Сабақтың тақырыбы / Тема занятия / Theme: Шарль Перро әдеби ертегілері Сабақтың үлгісі / Тип занятия / Type of the lesson: аралас

І.Ұйымдастыру бөлім

ІІ.Үй тапсырмасын сұрау

ІІІ. Мақсатқа жету:

ІV. Студенттермен жұмыс

V .Шығармаларына талдау

VІ. Қорытынды

VІІ. Үй тапсырмасы

Қане қайсы алақан .

Саусақтарың әйбат,әйбат,

Былай-былай ойнат.

-Балаларға арнап жазған алғашқы кітабының мәні

-Шығармаларындағы негізгі тақырып не?

VІІ. Үй тапсырмасы: «Ы. Алтынсарин балалар әдебиетінің -атасы»эссе жазу.

Әдебиет / Литература / Literature: Сетин Ф.И «Орыс балалар әдебиетінің тарихы» 1990ж. «Қазақ балалар әдебиетінің тарихы» Ш. Ахметов - 1976ж. «Қазақ фолклорының тарихы» А. Қоңыратбаев – 1986ж.

Қазақ халқының тарихында аса көрнекті орын алған сондай тұлғалардың бірі – Ыбырай Алтынсарин. Ол жаңашыл, дарынды ағартушы ғана емес, халқымыздың теңіздей толқып тасыған інжу – маржан жырларын жақсы біліп, еңбегіне арқау еткен. Сөйтіп, өзі өмір сүрген дәуірдің мұрат-мүделерінің кәдесіне, ұрпақ тәрбиесіне жарата білген тұлға. Ыбырай Алтынсариннің жеңісті еңбек етіп, едәуір жақсы шығармалар қалдырған саласының бірі – проза жаныры болды. Оның «Бай баласы мен жарлы баласы», «Қыпшақ Сейтқұл», «Киіз үй мен ағаш үй», «Надандық», «Лұқпан хакім», т.б. бірсыпыра шығармалары қоғамдық өмірдің әр алуан жақтарын суреттеуге арналған. Бұл еңбектерінде жазушы өз дәуірінің елеулі мәселелерін көтере отырып, еңбекші халықтың қоғамдық санасын оятуды, рухани-адамгершілік тәрбиелеуді мақсат етеді.

Адамгершілік тәрбиесі тәрбиелеу және білім беру үрдісінде әр түрлі іс-әрекеттер арқылы жүзеге асырылады. Ы. Алтынсариннің әңгімелері мен көркем шығарма өлеңдері арқылы балалардың бір-біріне деген қайырымдылық, мейірімділік, жанашырлық, достық, жолдастық және рухани-адамгершілік сезімдерін тәрбиелеуге болады. Ал балаларды қоршаған ортамен таныстыру, тіл дамыту, табиғатпен таныстыру, бейнелеу өнері сабақтарында өлі-тірі табиғатқа деген сүйіспеншілік, үлкендердің еңбегіне қызығу мен сыйластық сияқты адамгершілік сапалары қалыптастырылады.

«Адам өркениетке бейім болуы үшін балалық шақты бастан кешуі міндетті, егер ойын мен қызыққа толы балалық шақ болмаса, ол мәңгілік жабайы болып қалған болар еді» деп бекерге айтпаған. Бала денесінің дамуы мен ой-дүниесінің өркен жаюы ойынға тікелей тәуелді екендігін атап көрсеткен.

Ы. Алтынсариннің балаларға арнап жазған: «Әке мен бала», «Бір уыс мақта», «Асыл шөп», «Өрмекші, құмырсқа, қарлығаш» әңгімелерін сахналап ойнау арқылы әдептілікке, адамшылдыққа, еңбекқорлыққа және жақсы мен жаманды айыра білуге балабақша табалдырығынан бастап үйретеміз. Мектепке дейінгі балаларды сюжетті суреттерді қолданып, ойнай отырып әңгіменің мазмұнын дұрыс, таза айтуға және сөздік қорларын дамытуға қалыптастырамыз. Сонымен бірге «Мына ертегіні ата», «Қай ертегіден?», «Суретті дұрыс орналастыр», т.б дидактикалық ойындары арқылы Ы.Алтынсариннің балаларға арналған әңгімелерін танып білуіне бағыт беру.

