Сабақтың тақырыбы: «Кескіндемедегі табиғатты бейнелеу»

- Құметті оқушылар, ұстаздар! Бүгінгі «Біз суретші баламыз» атты сайысымызды бастаймыз.

Көктемдегі сәуір айы кең даламыз,

Өнер менен мереке деп жар саламыз

Көктемнің шуақ шашқан мерекесін

Сурет салып, ән салып қарсы аламыз,-

дей отырып, «Қарындаш» тобы мен «Бояулар» тобын бүгінгі сайысымызға қатысқалы отыр. Олар 6-шы сынып оқушылар.

Сайысты әділ бағалайтын қазылар алқасын сайлау.

Ойыншыларымызды бүгінгі сайыстың кезеңдерімен таныстырайық . Сайыс 5 кезеңнен тұрады.

1. Таныстыру

2. Дайын суретті бояу

3. Сурет құрастыру

4. Сөзжұмбақ

5. Сұрақтар

Әр сайыс кезеңнің ұпайы 10 ұпайдан беріледі

Кезі келді өзін-өзі таныстырар,

Өнер десе өртеніп, жанып тұрар.

Сусындап сол өнерден қанып шығар

Сегіз қырлы, бір сырлы құрбы достар,-

деп, кезек-кезек әр топ өздерін таныстырады.

Екі топқа сурет беріледі, сол суретті тез арада бояу керек. «Қарындаш» тобы қарындашпен, «Бояулар» тобы бояғышпен бояйды.

Қиылған суреттер беріледі, сол суретті тез арада құрастыру және сол туралы әнгімелеу.

Екі топ сөзжұмбақтар шешеді.

2. Достықты, бейбітшілікті білдіретін құс.

3. Жыл мезгілі.

4. Жыртқыш құс.

5. Табиғатты бейнелеу жанры.

6.Көркемөнердің бір түрі.

2. Ұлттық аяқ киім.

3. Құрлыстар, ғимараттар салу өнері.

4.Киім тоқып тігетін адам.

5. Ағаштан саз аспаптарын тағы басқа бұйымдар жасайтын адам.

V. кезең Сұрақтар.

1. Графика деген не?

2. Пейзаж дегеніміз не?

3. Натюрморт дегеніміз не?

4. Портрет деген не?

5. Живопись деген не?

6. Көкжиек дегеніміз не?

Әділ қазылар алқасы сайыскер оқушыларды берілген ұпайлар бойынша топты анықтап жеңімпаз топты атау.

Бейнелеу Шеберімен бірінші таныстық басталады. оларға бұдан былай суретшілер нені бейнелейтінін түсінуге сурет салуға, жабыстыруға көмектесіп, үйрету.

Оқушылармен әңгімені былай жүргізуге болады: мысалы: "Бейнелеу өнері сабағында сендер нені оқитын боласындар? Әрине, сурет салуды! Ал біз нені саламыз — бұл бейнелеу. Біз айналамыздағы нәрсенін бәрін бейнелей аламыз. Ал біздің суреттерімізден басқа, нені бейнелеулер деп атауға болады?" Балалар еске түсіреді: ескерткіштер, кітаптардағы иллюстрациялар, жарнама, орамадағы, маталар мен түсқағаздағы, ыдыстардағы суреттер және т. б. Тандауға оқулықтағы мысалдар көмекке келеді (8-9- бет). Айналамыздағы бейнелеулер ете кеп екен!

"Сенлердің әрқайсыларын нені салғыларын келеді?" — деп сыныптан сұраймын.

Ең алғашқы сабақта балалардың бұрынғы жұмыстарынан көрме ұйымдастыру. Оқулықтың ішінде балалар жұмыстарының әр түрлі материалдары мен сюжеттері кездеседі (6—7-бет). Көп балалар суреттер қандай мағына беретінін, олардың әрқайсысынан кәп нәрсені түсініп, керуте болатынын бірінші рет көреді. Олардың бірлескен әңгімелерін мұқият тыңдап, ұнағандарын талқылауға мүмкіндік беріледі. Әрине, көптеген бірінші сыныптағылар сурет салуды білмейді, бірақ олар сол үшін мектепке келді, міндетті түрде үйренеді. Балалар парақтағы әрбір жұмысқа, орындаудың батылдығы мен ашықтығына, алуан түрлілігіне назар аударады.

