Сабақтың тақырыбы: Бақылау педагогикалық зерттеу әдісі

1. Бақылау – педагогикалық зерттеу әдісі ретінде

2. Бақылау жүргізу кезеңдері, түрлері, бақылаудың ерекшеліктері

3. Бақылау жүргізіп үйрену, қорытындысын шығару жолдары

1. 
   Педагогика. Ж.Б.Қоянбаев, Р.М.Қоянбаев. Астана, 1998. 378-бет [23]
   
2. 
   Педагогика. Дәріс курсы. Алматы: «Нұрлы Әлем», 2003. 368-бет [27]
   
3. 
   Педагогикалық сөздік
   

Бақылау – педагогикалық зерттеуде жиі қолданылып жүрген, кең түрде таралған негізгі зерттеу әдістерінің бірі.

Бақылау деп әдеттегі жағдайда педагогикалық құбылыстарды қабылдау арқылы тануды айтады.

Бақылап-зерттеу – заттар мен құбылыстарды мақсатты зерттеу, мағлұматтарды іріктеп жинау, көзбен көргенді сезім мүшелерімен қабылдау және санада бұл ақпаратқа талдау жасау; зерттеу обьектісінің сыртқы жақтары, қасиеттері мен белгілері туралы мәлімет алу.

Педагогикалық бақылау – бұл белгілі бір құбылысты ұзақ және жоспарлы түрде зерттеудің таным әдісі. Зерттелетін тақырыптың мақсаты мен мазмұнына қарап, бақылауды жаппай және ішірана жүргізуге болады. Оқу-тәрбие процесінде жалпы мәселелерді зерттеу үшін (сабақ үстіндегі оқушылардың таным іс-әрекеті, оқушылар зейінін жандандыру, балалар ұжымының іс-әрекеті және т.б.) жаппай бақылау әдісі пайдаланылады. Жеке мәселелерді (кейбір оқушылардың кітаппен, картамен істейтін жұмыстарын, жеке оқушының мінез-құлқын бақылау) зерттеу үшін ішінара бақылау әдісі қолданылады. Бақылап-зерттеу және іздеу көп деректер арасынан зерттеуші өзіне керек деректер мен құбылыстарды іздеген кезде қолданылады. Мұндай бақылап-зерттеу үшін біршама уақыт пен зерттеушінің аналитикалық жұмыс жасауы қажет.

Бақылау жүйелі және жоспарланған болуы тиіс. Ғылыми бақылау арнайы жоспар бойынша жүргізіледі. Жоспарда бақылаудың мақсат-міндеттері, объектісі (сабақ, саяхат, лабораториядағы, шеберханадағы, оқу-тәжірибе учаскесіндегі оқушылардың жұмыстары), жүргізу әдісі мен техникасы дұрыс көрсетілуі тиіс.

Бақылау жұмысын жүргізу кезеңдері:

1) міндеттері мен мақсаттарын айқындау;

2) бақыланатын объект, оның элементтерін жəне ситуацияларын таңдастыру; 3) бақылау жəне оның барысында ақпарат топтастыруға оңтайлы əрі тиімді тəсілдерді іріктеу;

4) байқалғандарды хатқа түсіру формасын ойластыру;

5) жинақталған ақпараттарды өңдеу жəне дəйектеу.

Бақылау үшін нақты бағдарлама құру қажет. Бақылап-зерттеуге, ең алдымен, кім

бақыланады (бақылаушының өзі), сағаты, күні, өмірінің қай кезеңінде т.б. зерттеу обьектісі, бақылап зерттеу шарттары, сондай-ақ бақылап зертеу құралдары – видеоаспаптар, аспап-құралдар мен өлшеу құрал-саймандары қажет. Бақыланатын объекті жөніндегі сұрақтарға толық жауап іздеу және жауап беру керек.