Балаға жастай дұрыс тәрбие беру бүкіл дүниежүзіндегі педагог-ғалымдарының өткен замандардан бері үлкен көңіл аударып, айрықша көтерген мәселелерінің бірі 19 ғасырдың екінші жартысында қазақ даласынан оларға үн қосушы – бірінші қазақ педагогы Ы. Алтынсарин. Бұл мәселе жөнінде ол көптеген педагогтармен, әсіресе орыстың алдыңғы саптағы педагог ғалымдары К. Д. Ушинский, Л. Н. Толстой, Бунаковтармен, пікірлес болды. Оның 1879 жылы басылған «Қазақ хрестоматиясын» алсақ, әрі мазмұны, әрі методика жағынан балаға дұрыс тәрбие беруге лайықталынып құрылғандығын көреміз. Қалай болғанда да балаға дұрыс тәрбие беру үшін олардың дүниетанушылық көзқарасын кеңейту үшін «Қазақ хрестоматиясын» тек өз кезі ғана емес, қазірдің өзінде де мәні зор. Бұл кітапқа енгізілген әңгімелерінде еңбек сүюшілік, оқу, өнерге ұмтылушылық, отанын, елін сүюшілік, талаптылық, жігерлік, іздемпаздық, кішіпейілділік, махаббат, қайырымдылық, адамгершілік, т.б осылар тәрізді жақсы мінез-құлыққа тәрбиелеуге керекті мәселелерді қамтиды. Хрестоматияға енгізілген өлең, әңгімелердің балалардың жасына, сана-сезімдеріне лайықталып, педагогикалық ғылымының талап ететін мәселесінің берік сақталынуы өз алдына, сонымен қатар оқу, еңбек, талап, мейірімділік тақырыптарына лайықты әңгімелерді әдейі саналы түрде таңдап алғанын көреміз.

Көркем әдебиет оқу іс-әрекеттерінде берілген ертегіні бала алған рөлдеріне сай кейіпкердің киімін киіп, қимылын, дауыс ырғағын мәнерлі жеткізуге тырысады және рухани-адамгершілік қасиетін қалыптастырамыз. Мазмұнды-бейнелі ойынның ерекшелігі: оны балалардың өздері жасауында, ал ойын қызметі айқын өнерпаздық және шығармашылық сипатта болады. Бұл ойындар қысқа да, ұзақ та болуы мүмкін.

Ертегі немесе әңгіменің мазмұны бойынша бөлек-бөлек суреттерді пайдаланғанда оларды белгілі бір тәртіппен жинау үшін байқағыштық пен тапқырлық көрсетеді. Қимыл-қозғалыс ойынында балалар санамақтар, өлеңдер, тақпақтар қолдана отырып, достық, жолдастық көмек, тәртіптілік, ойын ережесіне бағына білу сияқты адамгершілік сапалар тәрбиеленеді. Бала өмір құбылыстарына, адамдарға, жануарларға деген ынтасын, қоғамдық мәні бар іс-әрекетке деген құштарлығын ойын арқылы қанағаттандыратындықтан, ойынның қай түрі болсын балалардың адамгершілік тәрбиесінің дамуында маңызды рөл атқарады.

Адагершілік қасиеттерді тәрбиелеу , балалардың сана-сезімі мен мінез-құлқына әсер ету қажетілігімен байланысты болып келеді. Оны жүзеге асыруда адагершілік тәрбиесінің әр түрлі ұйымдастыру формалары мен амал-тәсілдері қолданады. Оларға адагершілік тақырыбына арналған этикалық әңгіме, әңгімелесу, лекция, пікірталас және оқырмандар конференциясын жатқызамыз.

