Сабақтың тақырыбы: Ана тілінің қызметі Сабақтың мақсаты: Білімділік

1) Негізгі сөздік қор талай ғасырды басынан кешіргендіктен, көбінесе көне дәуірден келе жатқан сөздер болады. Бірақ тілдің даму процесінде кейбір сөздер негізгі сөздік қордан шығып қалып, қосылып та отырады.

2) Негізгі сөздік қорға енетін жеке сөздер сол бір тілдің ішінде жаңа сөз жасауға негіз – ұйытқы және икемді болады.

3) Негізгі сөздік қорға енетін сөздердің жалпы халықтық мәні болады, көпшілігі бір буынды болып келеді. Мысалы: ас, ат, мал, қыз.

4) Қазақ тіліндегі сөздік қорға енетін сөздердің көпшілігі өзге түркі халықтарының тіліндегі сөздерге түбірлес , мәндес болып келеді.

5) Сөздік қорға кіретін сөздер күнделікті өмірге қажетті сөздер болады. Сөздік қорға енетін сөздердің саны тілдің сөздік құрамындағы сөздерге қарағанда аз болады.

1. Негізгі сөздік қорға тән белгілерін айт және төмендегі сөздерден жалпыхалықтық сипат алған кірме сөздерді тап.

Қасқыр, шырша, астар, зиян, бөле, жәрдем, нан, қарындас, ұршық, орамал, базар, қошемет, жандар.

VІІ. Жаңа сабақты бекіту:

1. Оқулықпен жұмыс

139 -жаттығу (ауызша)

• 
  Мәтінде берілген ырымға қатысты сөздерді сөздік қордың қай тармағына қатысты екенін айтыңдар.
  

140 -жаттығу

• 
  Мәтіннен туыстыққа қатысты атауларды білдіретін сөздерді теріп жазыңдар да, сол тізбекті әрі қарай жалғастырыңдар.
  

1. 
   Бағалау
   
2. 
   Үй тапсырмасын беру.
   
   1. 
      Сөздік қордың өзіндік ерекшелігі туралы түсінік.
      
   2. 
      141,142 – жаттығу.
      

1. 
   Пән аты: Қазақ тілі.
   
2. 
   Сыныбы: 5
   

1. 
   Сөздік қордың өзіндік ерекшелігі туралы түсінік.
   
2. 
   141,142 – жаттығу.
   

• 
  Мәтіннен сөздік қорға жататын сөздердің астын сыз.
  

Сөздік құрамға халықтың тұрмыс жағдайын, кәсібін, мәдени қалпын танытатын барлық сөздер енеді.қазақ тілінің сөздік құрамына халқымыздың ғасырлар бойы сақталып келе жатқан байырғы сөздері де, кірме сөздері де, кейін пайда болған жаңа сөздері де, термин сөздері де, ауызекі тілге тән қарапайым сөздер де, диалектизмдер мен кәсіби сөздер де кіреді.

Сөздік құрамдағы сөздер қолданылу жағдайына қарай жиі қолданылатын сөздер және сирек қолданылатын сөздер келесі бір мағынада қолданыстан шығып қалуы да, тілге қайта келіп қосылуы да мүмкін. Мысалы, қазақ тілінде бұрыннан бар, бірақ кеңес өкіметі жылдарында аса сирек айтылып кеткен ай, жыл аттары қазір қайтадан жаппай қолданыла бастады.бұның өзі сөздік құрамның бір қалыпты болмайтынын, оның өзгеріп отыратынын көрсетеді.

Сөздік құрамның ең басты және тұрақты бөлігін қазақтың байырғы төл сөздері құрайды.

1. Сөздік қордың сөздік құрамнан қандай айырмашылығы бар?

2.Мына сөздерден сөздік құамға кіретін сөздерді тап.

Ана, парта, дос, адал, аялдама, кеден, баяндама, синоним, анықтауыш, сақа, тырма, кітап.

