| Батыс Қазақстан облысы
Казталов ауданы
Казталовка ауылы
Алма Оразбаева атындағы ОЖББМ
Физика пәні мұғалімі
Шүйнішбаева Нұрби Даниалқызы
Сыныбы 11
|
Мерзімі:
|
Сабақтың тақырыбы
| §7.2. Атомның ядролық моделі. Резерфорд тәжірибесі. §7.3.Бор постулаттары. Сутектектес атом үшін Бор теориясы. |
Мақсаты
|
Резерфорд тәжірибесі мен оның нәтижесі туралы түсінік алады. Атомның ядролық моделінің негізгі ерекшеліктерін сипаттайды. 7-9 сыныпта атом жайлы алған білімдерін жетілдіреді.
Оқушылар өздерінің қабілеттеріне сенімді болуға, ой еңбегінің мәдениетіне, өзін-өзі ұстай білу мәдениетіне, ұжымда жұмыс істей білуге тәрбиелейді.
|
Күтілетін нәтижелер
|
А) Резерфорд тәжірибесі мен оның нәтижесі туралы түсінік алады.
В) Атомның ядролық моделінің негізгі ерекшеліктерін сипаттайды мысалдар келтіреді, тәжірибеде қолдана алады.
С) Бор теориясын өмірде кездесетін жағдайларына мысалдар келтіріп, қолданылуына қарай маңызын талдап саралайды .
|
Керекті жабдықтар
|
11 сынып физика оқулығы, әдістемелік нұсқаулық, есептер жинағы, жоғары және төмен дәрежелі сұрақтар, кеңейтілген тапсырмалар, кері байланыс парағы, бағалау критерийі, видеоролик, презентация, проектор.
|
Қолданылатын әдістер
|
«Серпілген сауал» , «Ойлан,жұптас, бірік», Миға шабуыл, төмен және жоғары дәрежелі тапсырмалар, деңгейлік тапсырмалар, «бүгінгі ақпарат парақшасы».
|
Жұмыс түрі
|
Топтық, жеке жұмыс
|
Сабақ барысы:
|
Сабақ кезеңдері
|
Мұғалім әрекеті
|
Оқушы әрекеті
|
Кіріспе
|
а) оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру;
б) оқушыларды түгелдеу, «Бүгінгі ақпарат» парақшасын тарату
в) психологиялық дайындық
-Бірде Эйнштейн жолдастарының үйінде қонақта отырғанында 18 жасар қызбен танысты. «Сіздің мамандығыңыз қандай?»- деп сұрады ақ шашты ғалымнан ол қыз. «Мен өз өмірімді физиканы зерттеуге жұмсадым», — деп жауап берді Эйнштейн. «Сіз осы жасыңызда әлі де физиканы оқисыз ба?- Мен оны бұдан бір жыл бұрын- ақ бітіргенмін» деді бикеш. Физикамен қоштасуға болмайды. Қадам бассаң техниканың әрбір жетістігі, микродүние, макродүние, тіпті мегадүниедегі тылсым, жұмбақ құбылыстардың ашылуы физика ғылымының ҒТП -дегі ролінің қаншалықты маңызды екендігін көрсетеді. Қазіргі 21 ғасыр — ақпарат ғасыры. Бұл ғасырда Президентіміз Н.Ә.Назарбаевтың жолдауындағы «Өмір бойы білім алу керек» қағидасы әрбірімізге жол сілтейтін қағида болу керек. Сондықтан білім алу жолында «Талап пен еңбек, бәрін де жеңбек » деген қанатты сөзбен сабағымызды бастаймыз.
с) сыныпты топқа бөлу. (1,2,3)
Үй тапсырмасын тексеру. «Серпілген сауал» әдісі арқылы тексеру
І-нұсқа
1. Сиретілген газдар немесе кез келген химиялық элементтің буларын қыздыруда нені байқауға болады?
Жауап:Сиретілген газдар немесе кез келген химиялық элементтің буларын қыздырғанда жарық шығара бастайды.