Осындай қалыппен балаларда жұмыстың қандай болуы керектігі жайында бірінші түсініктерін қалыптастырып, мазмұнын түсінуге үйретіп, қабылдаудың алғашқы дағдыларын дамыту. Балалар күткен нәтижелері мен бағалаудың жалпы мөлшерін алады.

Кейбір балалар сурет салғанды жақсы көреді, кейбіреулері қиналады (көбіне үлкендердің негізсіз араласуынан), дегенмен қандай да болсын тәжірибе бар, тек оны жандандыру керек. Бұдан басқа, бірінші сабақта әдетте ұйымдастырылу міндеттері болатындықтан, балалар өздеріне таныс материалдар: фломастер немесе түрлі түсті қарындаштармен сурет сала береді.

Оқулықта екі тапсырма берілген, оларды біріктіруге болады: өз шеберліктерін көрсеткісі келетін балалар болады, өзіндік шығармашылық жұмыста әжептәуір тәжірибесі бар балалар бар, абдырап қалған балалар болады. Тәжірибесі жоқ балаларға үлкен күннін суретін салуды ұсынамын. ("Сен бұны сала аласын!"), ол содан кейін, күннің суреті барлығында әр түрлі шықты және бұл жақсы екенін көрсетемін. Параққа мән беру керек: парактағы кішкентай күн мен парақтың барлык жерін алып тұрған үлкен көңілді күн суреті. Ең бастысы күннің әртүрлі түспен боялғанына назар аудару керек: қызыл немесе қызғылт-сары, сары немесе бақыт құсы сияқты алуан түрлі от-жалын түстер. Көпшілігінде күн сәулесі әр түрлі салынғаны тіптен тамаша.

Сабақта сенімді қарым-қатынас "орындау ережесі" емес, мазмұны бойынша балалар жұмысын талқылау болғаны дұрыс деп санаймын.

Бірте-бірте сурет дегеніміз — өз пікірін айту, сол арқылы өз түсінігін, өмірге деген қарым-қатынасын жеткізу екенін балаларды үйреткен жөн. Бұл тақырып I сыныпта ең негізгі болады.

1. 
   Окушыларға өздеріне ұнайтын нәрсені салуды ұсыну (сыныппен танысу түрі сияқты).
   
2. 
   Екінші нұсқа: парактың бетін алатын үлкен көңілді күн суретін салуды ұсыну.
   

Бір затқа қарау, көре білу шеберлігі емес. Көре білуді де үйрену керек: әдеттегі ерекшелікті көру, қызықты және ғажайыпты байғай білу, таң қала білу. Суретшілерде болатын көре білуді үйретуді Бейнелеу Шебері оқытады. Бұл әрбір адам үшін маңызды және қарапайым емес шеберлік. Біздің көре білуіміз, сурет сала білу шеберлігімізге байланысты.

Қоршаған ортаны көру өте қызықты! Сынып болып серуенге шығар мүмкіндік болса тіптен жақсы, кабинетте табиғаттын небір мәнерлі суреттері мен слайдтарын көруге болады (аяқ астында жатқан күзгі жапырақтар өрнегі, ағаштар түбірінен көруге болатын жұмбақ суреттер, бұтақтар мен тырбиған ағаштар, жануарлар мен ертегіге ұқсастық).

Көру мен сурет салуды үйрену үшін, заттарды өзара салыстырып, пішінін көру керек. Әрбір заттың өз пішіні бар. Мысалы, жапырак. Олар домалақ, үшбұрышқа да ұқсас болады (14—15-бет). Жапырақтардың пішінін салыстырамыз, бағдарлай қарап, жаңалық ашамыз: әрбір жапырақ діңгегі, бұтақтары бар кішкентай ағаштарға ұқсайды. Ағаштарда әртүрлі пішінде болады екен.

