Сабақтың тақырыбы: Дін және мәдениет. Исламның таралуы

Дамытушылық: Оқушылардың рухани дүниесін дамыту.

Тәрбиелік: Адамгершілікке, имандылыққа тәрбиелеу

Сабақтың әдісі: Ауызша баяндау, әңгімелеу, тірек сызба

Сабақтың көрнекілігі: ҚР Ұлы Жібек жолының карталары, Айша бибі мазарының суреті

Сабақтың барысы: 1. Ұйымдастыру кезеңі

2. Үй тапсырмасы

3. Өткен сабақты қорытындылау

4. Жаңа материалды түсіндіру

Сабақтың жоспары: 1. Ислам дініне дейінгі діни –нанымдар

2. Мұсылман дінінің енуі және таралуы

3. Мұсылман дінінң мәдениет дамуына тигізген әсері.

4. Картаны пайдаланы отырып оқушыларға діннің пайда болуы, діни әдет –ғұрыптар туралы бірнеше сұрақтар қоюға болады. Мысалы:

Зымыран сұрақтар:

1. 
   Алғашқы адамдар арасында діни наным –сенімдер қалаай пайда болды?
   
2. 
   Көп құдайға табынушылық қалай пайда болды?
   
3. 
   Ислам діні қай жерде қашан пайда болды?
   

Қазақстанның Оңтүстігі мен Оңтүстік- Шығысындағы қалаларына зерттеу жұмыстарын жүргізгенде қала тұрғындарының арасында түрлі діни наным-сенімдердің болғаны байқалады.Сырдария боиындағы қалалаларды

Қазғанда қошқар мүйізіне, құс айдарына ұқсас қыш құмыралар табылған. Оқушыларға зороастыралық фарын,

тотемге табыну белгілері жайлы баяндай келіп, отқа табыну әдетіне кеңірек тоқталу қажет.

Құйрықтөбе және Отырар қалаларына қазба жұмыстарын жүргізгенде ХІ-ХІІ ғасырлардағы Отырар қаласындағы

үйлердің ошақтары ерекше безендірілгені байқалған.Мұндай отқа табыну белгісі қырғыз халқында да бар,

олар отқа табынуды «қасиетті Ұмай анамен»байланыстырады. Ал қазақ халқы отқа қасиетті дүние ретінде табынады.

Соған байланысты дүниеге келген «отқа түкірмеу», «от жанған жерді баспау », «түнде от жарқылдатпау» сияқты

әр түрлі ырымдар, жас келін түскенде отқа май тамызу ғұрпы әлі күнге дейін сақталған.

Жетісу аймағында кен тараған діни-наным дәстүрлері заростризм, несториандық түсініктегі христиан діні, буддизм діндерінің салт-дәстүрлері де назардан тыс қалмауға тиіс.

Ұлы Жібек жолы бойында тараған діндер.

Заростризм

Несториандық бағыттағы христиан діні.

Буддизм

Ислам

Екінші мәселеде Х-ХІ ғасырлардағы қала мәдениетінің дамуындағы жаңа дін ислам дінінің әсеріне тоқталамыз. Хғ бас кезінде Қарахан әулетінің негізін салушы Сатұқ ханның ислам дінін қабылдап, оның баласы Боғра ханның 960 жылы исламды Қарахан мемлекетінің мемлекеттік діні ретінде жаялағаны белгілі. Оқушыларға түсінікті болу үшін ислам дінінің таралуы туралы деректер келтіреміз. Сондай-ақ әл-Макдисидің орта ғасыр қалалардың мешіттердің көптен салынғаны жайлы хабары да ислапм дінінң орныға бастағанын көрсетеді.

Сонымен қатар ислам дінінің орнығуына байланысты жерлеу дәстүріндегі өзгерістерді айта кету қажет.
Сабақты қорытындылау:

1. 
   Ислам дініне дейін қазатардың сенген діни-сенімдері?
   
2. 
   Тәңіршілдік дегеніміз не?
   
3. 
   Отқа, суға және т.б. заттарға сену. Түсіндір.
   
4. 
   Ислам діні туралы не білесіздер?
   
5. 
   Ислам дінінің қасиетті кітабы?
   
6. 
   Ислам дініндегі парыздар?
   

тәрбиелеу.

2. Үй тапсырмасы

3. Өткен сабақты қорытындылау

4. Жаңа материалды түсіндіру

1.Ислам дініне дейін қазатардың сенген діни-сенімдері?

2.Тәңіршілдік дегеніміз не?

3.Отқа, суға және т.б. заттарға сену. Түсіндір.

4.Ислам діні туралы не білесіздер?