Жаңа кезеңдегі білім берудің өзекті мәселесі жас ұрпаққа-адамгершілік-рухани тәрбие беру. Құнды қасиеттерге ие болу, рухани бай адамды қалыптастыру оның туған кезінен басталуы керек. Халықта «Ағаш түзу өсу үшін оған көшет кезінде көмектесуге болады, ал үлкен ағаш болғанда оны түзете алмайсың» деп бекер айтылмаған. Сондықтан баланың бойына жастайынан ізгілік, мейірімділік, қайырымдылық, яғни адамгершілік құнды қасиеттерді сіңіріп, өз-өзіне сенімділікті тәрбиелеуде отбасы мен педагогтар шешуші роль атқарады. Рухани -адамгершілік тәрбие- екі жақты процесс. Мектепке дейінгі жастағы баланың рухани-адамгершлік дамуы балабақшасы мен отбасы арасындағы қарым-қатынастың тығыздығы артқан сайын ойдағыдай жүзеге асады. Әрбір бала қандай да болмасын бір міндетті орындау үшін, өзіндік ерекше жағдайлар жасалады. Рухани-адамгершілік тәрбиесінде алдымен баланы тек жақсылыққа-қайырымдылық, мейірімділік, ізгілікке тәрбиелеп, соны мақсат тұтса, ұстаздың, ата-ананың да болашағы зор болмақ.

Қазақ халқының рухани-адамгершілік тәрбиесінің басқа халықтарға ұқсамайтын өзіне тән мән-мазмұны, ерекшеліктері бар. Ұлағатты ата-бабаларымыз ғасырлар бойы ұрпағын бар жақсы қасиеттерге баулып, оның әдепті, ар-ұятты, мейірімді, адамгершілігі мол болуын тілеп отырған. Рухани байлығымыз ұлтымыздың әдет-салты, мәдениеті, әдебиеті, өнері, тарихында жатыр. Адамгершілік-рухани тәрбие мәселесі қазақ ағартушыларының шығармашылығында терең орын алған. Қазақ ағартушылары - Шоқан Уәлиханов, Ыбырай Алтынсарин, Абай Құнанбаев өздерінің саяси-қоғамдық, ғылыми және әдеби еңбектерінде қазақ халқының адамгерішілік-рухани тәрбиесіне аса қатты көңіл бөлді. Халық шығармашылығын жинап зерттеу арқылы қазақтардың адамгершілік қасиеттерін және талғам деңгейін, болмысқа деген көзқарасын көрсете білді, рухани тәрбиеге байланысты көптеген құнды пікірлер айтты. Бүгінгі тәрбие ісінің міндеті – сол ұлттық байлықты жаңаша озық ұстанымдармен байланыстыра алып, рухани бай, жан-жақты дамыған жеке, дарынды тұлғаны зерттеп, дамытып, қалыптастырып, әр баланың өзіне-өзінің сенімін нығайтып, өзіне-өзінің жол ашуына мүмкіншілік жасау.

Ыбырай Алтынсарин қазақ балалар әдебиетінің атасы деп бекер айтпаған, өйткені оның әңгімелерінің іштеріндегі қызықтыларын балалардың ой-санасы, жасына лайықтап жазу және өз жанынан да бірнеше әңгімелер шығару арқылы Ыбырай кейінгі ұрпақтар үшін аса құнды мұралар қалдырды.

-Балаларға арнап жазған алғашқы кітабының мәні

-Шығармаларындағы негізгі тақырып не?

Сабақтың жоспары

Поурочный план

The plan of the lesson

Күні / Дата / Date:

Топ / Группа / Group:

Пән / Предмет / Subject: Балалар әдебиеті

Сабақтың тақырыбы / Тема занятия / Theme: Ы.Алтынсарин шығармаларына талдау.