144. 
     -жаттығу
     

• 
  Сурет топтамасындағы 21- суретке қарап,мәтін құрап жазыңдар.
  

* Төмендегі берілген сөздерге алдымен қосымша жалғап, сонан соң сөйлем құраңдар.

1. 
   Бағалау
   
2. 
   Үй тапсырмасын беру.
   

1. 
   146 – жаттығу
   
2. 
   Сөздік құрам туралы түсінік.
   

1. 
   Пән аты: Қазақ тілі.
   
2. 
   Сыныбы: 5
   

1. 
   Білімділік: оқушыларға көнерген сөздер туралы лингвистикалық білім беру, көнерген сөздерге тән белгілерді жаттығу жұмыстары арқылы бекіту.
   
2. 
   Тәрбиелік: оқушыларды сабақтың мазмұны арқылы адамгершілікке, қайырымдылыққа, ұлтжандылыққа тәрбиелеу.
   
3. 
   Дамытушылық: оқушылардың лингвистикалық дүниетанымдарын кеңейту, ауызша және жазбаша тіл мәдениетін дамыту.
   

1. 
   146 – жаттығу
   
2. 
   Сөздік құрам туралы түсінік
   

• 
  Басқа сөздермен ауысқан көнерген сөздерді жаз.
  

• 
  Құрамында көнерген сөздері бар, мақал – мәтел мен тұрақты тіркестерді жаз.
  

• 
  Түбір қалпында жеке айтылмайтын, бірақ белгілі бір туынды сөздердің түбірінде сақталған көнерген сөзді жаз.
  

• 
  Қазіргі кезде жаңадан қолданыла бастаған сөздерден мұнара бейнесін жасаңдар.
  

* Мәтіндегі жиі қолданылатын атауларды бір бөлек, мүлде қолданылмайтын атауларды бір бөлек көшіріп жазыңдар.

• 
  Мақалдардағы көнерген сөздерді атаңдар және олардың сипатын анықтаңдар.
  

1. 
   Бағалау
   
2. 
   Үй тапсырмасын беру.
   

1. 
   Көнерген сөздертуралы түсінік
   
2. 
   160 - жаттығу
   

1. 
   Пән аты: Қазақ тілі.
   
2. 
   Сыныбы: 5
   

1. 
   Білімділік: оқушылардың көнерген сөздердің түрлері туралы лингвистикалық білімдерін кеңейту, көнерген сөздер туралы түсініктерін жазба жұмысы арқылы бекіту.
   
2. 
   Тәрбиелік: оқушыларды мейірімділікке, қайырымдылыққа баулу, елжандылыққа тәрбиелеу.
   
3. 
   Дамытушылық: оқушылардың лингвистикалық дүниетанымдарын кеңейту, лексикалық талдау дағдыларын арттыру, жазбаша және ауызша тіл мәдениетін арттыру.
   

1. 
   Көнерген сөздер туралы түсінік
   
2. 
   150 - жаттығу
   

1. 
   Көнерген сөздер деген не№
   
2. 
   Жырдан көнерген сөзді тап
   

1. 
   Тарихи сөздерді бір бөлек, архаизмді бір бөлек жаз.
   

2.Тарихи сөздер мен архаизмдердің

айырмашылығы неде?

ІІІ деңгей

1. 
   Көнеріп барып қайта жаңарған сөздерді жаз.
   
2. 
   Көнерген сөздерге байланысты өлең – жырлардан мысалдар жаз.
   

151 -жаттығу.

• 
  Қандай тағамдардың атаулары көнерген? Қазір олар қалай аталады?
  

• 
  Суреттер топтамасындағы 9- суретке қараңдар. Сонан соң мәтінді оқыңдар.
  
• 
  Мәтіндегі қолданылып тұрған көне сөздердің түрін ажыратып, мағынасын дәлелдеңдер.
  

