Сабақтың тақырыбы: Қышқылдардың, негіздердің, тұздардың электролиттік диссоцияциялануы

1. Сыныпты сабаққа дайындау

2. Амандасу, сабақта жоқ оқушыларды бегілеу

3. Сабақтың мақсатымен таныстыру.

1. 
   Ғажайып бестік.
   

а)Na ә)C б)F в)H

а) 2 ә) 3 б) 4 в)5

а) II топтың негізгі топшасында орналасқан элементтер

ә) VII топтың негізгі топшасында орналасқан элементтер

б) I топтың негізгі топшасында орналасқан элементтер.

в) V топтың негізгі топшасында орналасқан элементтер

4. Орта тұзды анықта:

а) барий хлориді ә) натрий гидросульфаты б) магний гидроксохлориді

в)натрий дигидро ортофосфаты
5. Металдардың сутекпен қосылысы -

А) оксидтер деп аталады ә) хлоридтер деп аталады б) гидраттар деп аталады

в) гидридтер деп аталады
6. Элементтің реттік нөмері нені анықтауға болады?

А) Элементтің валенттігін ә) Элементтің изотоптар санын б) ядро зарядын

В) элементтің электртерістігін
7. Күкіртсутек қышқылының формуласы:

А) H₂SO₃ ә) H₂SO₄ б) H₂S в) SiH₄

А) H₃PO₄ ә) CO₂ б) NH₄OH в) O₂

а) ядро зарядтары бірдей, атом массалары әр түрлі атомдар түрі

ә) атом массалары бірдей, ядро зарядтары әр түрлі атомдар түрі

б) бір валетті элеметтер

в) агрегаттық күй газ күйінде болатын химиялық элементтер

10. Амфотерлі оксид түзетін элемент:

А) Ca ә) Al б) K в) Br
Тесттің дұрыс жауаптары:

1 а 2б 3б 4а 5в 6 б 7б 8 ә 9 а 10 ә

Кіріспе.

Қышқылдар диссоцияцияланғанда оксоний ионы (Н₃О⁺) түзіледі. Қышқылдардың ерітінділерінде индикатордың түсінің өзгеруі осы ионның әсерінен болады.

Ионды және ковалентті байланысты қосылыстардың ерекшеліктері олардың судағы ерітінділерінің қасиеттерінде де байқалады. Осы ерекшеліктерді бақылау үшін электрөткізгіштікті зерттейтін құралды пайдалануға болады.

1. 
   Ыдысқа құрғақ қант пен ас тұзын кезекпен салып, оны электр желісіне қоссақ, электр шамы жанбайды, олай болса қатты күйіндегі заттарда ток тасымалдаушы бөлшектердің болмағаны.
   
2. 
   Құрғақ қант пен ас тұзының орнына дистилденген су құйсақ та электр шамының жанбайтынын көреміз.
   
3. 
   Келесі жолы қант пен ас тұзына су құйып, олардың ерітіндісін аламыз. Жүйені электр желісіне қосқанда ас тұзының ерітіндісі құйылған жағдайда электр шамының жанғандығы, ал қант ерітіндісі құйылғанда, шамның жанбағандығы байқалады.
   

Олай болса, шамның жануы заттардың ерітінділерінде токты тасымалдаушы бөлшектердің - иондардың - болуына байланысты.

1. 
   Тұздар, қышқылдар, негіздер ерігенде және балқығанда иондарға ыдырайды.
   
2. 
   Ерітінділер мен балқымалардың ток өткізгіштігі осы иондардың концентрациясына тәуелді болады. Олардың оң зарядталғаны катодқа тартылатындықтан катиондар деп, ал анодқа тартылатындары аниондар деп аталады. Ағылшын физигі М. Фарадей XIX ғасырдың 30-шы жылдары «электролит, ион, катион, анион» терминдерін енгізді. Ионды және ковалентті полюсті байланысты молекулалар суда ерігенде иондарға толығымен ыдырайды:
   

• 
  NaCl↔ Na⁺+ Cl^-;
  
• 
  HCl ↔ Н⁺+ CI^-;
  
• 
  H₂S0₄ ↔ 2Н⁺ + S0₄^2-
  

Кейбір бейорганикалық қышқылдар: фосфор (Н₃Р0₄), кремний (H₂SiO₃), бор (Н₃В0₃) және көптеген органикалық қышқылдар қатты заттар болып келеді. Күкіртті сутек (H₂S) және галогенді сутек (НГ) қышқылдары - газдар. Қышқылдарды суда еріткенде түссіз ерітінділер түзеді, олар иондарға ыдырайды (диссоциацияланады).

Қышқылдардың диссоциациясы:

HCl→H⁺+Cl^-

HNO₃→H⁺+NO₃^-

Көп негізді қышқылдар сатылап диссоциацияланады.

Қышқылдан қанша ион сутек ерітіндіге бөлінсе, қышқыл қалдығының заряды сонша (теріс) зарядты болады.

H₂SO₄→H⁺+HSO₄^-

HSO₄^-→H⁺+SO₄^2-

-------------------------------

H₂SO₄→2H⁺+SO₄^2-

Бұл жолы барлық жағдайда Н⁺ (протон) бөлінгенін көреміз.

Электролиттік диссоциация теориясы бойынша қышқылдар дегеніміз диссоциациялану нәтижесінде ерітіндіге сутек катиондарын бөлетін күрделі заттар.

Барлық негіздердің агрегатгық күйлері қатты болады (аммиактың судағы ерітіндісі - NH₄OH сұйықтық). Сілтілік металдар және сілтілік-жер металдары ішінде барий гидроксиді суда жақсы ериді (сілтілер), иондарға жақсы ыдырайды.

