитоплазма мен ядро болады.Ұзын өсіндісі-аксон ми мен жұлынның кез келген бөлімімен байланысуын қамтамасыз етеді.

Нейрондар 3 топқа бөлінеді.

1.сезгіш,

2.байланыстырғыш

3.қозғалтқыш

Жүйке жүйесіне :ми,жұлын,жүйкелер жатады.

Жүйке жүйесінің маңызы.

1.Мүшелердің жұмысын реттейді.

2.Барлық мүшелер мен мүшелер жүйесінің үйлесімді жұмыс істеуін басқарады.

3.Ағза мен сыртқы орта байланысын қамтамасыз ету

Рефлекс.Рефлекстік доға.

Рефлекс (жауап қайтару)сыртқы және ішкі тітіркендіргіштерге орталық жүйке жүйесі арқылы жауап қайтару әрекеті.

Рефлекстік доға 5 бөлімнен тұрады.

1)жүйке ұштары-рецепторлар

2)сезгіш нейрондар

3)жүйке орталығы

4)қозғалтқыш нейрондар

5)тітіркендіруге жауап қайтаратын мүшелер

Рефлекстік доғаның барлық бөлімдері толық қызмет атқарса ғана рефлекс болады.Егер рефлестік доғагның бір бөлімі зақымданса рефлекс болмайды.

№2 зертханалық жұмыс

Тізе рефлексін бақылау.

Тізені жазу рефлексін мектеп дәрігерінің көмегімен зертханалық жұмыс ретінде өтуге де болады.Ол үшін бір аяқтың үстіне екінші аяқты айқастыру керек.Тізе қақпағынан сәл ғана төмендеу жердегі сіңір байламынрезеңке балғамен шамалап ұрады.Балғаның соғуынан пайда болған қозу толқыны бұлшықетке беріледі де аяқ жоғары көтеріліп ,тізе жазылады.Бұл кездегі тізені жазу рефлексі екі нейрондық (сезгіш және қозғалтқыш )байланыс арқылы жүзеге асады.

Бекіту кезеңі.

Бұл кезеңде «Сандар жырлайды» бинго ойыны ойнатылады.Қапты шайқап,керек сұрақ таңдалынады.

1.Нейрон дегеніміз не ?

2.Жуйке жүйесі қандай қызмет атқарады?

3.Нейрондар қандай топтарға бөлінеді?

4.Рефлекс ұғымына анықтама бер?

5.Аксон және дендриттер қайда болады?

6.Нейронның әр тобының қызметін талдаңдар?

7.Рецептор дегеніміз?

8.Жүйке жүйесінің ақ заты және сұр заты дегенді қалай түсінесің?

Үйге тапсырма:12.Жүйке жүйесінің құрылысы.Рефлекс.Рефлекстік доға.

№2 зертханалық жұмыс.Деңгейлік сұрақтарға жауап беру.

Сынып: 8 «а»

а) оқушыларды топқа бөлу; ( 1,2,3,4 сандары бойынша оқушыларды 4 топқа бөлу)

-Ашылған қолшатыр суретін салыңыз, әр сымына көршіңізді сипаттайтын сөзді жазыңыз.Неше сым сонша сөз болу керек.

а\ Жаңа сөздерді еске түсіріп, дәптерлеріңе теріп жазыңдар. Әр сөз 1 ұпай.

б\Енді осы жазған сөздеріңізге анықтама беріңіздер.Әр жауапқа 1 ұпай

1\Нейрон – жүйке жасушасы

2\Аксон – нейронның ұзын өсіндісі

3\Дендрит – нейронның қысқа өсіндісі

4\Рецепторлар – сезімтал аксонның талшықтары

5\ Сұр заты – нейрон денелерімен қысқа өсінділерінің жиналуы ми мен жұлының сұр затын құрайды

6\Ақ зат – май қабығымен қапталған ұзын өсінділер

7\Сезімтал нейрондар – орталыққа тепкіш

8\Қимыл – қозғалыс нейрондар-орталықтан тепкіш

9\Аралық нейорндар – өткізгіш

10\Синапс – нейронның бұлшықет талшығымен түйісуі

11\Медиатор – химиялық зат

12\Биоэлектрлік ток – жүйке талшықтары бойынша 0,5-120 м\с-ке дейінгі жылдамдықпен таралатын жүйке импульстері

13\Рефлекс – орталық жүйке жүйесімен іске асырылатын және басқарылатын,сыртқы немесе ішкі тітіркенгіштерге жауап реакциясы

14\Рефлекс доғасы – жүйке импульсі өтетін жол

15\Тізе рефлексі – ең қарапайым рефлекс

1.Нейрон денелері мен қысқа өсінділердің топтасуы (ми мен жұлынның сұр затын) құрайды.

2.Ақ май қабығымен қапталған ұзын өсінділер – аксондар (ақ затты) түзеді.

3.Нейронның ұзын өсінділерінің тармақталуы жүйке ұштарын – (рецепторлар) құрайды.

4. Нейрондар: (сезімтал, қозғалтқыш, аралық ) бөлінеді.

5. Жүйке жасушалыры: (денесінен, өсінділерден, жүйке ұштарынан) тұрады.

Сұрақтар:

1. 
   Нейрон дегеніміз не?
   
2. 
   Қандай жүйке жасушасын сезімтал нейрон дейді?
   
3. 
   Қозғалтқыш нейрондардың қызметі қандай?
   
4. 
   Аралық нейрондар жүйке импульсін өткізуде қандай рөл атқарады?
   
5. 
   Жүйке импульстері қалай бір жүйке жасушасынан екінішісіне беріледі?
   
6. 
   Рефлекс дегеніміз не?
   
7. 
   Рефлекс доғасы дегеніміз не?
   

Мұғалімнің кіріспе сөзі.

Жүйке жүйесі

• 
  Орталық
  
  • 
    ми
    
  • 
    жұлын
    
• 
  Шеткі
  
  • 
    соматикалық
    
  • 
    вегетативті
    
  • 
    симпатикалық
    
  • 
    парасимпатикалық
    

а\Сыныпты топқа бөлу. Барлық оқушыға мозайка бөліктерін үлестіріп, сәйкестерін табу арқылы топқа бөліну.

б\ « Ой ашар »

в\Өздіктерінен тақырыпты меңгеру. Диалогпен оқыту

1. Тізе жазу рефлексінің орталығы - ..............

2. Қозғалғыш нейрондардың ұзын өсінділері - ..................

3. Нейрон денелерінің шоғырлануы - ....................

4. Сезімтал тамыршалар - ............................

5. Миға импульстер береді - .........................

6. Мидан бағытталған импульстерді өткізеді - .........................

7. Нейрон өсінділерінің шоғыры - ...............................

Шығармашылық жұмыс әр топ «Жұлының зақымдануының адам өміріне қауіптілігі» тақырыбында презентация жасап келу немесе реферат дайындау