Сабақтың тақырыбы: §29. Өзгергіштіктің негізгі түрлері. Тұқым қуалайтын өзгергіштік

1. 
   Сәлемдесу
   
2. 
   Оқушылардың түгелдеу
   
3. 
   Үй жұмысының сұрақтары
   
4. 
   Жаңа сабақ
   
5. 
   Қорытынды
   

1. Жыныстың хромосомалық анықталуы дегенымыз?

2. Тіркесу дегеніміз ?

3. Жыныспен тіркескен белгілердың тұқым қуалауы дегеніміз? 4. Белгілерді бақылайтын гендер – бұл...

5. Жыныстық хромосомаларда орналасқан генлер анықтайтын белгілердың тұқым

қуалауы Мендель анықтаган белгілердің ажырауынан қандай болды?

1. Тіркескен гендер дегеніміз?

2. Белгілердің шешесінен ұлдарына, ал әкесінен қыздарына берілуін қандай тұқым қуалау

деп аталады?

3. Аналық жыныспен аталық жыныстың жетілуы?

4. Гендердің тіркесуін алғаш рет 1905жылы қай генетиктер ашты?

5. Гендердің тіркесу заңдылықтың теориялық тұжырымдамасын терең зеріттеген ғалым?
Организмде жыныстық хромосоманы анықтаудың типтері

1. Адамның дене жасушаларында неше хромосомалар бар?

а) 23

б) 46

2. Белгілердің шешесінен ұлдарына ал әкесінен қыздарына берілуін қандай тұқым қуалау деп атайды?

а) крисс-кросс тұқым қуалау

б) жыныспен тіркескен белгілердің тұқым қуалауы

с) цитоплазмалық тұқым қуалау

3. Белгілердің жыныстық хромосомалары (Х және Ү) арқылы ұрпақтан ұрпаққа берілуін қандай тұқым қуалау деп атайды.

а) пластидтік тұқым қуалау

б) цитоплазмалық тұқым қуалау

с) жыныспен тіркескен белгілердің тұқым қуалау

4. Жыныспен тіркескен белгілердің тұқым қуалауын қай генетик дрозофила шыбына тәжірибе жүргізгенде ашқан?

а) Г.Мендель

б) Т.Морган

с) Р.Пеннет

5. Гомозиготалық қызыл түсті аналық шыбынды (Х^w X^w) ақ көзді аталық шыбынмен шағылыстырғанда F₁-де ұрпақ шыбындардын көздерінің түсі қандай болған ?

а) ақ түсті

б) қызыл түсті

с) қызғылт түсті

6. Шешесі сау (Х^Н X^Н) гомозиготалы, әкесі гемофилиямен ауыратын (Х^һ Ү) отбасының ұрпақтары қандай болған?

а) барлық ұл балалары сау, қыз балалары гемофилия гены бойынша гетерозиготалы болған

б) барлық қыз балалары сау, ұл балалары гемофилия гены бойынша гетерозиготалы болған

с) барлық қыз, ұл балалары гемофилиямен ауыратын болған
Кілті:

1б. 2а. 3с. 4б. 5б. 6а.

Өзгергіштік

Үйлесімдік Мутациялық Онтогенетикалық

Мутациялық өзгергіштік. Мутация деп хромосомалардың немесе гендердің кенеттен өзгеруін айтады. Мутацияның пайда болуы және қалыптасуы мутагенез деп аталады.

Ал тұқым қуалайтын өзгерістерді тудыратын факторларды мутаген деп атайды. Мутациялық процестің нәтижесінде жаңа қасиеттерге ие болған дараларды мутанттар дейді. Мутация терминін 1901 жылы нидерландтық ботаник әрі генетик Де Фриз “Мутациялық теория” деген еңбегінде енгізеді.

Ч. Дарвин “Үй жағдайында өсімдіктер мен жануарлардың өзгергіштігі” атты еңбегінде (1868ж.) бірнеше тұқым қуалайтын өзгерістерді сипаттады. Жаңа Англияда (АҚШ) 1791 жылы қой өсіретін анкон фермасында аяқтары қысқа, денесі ұзын еркек қозы туылады. Бұл құбылыс ата-анасының біреуінің жыныс жасушасында гендік мутацияның болуы арқылы түсіндірілді. Ч. Дарвин бұл қойларды “Жартылай кемтарлар” деп атаған. Малдардың аяқтарының қысқа болуы және жайылым кедергелерінен өте алмауы фермерлерге ұнайды. Фермелердің сұрыптау жұмысын жүргізуі нәтижесінде анкон тұқымды қойлар пайда болды.

Қойларда анкон белгісінің тұқым қуалауы

Организмдердің ерекшеліктеріне – фенотипінің және генотипінің өзгеруіне қарай мутациялар:


Мутациялар



Хромосомалық

Морфологиялық Гендік

Физиологиялық Сақина тәрізді
Трансло- Инвер- Жетіспеу-

кация сия шілігі

Геномдық

Полиплоидия Гетероплоидия

Хромосомалық және хроматидалық мутациялардың мынадай түрлері бар: транслокация, инверсия, жетіспеушілік (делеция) және сақина тәрізді, т.б.

Мутацияға қабілеттің болуы – геннің негізгі қасиеттерін бірі.

Сахналау ойыны: Екі топтан бір-бір оқушы тоқтаға шығады. Бір оқушы шегесіне бір сурет қойамын. Оқушылар соған сұрақ қойады. Тақтаға шыққан оқушы суреттін атын табу қажет.

Үйге тапсырма беру: Өзгергіштіктің негізгі түрлері. Тұқым қуалайтын өзгергіштік

Оқушылардың білімдерін бағалау.