NaOH↔Na⁺+OH^-

Ca(OH)₂↔Ca²⁺+2OH^-

Осы теңдеулерде көріп отырғанымыздай негіздердің барлығы гидроксид ионын бөле диссоциацияланады.

Көп негізді қышқылдар сияқты кеп қышқылды негіздер де сатылы диссоциацияланады.

Ba(OH)₂↔BaОН⁺+OH^-

(BaOH)⁺↔Ba²⁺+OH^-

Негізден қанша гидроксид-ион ерітіндіге бөлінсе, негіз қалдығы сонша (оң зарядты) болады.

Электролиттік диссоциация тұрғысынан негіздерге мынадай анықтама беруге болады.

Негіздер дегеніміз диссоциациялану нәтижесінде ерітіндіге гидроксид аниондарын бөлетін электролиттер.

Қышқылдар мен негіздердің бұдан басқа да көптеген теориялары бар, солардың бірін ҚазҰУ-нің профессоры М. И. Усанович ұсынған.

Тұздардың диссоцияциялануы

Тұздар - ерігіштіктері әр түрлі болатын катты заттар. Оларды кышқылдар мен негіздердің әрекеттесу нәтижесінің өнімі ретінде қарастыруға болады.

Қышқыл кұрамындағы сутек атомдары металл атомдарына және негіз құрамындағы гидроксид-иондар қышқыл қалдықтарына толық алмасқанда түзіледі (MgS0₄, ВаСl₂, Ca(N0₃)₂).

MgS0₄ → Mg²⁺ + SO₄^2-

ВаСl₂→ Ва²⁺ + 2Cl^-

Ca(N0₃)₂→ Са²⁺ + 2N0₃^-

Электролиттік диссоциация теориясы тұрғысынан тұздар дегеніміз диссоциациялануы нәтижесінде ерітіндіге металл катиондары мен қышқыл қалдығының аниондарын бөлетін күрделі электролиттер.

Қышқыл тұздар

Қышқыл құрамындағы сутек атомдары металл атомдарына толық алмаспағанда түзіледі (Na₂HP0₄, NaHS0₄, Са(НС0₃)₂).

Қышқыл тұздар сатылап диссоциацияланады:

Na₂HP0₄↔ 2Na⁺ + НРО₄^-

НР0₄^2-↔ Н⁺ + Р0₄^3-

------------------------------------------------

Na₂HP0₄↔2Na⁺ +Н⁺+ Р0₄^3-

Қышқыл тұздар диссоциациясы нәтижесінде металл және сутек катиондары мен қышқыл калдықтарының аниондары түзіледі.

Негіздердің құрамындағы гидроксид-иондары қышқыл қалдық иондарына толық алмаспағандағы өнім.

Негіздік тұздар суда нашар ериді, алайда, олар да аз мөлшерде болса да суда ерігенде иондарға ыдырайды (негізінен бірінші сатысы):

Mg(OH)Cl↔ [Mg(OH)⁺] + Cl^-

Mg(OH)↔ Mg²⁺+ OH^-

Негіздік тұздар диссоциациясы нәтижесінде негіз калдығының катионы мен қышқыл қалдығының аниондары түзіледі.

6-жаттығу.

Мына заттардың ерітіндіде диссоцияциялануының теңдеулерін жазыңдар:

А) натрий сульфаты; ә) бромсутек қышқылы; б) азот қышқылы;

в) барий гидроксиді г) мырыш нитраты; ғ) калий гидрофосфаты.

«Кім алғыр»

Төменде иондардың қайсыларынң электрон конфигурациясы F^- ионы конфигурациясына сәйкес келеді:

1. 
   Химиялық эелемент(сутегі,скандий)
   
2. 
   Күрделі зат (су, сіркеқышқылы)
   
3. 
   Металл (сынап)
   
4. 
   Қышқыл (сірке қышқылы)
   
5. 
   Әмбебап еріткіш( су)
   
6. 
   Сілті (суда еритін негіз)
   
7. 
   І валентті элемент (сутек)
   
8. 
   Физикалық құбылыс (судың қатуы)
   
9. 
   Натрий гидроксиді (сілті)
   
10. 
    Судың агрегаттық күйі (сұйық)
    

1.Жай зат (күкірт)

2. Оксиді (кальций оксиді, көміртек (ІІ) оксиді, күкірт (ІҮ) оксиді.

3.Тұз (карбонаттар,калий хлориді)

4.Бейметалл (көміртек,күкірт)

5.Сілтілік металл (калий)

6.Екі валентті элемент (кальций)

7.Химиялық құбылыс (көмірдің жануы)

8.Қышқыл (күкірт, кремний қышқылдары)

9.Лакмус сілтіде (көгереді)

10.Химиялық байланыс (ковалентті)
«М» әрпі

1.Периодтық кестенің авторы (Д.И.Менделеев)

2. ІІ валентті элемент (магний)

3.Физикалық құбылыс (мұздың еруі)

4.Атомдар нені құрайды (молекула)

5.Темір қандай затқа тартылады (магнитке)

6. Хлорофиллдің құрамындағы элемент (магний)

7. Калий перманганаты (марганцовка)

8.Зат мөлшерінің өлшем бірлігі (моль)

9.Индикатор (метилоранж)

10.Темір (металл)

«Зерек болсаң,шешіп көр» кезеңін бастаймыз. Мұнда 3 ұяшық беріледі. Әрбір ұяшықта есептер жасырылған. Әр ұяшықты таңдайды. Дұрыс жауап үшін ұпай беріледі.

1

Берілген заттардың ион зарядтарын дұрыс таба алсаңыз, сәйкес сандардың қосындысынан осы катиондар мен аниондардың қосындысы арқылы пайда болған бір күрделі заттың молекулелық массасы шығады:

Mr (NaOH)=40г/моль