Сабақтың үлгісі / Тип занятия / Type of the lesson: аралас

Сабақтың түрі / Вид занятия / Kind of the lesson: Практикалық сабақ

Мақсаты / Цели занятия / Objectives:

-білімдік / образовательная /educational: Ы.Алтынсарин әңгімелерінің мектепке дейінгі балаларды тәрбиелеу маңызының қаншалықты терең екендігі туралы студенттерге түсінік беру.Балаларға жеңіл шығармалардың қолдану жолдарын қарастыру.

-дамытушылық / развивающая / developing: Танымдық іс-әрекеттерін дамыта отырып, балалардың жеке жұмыс жасай білудің қабілеттерін қалыптастыру.

-тәрбиелік / воспитательная / bringing-u: Берілген әңгімелерге талдау жасауға үйрету, шығармаларды таза мәнерлеп ұқыпты оқуға тәрбиелеу.Өз беттерінше ізденуге, танымдық іс-әрекеттерін кеңейтуге, сөз байлықтарын көркейтіп, мәнерлеп сөйлеуге тәрбиелеу.

Көрнекі құралдар / Оборудование / Resources: тақта, портрет, ертегі кітаптары

Сабақтың жоспары / План занятия / Plan

1. 
   Ұйымдастыру
   
2. 
   Үй тапсырмасын сұрау
   
3. 
   Мақсатқа жету
   
4. 
   Дәріс
   
5. 
   Студенттермен Ы.Алтынсарин шығармаларына талдау жасау
   
6. 
   Рефлексия
   
7. 
   Үйге тапсырма
   

Мынау көз, мынау көздерім,

Мынау құлақ,мынау құлақтарым.

Мынау ауыз, мынау мұрын,

Мынау іш, мынау арқа.

Мынау қолдарым,мынау аятарым.

Қазақ халқының тарихында аса көрнекті орын алған сондай тұлғалардың бірі – Ыбырай Алтынсарин. Ол жаңашыл, дарынды ағартушы ғана емес, халқымыздың теңіздей толқып тасыған інжу – маржан жырларын жақсы біліп, еңбегіне арқау еткен. Сөйтіп, өзі өмір сүрген дәуірдің мұрат-мүделерінің кәдесіне, ұрпақ тәрбиесіне жарата білген тұлға. Ыбырай Алтынсариннің жеңісті еңбек етіп, едәуір жақсы шығармалар қалдырған саласының бірі – проза жаныры болды. Оның «Бай баласы мен жарлы баласы», «Қыпшақ Сейтқұл», «Киіз үй мен ағаш үй», «Надандық», «Лұқпан хакім», т.б. бірсыпыра шығармалары қоғамдық өмірдің әр алуан жақтарын суреттеуге арналған. Бұл еңбектерінде жазушы өз дәуірінің елеулі мәселелерін көтере отырып, еңбекші халықтың қоғамдық санасын оятуды, рухани-адамгершілік тәрбиелеуді мақсат етеді.

Адамгершілік тәрбиесі тәрбиелеу және білім беру үрдісінде әр түрлі іс-әрекеттер арқылы жүзеге асырылады. Ы. Алтынсариннің әңгімелері мен көркем шығарма өлеңдері арқылы балалардың бір-біріне деген қайырымдылық, мейірімділік, жанашырлық, достық, жолдастық және рухани-адамгершілік сезімдерін тәрбиелеуге болады. Ал балаларды қоршаған ортамен таныстыру, тіл дамыту, табиғатпен таныстыру, бейнелеу өнері сабақтарында өлі-тірі табиғатқа деген сүйіспеншілік, үлкендердің еңбегіне қызығу мен сыйластық сияқты адамгершілік сапалары қалыптастырылады.

«Адам өркениетке бейім болуы үшін балалық шақты бастан кешуі міндетті, егер ойын мен қызыққа толы балалық шақ болмаса, ол мәңгілік жабайы болып қалған болар еді» деп бекерге айтпаған. Бала денесінің дамуы мен ой-дүниесінің өркен жаюы ойынға тікелей тәуелді екендігін атап көрсеткен.