2. Жарықтың жіңішке шоғын призма арқылы өткізгенде көрінетін сызықтар не деп аталады?
Жауап:Егер осы жарықтың жіңішке шоғын призма арқылы өткізіп, спектрге жіктейтін болсақ, жіңішке жарқыраған айқын сызықтар көрінеді. Осындай сызықтар жиынтығы сызықтық спектр деп аталады.
3. Спектрлер бірдей болама?
Жауап: Әр газдың өзіне тән спектрі болады.
4. Спектр сызықтары қандай шамалар арқылы сипатталады?
Жауап:Спектрдің әрбір сызығына нақты бір толқын ұзындығы, яғни жиілік сәйкес келеді.
5.Ең қарапайым спектр?
Жауап: Сызықтық спектрдің ішіндегі ең қарапайымы- сутегі спектрі
6.Сутегі спектрінің көрінетін бөлігіндегі сызықтардың жиілігін қандай формуламен анықтайды?
Жауап: Сутегі спектрінің көрінетін бөлігіндегі барлық сызықтардың жиілігін анықтауға арналған формула Бальмер формуласы деп аталады.
7.Спектрлерді көзбен көруге мүмкіндік жасайтын аппарат?
Спектрлерді көзбен көруге арналған аппарат спектроскоп деп аталады.
8.Спектроскоптың құрылысы?
Жауап: Спектроскоп коллиматор, призма және көру түтігінен тұрады.
9. Спектрлік анализ немесе спектрлік талдау деген не?
Жауап: Спектр бойынша заттың химиялық құрамын анықтау әдісін – спектрлік анализ немесе спектрлік талдау деп атайды.
5) Бальмер формуласы ν=R(1/m2-1/n2)
Үй тапсырмасын бекіту.
Спектрлік талдау арқылы берілген үлгідегі массасы 10-10г-ды құрайтын химиялық элементтің бар жоғын анықтауға болады.
Спектрлік талдаудың көмегімен Күнде 70-ке жуық химиялық элементтердің бар екені анықталды және гелий элементі бірінші Жер бетінде емес, Күнде табылған.
Густав Кирхгоф Күнде алтынның бар екендігін анықтағанда, бір танысы : «Сенің күн алтыныңнан не пайда? Өйткені бәрібір оны Жерге жеткізе алмайсың!» -деген екен. Бірнеше жылдан кейін Кирхгоф өзінің Күн спектрін зерттегені үшін алтын медаль алды. Оны өзінің танысына көрсете отырып, Кирхгоф айтыпты: «Көріп отырғаныңдай, Күн спектрі бәрібір маған шамалы алтын берді»- деген екен.
|
1.
-мұғаліммен сәлемдеседі;
- кезекшілік қызметін атқарады;
- сабаққа зер салады.
Оқушылар экранға назар аударып, қойылған сұраққа топпен жауап береді.
Әр сурет презентациядан көрсетіледі, оқушылар жауап береді.
|
Тұсау кесер
|
«Ой қозғау». Экраннан суреттер көрсетіп, тақырыпты ашу мақсатында атомның құрылысы көрсетіледі.
Жаңа сабақ. « Ойлан, жұптас, бірік» әдісі. Постер қорғау. Телефон арқылы интернет желісін пайдалану.
«2 жұлдыз, 1 ұсыныс» бағалау.
І топ. Атомның ядролық моделі.
Атомның ішіндегі электрондардың қозғалысының мән-жайы, оң зарядты иеленуші не нәрсе екендігі ол кезде беймәлім еді. Яғни атом құрылысы қандай екендігі белгісіз болды.
— ХХ ғасырдың басында атомның құрылысы жайлы екі түрлі модель ұсынылды.
— Ағылшын физигі Дж.Томсонның болжауынша атом дегеніміз оң зарядталған бөлшекпен бірқалыпты зарядталған сфера, ал электрондар осы сфераның ішінде болады. Сфераның оң зарядының мөлшері барлық электрондардың зарядына тең. Дж.Томсонның бұл моделі сәтсіз шықты. Себебі, ол тәжірибеге негізделмеген еді. Физика тарихында бұл модель «жүзімі бар пудинг» деген атпен есте қалды.