Бақылаушының бастапқы мақсаты нені бақылау керек және қандай құбылыстарға көңіл бөлу керектігін анықтайды. Түйсік, сезім арқылы қабылдау мен түсініктерден басқа бақылап-зерттеуде зерттеушінің ұтымды жақтары да қатысады. Мысалы, геолог-зерттеуші мен тәжірибесі жоқ адам бір тасқа қарап тұрып, оны әртүрлі қабылдайды: біреуі оған құнды минерал деп қараса, екіншісі оған жай ғана тас деп қарайды.

Бақылау әдісін қолдануда әдістемелік қағидаларға сүйену қажет және әртүрлі нұсқаларда қолданылады: әрекет ретінде, әдіс ретінде, жеке әдістеме ретінде (технология).

Бақылау жүзеге асырылуда негізгі әдістемелік мәселе - зерттеуші мен зерттелушінің өзара байланысы. Зерттелуші бақылауға алынғандығын білмеуі қажет.

1.Тұрмыстық бақылау

2.Оқу барысында бақылау

3.Педагогикалық бақылау

4.Инспекторлық бақылау

Зерттеу барысында бақылау түрлерінің әр алуан жіктемесін ажыратуға болады. Зерттеушінің зерттеу объектісі мен байланысына қарай:

• 
  Тікелей бақылау - мұғалім-зертеуші оқу-тәрбие жұмысының тікелей
  

• 
  Жанама бақылау - ол тікелей бақылап-зертеуді толықтырады және ол
  

• 
  Ашық бақылау – мұғалім мен оқушының саналы түрде жағдайда басқа
  

• 
  Жабық бақылау - жасырын немесе елеусіз бақылап-зерттеу тұйық
  

• 
  Үздіксіз бақылау - оқыту процесін, екі-үш оқушыны cабақтағы,
  

• 
  Дискретті (үзік-үзік) бақылау - обьектіні ұзақ уақыт бақылайтын
  

• 
  Монографиялық бақылау - бір адамды немесе бір заты бақылау кезінде
  

• 
  Арнайы бақылаулар.
  

бақылап-зерттеу жалпы тұтастықтан бақылап-зерттеу мақсатына сай бір құбылысты немесе деректі бақылау кезінде қолданылады;

Бақылау нәтижелері дұрыс шығу үшін түрлі формулалары, кестелерді, фотосуреттерді, схемаларды, әсіресе техникалық құралдарды, киноға түсіру, магнитофонға жазу және т.б. кеңінен пайдаланылады. Бақылаудың қорытындысын нақтылау үшін шкала қолданылады. Ол бақылау кезіндегі қарқындылықты көрсетеді: жоғары, орташа, төмен. Бақылау материалдары арнайы күнделікке, хаттамаға жазылады.

Кейде педагогикалық бақылау материалдарын зерттеуші сауалнама мәліметтерін толтырады. Оқушылардың, мектеп қызметкерлерінің, ата-аналардың сұрақтарға берген жауаптары зерттеліп отырған проблемаға қорытынды жасау үшін зор тірек.

Бақылау әдісі зерттеу жұмысының алғашқы кезеңдерінде қолданылады. Бақылау әдісі арқылы педагогикалық құбылыстың ішкі процесі (оқушы санасында болатын психикалық процесс) жайлы толық сенімді мәліметтер алуға болмайды. Бақылау әдісіне сүйеніп, оқушылардың сырттай мінез-құлқын, түрлі іс-әрекеттерін, сұрақтарға берген жауаптарын зерттеп жазып алуға болады. Осы жағдайлар ескеріліп, бақылау әдістерімен ұштастырылып жүргізіледі.

Ғылыми негізде шығармашылықпен жасалған жоспар зерттеу жұмысының нәтижелі болуына әсер етеді. Ғылыми бақылау зерттелетін педагогикалық құбылысты дұрыс және шын дәлдікпен жазып алуды талап етеді. Сондықтан бақылаудың нәтижесі зерттеушінің педагогикалық іскерлігіне, қабілетіне және оның жоғары дәрежелі сауаттылығына байланысты.