• 
  Мәтіннен ұлттық ұғымды білдіретін сөздерді теріп жазыңдар
  
• 
  Көне сөздерді тарихи және архаизм түріне ажыратыңдар.
  

1. 
   Бағалау.
   
2. 
   Үй тапсырмасын беру:
   

1. 
   Пән аты: Қазақ тілі.
   
2. 
   Сыныбы: 5
   

1. 
   Білімділік: оқушылардың жаңа сөздер туралы лингвиситкалық білімдерін кеңейту, жазба жұмыстары арқылы жаңа сөздер туралы түсініктерін бекіту.
   
2. 
   Тәрбиелік: оқушыларды адамгершілікке, ізгілікке баулу, ұлтжандылыққа тәрбиелеу.
   
3. 
   Дамытушылық: оқушылардың лингвистикалық дүниетанымдарын кеңейту, ауызша және жазбаша тіл мәдениетін дамыту, лексикалық талдау дағдыларын арттыру.
   

• 
  « Әкім» сөзі көнерген сөздің қайсысына жатады? «Әкім» сөзіне байланысты мәтін құра.
  

1.Жаңа сөздер деген не?

2. Жаңа сөздерге мысалдар жаз.

3. Өлеңде жаңа мағынаға ие болған көнерген сөзді

Бала болдың жас болдың,

Жамандыққа ермедің.

Төре болдың бас болдың,

Жалғандыққа ермедің.

1. Төмендегі сөздерден жаңа сөздерді теріп жаз.

Мектеп, карта, телевизор, аялдама, кеден, өнеркәсіп, қағаз, оқулық, баспасөз, ғарыш, әмбебап, желтоқсан айы, сынып, қорғаушы, сұраныс, тапсырыс, асаба, оқушы, ұстаз.

2.Тәуелсіздікке байланысты кірген жаңа сөздерді қатыстырып, «Тәуелсіз Қазақстан» деген тақырыпта мәтін құра.

1.Жаңа сөздерге жаңылтпаш құра

2.Көнерген сөздің негізінен қайта тіріліп, жаңарған сөздерді ата.

Үлгі: төре – төреші

3.Жаңа сөздер қанша түрлі жолмен пайда болады? Мысалдармен дәлелдеп жаз.

VІІ .Жаңа сабақты бекіту:

1.Оқулықпен жұмыс

165 -жаттығу (ауызша)

• 
  * Мәтіндегі жаңа сипатқа ие болған байырғы сөздерді теріп жазыңдар.
  
• 
  168 – жаттығу
  
• 
  * Мәтіндегі неологизм сөздердің қалай жасалып тұрғанын айтыңдар.
  
• 
  Өзіндік жұмыс
  
• 
  Жаңа сөздерді қатыстырып «Астана- ару қала» тақырыбында эссе жазу
  

1. 
   Бағалау
   
2. 
   Үй тапсырмасын беру.
   

1.Жаңа сөздер дегеніміз не?Мысал келтір

2.Жаңа сөздердің жасалу жолдарын ата

3.Көнерген сөздер дегеніміз не?

4.Көнерген сөздердің түрлері

5.Табу дегеніміз не?

6.Эвфемизм және дисфемизм

7.Омоним сөздер

8.Синоним сөздер

9.Антоним

10.Сөздік қор туралы түсінік

11.Сөздік құрам

12.Тура және ауыспалы мағына

13.Тұрақты тіркестер

14.Мақал-мәтелдер

15.Көп мағыналы сөздер

1.Он мақал айт

2.Абайдың бір өлеңінен үзінді оқы

3.Бес тұрақты тіркес айт

4.Сөздік қорға кіретін он сөзді ата

5.Он антоним сөз айт

6. «Әдемі,күшті» сөздеріне синоним болатын сөздерді ата

7.Көнерген сөзі бар сөйлемге мысал келтір

3,4.Ребус шешу

5,6.Суретті аяқтап,мәтін құрау

7,8.Сөздерге сөйлем құрау