— Ағылшын физигі Э.Резерфорд атомның ядролық моделін ұсынды. Резерфорд моделі бойынша атомның барлық оң заряды түгелімен өте кішкене көлемге шоғырланған, ол атомның ядросы болып табылады. Ал электрондар ядроның сыртында , оны айнала қозғалып жүреді.
— Бұл модельдің шығуы альфа бөлшектермен жүргізілген тәжірибелерге негізделген еді.
— Альфа бөлшектер дегеніміз не? Ол радиактивті заттар шығаратын оң зарядталған бөлшектер ағыны, дәлірек айтсақ екі рет иондалған гелий атомы. Альфа бөлшектер шапшаң қозғалатын едәуір ауыр бөлшектер. Сондықтан ол бөлшектер заттың атомдарымен соқтығысқанда атомның ішіне енуі де мүмкін.
ІІ топ. Резерфорд тәжірибесі.
— Тәжірибе: радиактивті препараттан ұшып шыққан біртекті альфа-бөлшектердің қорғасын саңылаудан өткен параллель шоғы алтыннан жасалған жұқа фольгадан өтіп, фосфоресценциялағыш экранға келіп түседі. Бұл экранның альфа бөлшек соғылған жерінен жылтылдаған жарық көрінеді. Оны сцинтилляция деп атайды Сцинтилляцияны микроскоп арқылы көруге болады. Диафрагма мен экран бір түзудың бойында жатқанда, жылтылдың басым көпшілігі экранның центріне жиналады. Бірақ сонымен қатар экранның шетіне таман жатқан жылтылдар да байқалады.
ПС2: Бұл жылтылдар қалай пайда болды?
Себебі, фольгадан өткенде альфа-бөлшектердің кейбіреулерінің бағыты өзгерген. Микроскоп пен экранды айналдыра отырып, бақылағанда 2-30 –қа өзгерген альфа-бөлшектер жиірек. Бірақ кейде 900-тан үлкен бұрышқа бұрылған альфа бөлшектер де байқалады.
ПС3: Бағыттарының өзгеруінің себебін қалай түсіндіруге болады?
Альфа- бөлшектердің шашырауының себебі, оларға атомның құрамындағы электр зарядтары әсер етеді. Сонда электронмен соқтығысқанда оның бағыты өзгере қоймайды, өйткені альфа бөлшектердің массасы электронның массасынан 8000 еседей артық. Ал альфа бөлшектер атомның оң зарядталған бөлшегімен соқтығысқанда, олардың бағыты едәуір өзгереді. Атомның ішіндегі оң электр қоздырған өте күшті электр өрісі болғанда ғана альфа бөлшекерге кері тебетін күш әсер етеді, ол үшін атомның барлық массасы өте кішкене көлемге жиналып, оған барлық оң заряды шоғырланған болуы тиіс. Бұл атомның ядросы болып табылады.
ІІІ топ. Сутектектес атом үшін бор теориясы.
Табиғаттағы процестер туралы кванттық түсініктерді одан әрі дамыта отырып, 1913 ж. Данияның ұлы физигі Нильс Бор физиктерді ойландырған өте қиын жағдайдан шығарудың жолын тапты. Бордың еңбегіне сүйенген Эйнштейн, оны "ақыл-ой саласындағы жоғары музыкалық дарын" деп бағалады. Бір-біріне дара жатқан тәжірибе деректеріне сүйене отырып, Бор данышпандық түйсіктің жәрдемімен істің мәнін дұрыс аңғарды. Бор постулаттары. Бор жүйелі атом теориясын берген жоқ. Ол жаңа теорияның негізгі қағидаларын постулаттар түрінде тұжырымдап берді. Сонымен бірге классикалық физиканың заңдарынан да ол қол үзген жоқ. Дәлірек айтқанда, жаңа постулаттар классикалық физикада рұқсат етілетін қозғалысқа кейбір шектеулер ғана қойды. Осыған қарамастан, Бор теориясының табысы айтарлықтай болып, Бордың теорияны дамытудың дұрыс жолын тапқандығы барлық ғылымдарға айқын болды. Осы жол кейіннен микробөлшектер қозғалысының тыңғылықты теориясы — кванттық механиканың шығуына себепші болды.