5.Ислам дінінің қасиетті кітабы?

6.Ислам дініндегі парыздар?

Сабақтың жоспары:

1. 
   Ғылымның дамуы
   
2. 
   Тіл білімінің дамуы
   
3. 
   Әдебиет.
   

Х-ХІІғасырларда қала мәдениетінің дамуы,ислам дінінің қанат жаюы Қазақстан жерінде ғылыммен білім салаларының дамуына ықпал етіп, Сайрам, Отырар, Түркістан қалаларының біршама гүлденгеніне тоқталамыз.

Әбу Наср әл-Фараби (870-950)

Білім жолы

Ғылым саласы

Отырар, Бұхара, Самарқан, Исфахан, Бағдат, Шам

Платон, Аристотель, Птоломей

Архимед еңбектері

Келесі мәселеде тіл білімінің дамуы ерекшеліктеріне тоқталамыз. Х ғ. Дейін түркі тілдес халықтардың бірнеше қоғамдық мемлекеттік құрылыстардың бастан кешіруі тілдің дамуына кедергі болғаны сөсіз.

Тіл білімінің дамуы туралы түсіндіргенде оқушыларға түсінікті болу мына тірек сызбаны қолданамыз.

Х-ХІ ғасырладағы тіл білімінің дамуына үлес қосқан ғалымдар.

Үшінші мәселеде жазба әдебиетінің даму барысында жазба әдебиетінің көрнекті өкілдеріне тоқталамыз. Көзінің тірісінде- ақ «Ақындардың ақыны», «Даналардың көшбасшысы» деген атқа ие болған әйгілі ақын Ахмед Иугнеки туралы айта келіп, оның бізге жеткен еңбегі «Ақиқат сыйына» тоқталуға болады. Қарахан халқыны түсінікті түрік тілінде жазылған бұл дастанында ақын халықты инабатты болуға, әділеттілікке, білімді болуға жағымсыз қасиетттерден аулақ болуға шақырады.

Оқушыларға шығыстың ұлы ғұламаларының бірі Қожа Ахмет Яссауидің өмірбаяны, білім алған қалалары жайлы кеңінен мағлұмат бере отырып, олардың А. Яссауи туралы, оның Түркістандағы кесенелері туралы не білетінін сұрап, толықтыра түскен жөн. «Диуани хикмет».

ХІ ғасырда жазылған Ж. Баласағұни «Құтадғу білік» және М. Қашғаридің «Диуани лұғат ат-түрік» атты еңбектерімен таныстыра отырып, осы еңбектерден үзінділер оқылып, оған әдеби талдау жасалуына жағдай туғызса оқушының әдеби білімі, тарихи танымымен ұштасып, онды нәтижеге қол жеткізуге болар еді.

1. 
   Х-ХІІ ғ.ғ. ғылымның дамуына не себеп болды?
   
2. 
   Дүние жүзіне белгілі ғалым Әл Фараби қай жылдары өмір сүрген?
   
3. 
   Әл Фарабидің қандай еңбектерін білесің?
   
4. 
   Түрік тілінде алғаш еңбек жазған ғалым кім? Ол еңбек қалай аталады?
   
5. 
   Түрік тілін алғаш зерттеген ғалым кім?
   
6. 
   Жазба әдебиетінің көрнекті өкілі Қарахан мемлекеті кезінде ақын кім?
   

2. Үй тапсырмасы

3. Өткен сабақты қорытындылау

4. Жаңа материалды түсіндіру

2.Дүние жүзіне белгілі ғалым Әл Фараби қай жылдары өмір сүрген?

3.Әл Фарабидің қандай еңбектерін білесің?

4.Түрік тілінде алғаш еңбек жазған ғалым кім? Ол еңбек қалай аталады?

5.Түрік тілін алғаш зерттеген ғалым кім?

6.Жазба әдебиетінің көрнекті өкілі Қарахан мемлекеті кезінде ақын кім?

1. 
   Алтын Орданың құрылуы
   
2. 
   Алтын Орданың күшеюі
   
3. 
   Алтын Орданың әлсіреуі
   
4. 
   Алтын Орданың қоғамдық құрылысы
   

Шыңғысханның жаулап алушылық саясаты туралы не білеміз? Еске түсірейік. Картадан Батый ханның кезіндегі Орда аумағын, астанасының қай жерде орналасқанын көрсетеміз. «Алтын Орда» деген атаудың қалай пайда болғанын білу үшін оқушылар оқулық мәтінімен жұмыс істейді.

Алғашқы ұстазың : Қайырбекова Кұлғайша

Қызылтау орта мектебі