Ы. Алтынсариннің балаларға арнап жазған: «Әке мен бала», «Бір уыс мақта», «Асыл шөп», «Өрмекші, құмырсқа, қарлығаш» әңгімелерін сахналап ойнау арқылы әдептілікке, адамшылдыққа, еңбекқорлыққа және жақсы мен жаманды айыра білуге балабақша табалдырығынан бастап үйретеміз. Мектепке дейінгі балаларды сюжетті суреттерді қолданып, ойнай отырып әңгіменің мазмұнын дұрыс, таза айтуға және сөздік қорларын дамытуға қалыптастырамыз. Сонымен бірге «Мына ертегіні ата», «Қай ертегіден?», «Суретті дұрыс орналастыр», т.б дидактикалық ойындары арқылы Ы.Алтынсариннің балаларға арналған әңгімелерін танып білуіне бағыт беру.

Балаға жастай дұрыс тәрбие беру бүкіл дүниежүзіндегі педагог-ғалымдарының өткен замандардан бері үлкен көңіл аударып, айрықша көтерген мәселелерінің бірі 19 ғасырдың екінші жартысында қазақ даласынан оларға үн қосушы – бірінші қазақ педагогы Ы. Алтынсарин. Бұл мәселе жөнінде ол көптеген педагогтармен, әсіресе орыстың алдыңғы саптағы педагог ғалымдары К. Д. Ушинский, Л. Н. Толстой, Бунаковтармен, пікірлес болды. Оның 1879 жылы басылған «Қазақ хрестоматиясын» алсақ, әрі мазмұны, әрі методика жағынан балаға дұрыс тәрбие беруге лайықталынып құрылғандығын көреміз. Қалай болғанда да балаға дұрыс тәрбие беру үшін олардың дүниетанушылық көзқарасын кеңейту үшін «Қазақ хрестоматиясын» тек өз кезі ғана емес, қазірдің өзінде де мәні зор. Бұл кітапқа енгізілген әңгімелерінде еңбек сүюшілік, оқу, өнерге ұмтылушылық, отанын, елін сүюшілік, талаптылық, жігерлік, іздемпаздық, кішіпейілділік, махаббат, қайырымдылық, адамгершілік, т.б осылар тәрізді жақсы мінез-құлыққа тәрбиелеуге керекті мәселелерді қамтиды. Хрестоматияға енгізілген өлең, әңгімелердің балалардың жасына, сана-сезімдеріне лайықталып, педагогикалық ғылымының талап ететін мәселесінің берік сақталынуы өз алдына, сонымен қатар оқу, еңбек, талап, мейірімділік тақырыптарына лайықты әңгімелерді әдейі саналы түрде таңдап алғанын көреміз.

Көркем әдебиет оқу іс-әрекеттерінде берілген ертегіні бала алған рөлдеріне сай кейіпкердің киімін киіп, қимылын, дауыс ырғағын мәнерлі жеткізуге тырысады және рухани-адамгершілік қасиетін қалыптастырамыз. Мазмұнды-бейнелі ойынның ерекшелігі: оны балалардың өздері жасауында, ал ойын қызметі айқын өнерпаздық және шығармашылық сипатта болады. Бұл ойындар қысқа да, ұзақ та болуы мүмкін.

Ертегі немесе әңгіменің мазмұны бойынша бөлек-бөлек суреттерді пайдаланғанда оларды белгілі бір тәртіппен жинау үшін байқағыштық пен тапқырлық көрсетеді. Қимыл-қозғалыс ойынында балалар санамақтар, өлеңдер, тақпақтар қолдана отырып, достық, жолдастық көмек, тәртіптілік, ойын ережесіне бағына білу сияқты адамгершілік сапалар тәрбиеленеді. Бала өмір құбылыстарына, адамдарға, жануарларға деген ынтасын, қоғамдық мәні бар іс-әрекетке деген құштарлығын ойын арқылы қанағаттандыратындықтан, ойынның қай түрі болсын балалардың адамгершілік тәрбиесінің дамуында маңызды рөл атқарады.