Бордың бірінші постулатында былай делінген:
Атомда электрондар қозғалатын стационар орбиталар бар. Олардың әрқайсысына белгілі бір энергия Еn сәйкес келеді. Стационар күйде атом сәуле шығармайды. Бұл постулат қозғалыстағы электрондардың энергиясы кез келген мән қабылдайды дейтін классикалық механикаға тікелей қайшы келеді. Ол Максвеллдің электродинамикасына да қайшы келеді, себебі электрондар электромагниттік толқынды шығармай-ақ, үдемелі қозғала алатындығын айтады.
Бордың екінші постулатына сәйкес, атом үлкен энергиялы Еп стационар күйден аз энергиялы Ек стационар күйге өткенде энергия кванты жұтылады не жарық шығарылады. Шығарылған фотонның энергиясы атомның стационар екі күйдегі энергияларының айырымына тең:
e = h·ν = Eп-Eк (2) Бұдан сәуле шығару жиілігін былай өрнектеуге болады:
|
Оқушылар өзара ақылдаса отырып, әр топтан бір оқушы сурет бойынша өз түсінгендерін айтады.
Әр топ өз постерлерін жазып, қорғайды.
Тақырып бойынша анықтаманы, формуланы, өлшем бірлігін дәптерге жазып алады.
|
Негізгі бөлім
|
Есептер шығару. (Деңгейлік тапсырма)
Жоғары деңгей.
№1. Үздіксіз режимде жұмыс істейтін гелий-неон газ лазері қуатын 40 мВт-қа жеткізіп, толқын ұзындығы 630 нм болатын монохроматты жарық сәулесін береді. Лазер 1 с ішінде неше фотон шығарады?(1,3*1017 )
№2. Қуаты 1 Вт электр шамы орташа толқын ұзындығы 1 мкм электромагниттік сәуле шығарса, онда шамның қылы 1 секундте неше фотон шығарады? (5*1018)
№3.Қуаты 100 Вт жарық көзі 1 секундта 5*1020 фотон шығарады. Сәуленің орташа толқын ұзындығы қандай?
Орташа деңгей.
№1.Суреттегі атомның бөлшегін анықта? Бұл қай химиялық элементтің атомы?
№2. Суретте төрт атомның схемасы берілген. Қара нүктелермен электрон бейнеленген.  атомына қай схема сәйкес келеді?
|
   
№3. Суретте атомның энергетикалық деңгеінің диаграммасы берілген. Мына өтулердің қайсысы жұтылудың ең аз жиілігіне сәйкес келеді?
 Жауабы: 4.
|
Қысым, күш, ауданды есептеу формуласын қайталап отырады.
Әрбір оқушы өзіне берілген есепті шешеді, түсінбегендерін топпен талқылайды.
Әр топ өзара бір бірінің жұмысына баға беріп отырады.
Формативті бағалау жүргізіледі.
Топтағы әр оқушы есепті шығарады.
Әр топтан жоғары деңгейлі оқушы сұраққа жауап береді, ал төмен деңгейлі оқушылар физикалық диктант жазады.
Оқушы ойланады, дұрыс шешім айтады.
|
Қорытынды
|
Сабақты бекіту.
1.Ядро деген не?
2.Атомның планетарлық моделін кім ұсынды?
3. Резерфорд қай жердің ғалымы?
4. Н.Бор постулаттары не туралы?
5. Псотулат деген не?
Бағалау. (бағалау парағын жинап алып бағалаймын)
VІІ. Үй тапсырмасы
Үйге тапсырма: §7.3.-7.4. 30- жаттығу /№1, 2, 3/.
|
Достарыңызбен бөлісу: |