Адагершілік қасиеттерді тәрбиелеу , балалардың сана-сезімі мен мінез-құлқына әсер ету қажетілігімен байланысты болып келеді. Оны жүзеге асыруда адагершілік тәрбиесінің әр түрлі ұйымдастыру формалары мен амал-тәсілдері қолданады. Оларға адагершілік тақырыбына арналған этикалық әңгіме, әңгімелесу, лекция, пікірталас және оқырмандар конференциясын жатқызамыз.

Жаңа кезеңдегі білім берудің өзекті мәселесі жас ұрпаққа-адамгершілік-рухани тәрбие беру. Құнды қасиеттерге ие болу, рухани бай адамды қалыптастыру оның туған кезінен басталуы керек. Халықта «Ағаш түзу өсу үшін оған көшет кезінде көмектесуге болады, ал үлкен ағаш болғанда оны түзете алмайсың» деп бекер айтылмаған. Сондықтан баланың бойына жастайынан ізгілік, мейірімділік, қайырымдылық, яғни адамгершілік құнды қасиеттерді сіңіріп, өз-өзіне сенімділікті тәрбиелеуде отбасы мен педагогтар шешуші роль атқарады. Рухани -адамгершілік тәрбие- екі жақты процесс. Мектепке дейінгі жастағы баланың рухани-адамгершлік дамуы балабақшасы мен отбасы арасындағы қарым-қатынастың тығыздығы артқан сайын ойдағыдай жүзеге асады. Әрбір бала қандай да болмасын бір міндетті орындау үшін, өзіндік ерекше жағдайлар жасалады. Рухани-адамгершілік тәрбиесінде алдымен баланы тек жақсылыққа-қайырымдылық, мейірімділік, ізгілікке тәрбиелеп, соны мақсат тұтса, ұстаздың, ата-ананың да болашағы зор болмақ.

Қазақ халқының рухани-адамгершілік тәрбиесінің басқа халықтарға ұқсамайтын өзіне тән мән-мазмұны, ерекшеліктері бар. Ұлағатты ата-бабаларымыз ғасырлар бойы ұрпағын бар жақсы қасиеттерге баулып, оның әдепті, ар-ұятты, мейірімді, адамгершілігі мол болуын тілеп отырған. Рухани байлығымыз ұлтымыздың әдет-салты, мәдениеті, әдебиеті, өнері, тарихында жатыр. Адамгершілік-рухани тәрбие мәселесі қазақ ағартушыларының шығармашылығында терең орын алған. Қазақ ағартушылары - Шоқан Уәлиханов, Ыбырай Алтынсарин, Абай Құнанбаев өздерінің саяси-қоғамдық, ғылыми және әдеби еңбектерінде қазақ халқының адамгерішілік-рухани тәрбиесіне аса қатты көңіл бөлді. Халық шығармашылығын жинап зерттеу арқылы қазақтардың адамгершілік қасиеттерін және талғам деңгейін, болмысқа деген көзқарасын көрсете білді, рухани тәрбиеге байланысты көптеген құнды пікірлер айтты. Бүгінгі тәрбие ісінің міндеті – сол ұлттық байлықты жаңаша озық ұстанымдармен байланыстыра алып, рухани бай, жан-жақты дамыған жеке, дарынды тұлғаны зерттеп, дамытып, қалыптастырып, әр баланың өзіне-өзінің сенімін нығайтып, өзіне-өзінің жол ашуына мүмкіншілік жасау.

Ыбырай Алтынсарин қазақ балалар әдебиетінің атасы деп бекер айтпаған, өйткені оның әңгімелерінің іштеріндегі қызықтыларын балалардың ой-санасы, жасына лайықтап жазу және өз жанынан да бірнеше әңгімелер шығару арқылы Ыбырай кейінгі ұрпақтар үшін аса құнды мұралар қалдырды.