Сынып болып немесе бірнеше адам жұмыс істегенде, тапсырманы аппликация әдісімен ұжым болып орындауға болады. Бұл жағдайда әрбір бала әртүрлі пішінде екі-үш "ағашты" жасайды, содан сон орманға ұқсастырып, ортақ түрлі түсті қағазға жапсырады. Ортақ жұмыс болып шығу үшін мұғалім жабыстырудың орналасу ырғағына көңіл бөлу керек, ағаштар бұл жағдайда бір-бірін жауып қалады. Егер күшті оқушылар бұл панноны жалғастырып салып, орманға аңдар мен құстарды орналастырса, тіпті жақсы болар еді. Бұндай жұмыс балалар мен ата-аналардың мактанышы мен қуанышын туғызып, өте әдемі болып шығар еді.

Ескерту. Сұрақ тууы мүмкін: балаларға неге ертегідей, қиял-ғажайып бейнелеулерді, ағаштарды салу ұсынылады, жапырақтың әр түрлі пішіндерін салу неге ұсынылмайды? Бұл тек қана ойын сәті емес. Жапырақты өзіне ұқсас етіп салуға тырыса отырып (үлгі бойынша), көптеген жағдайда бала сәтсіздікке тап келеді. Біздің міндетіміз баланы толықтай көруге, қорытынды пішінде көруге үйрету.

Барлық балалар жануарларды жақсы көреді және оларды салғанды ұнатады, бірақ көбіне қалай жасайтынын білмейді. Бейнелеу Шеберімен бірге әр түрлі жануарларды қарайық (слайдтарда, фотосуреттер; оқулықтың 16— 17-бет). Барлық аңдардың денесі, басы, төрт аяғы болады. Жылқының аяқтары ұзын және жіңішке, жылдам шабады, иттерде - қысқа, ал жыланда мүлдем жоқ. Тақса аласа және ұзын, ұзын тұмсықты, ал піл өте үлкен және төртбұрышты, аяқтары баған сияқты. Аюдың құлақтары дөңгелек, кішкентай, көздері кішкентай, мойны тіптен көрінбейді, табандары дөнгелек, әрі жұмсақ және домалақ, ал биік керіктің мойны мен аяқтары ұзын. Барлық аңдардың құлағы, құйрығы, аяғы, мұрты бар тек әр түрлі.

Салыстыру көруді үйретеді!

Басында Бейнелеу Шебері "Дақ туралы ертегі" айтып береді (оқулық 18-б), ең бірінші қарапайым дақ болып, содан соң кішкентай аңға айналады.

Бұл жерде біз тағы да баланы толықтай көруге, яғни қорытындылай көруге үйретеміз. Бұл көркемдік дамытудың маңызды міндеті, сонымен бірге баланың ойлау қабілетін дамыту болып табылады.

Оқулықтың 20-21 -беттерінде балалар кітаптарына иллюстрациялар — танымал суретшілер жасаған әр түрлі жануарлардың тамаша бейнелері берілген. Бұл бояу дағы мәнерлі бейнелеуге айналатынына дәлел.

Практикалық жұмыс. Қағазға бір түсте дақ салу, содан кейін оның неге ұқсайтынын көру, оған аяқтар, құлақ, құйрық, мұрт салу.

Көп балаларда шындыққа жанаспайтын, фантастикалық, ертегідегідей аң шығады, бұнда тұрған түк те жоқ. Егер сурет бойынша ертегілік кейіпкерге сипаттама берсе тіптен жақсы.

Бұл тақырып бойынша практикалық жұмысты әр түрлі нұскада орындауға болады. Мысалы, балалар қағазға бір түсте дақ салып, көршісімен ауыстырып, бір-бірінін жұмыстарын аяқтайды.

Келесі нұсқа: мұғалім қағазға түрлі түсті қағаздан қиып жапсырып, балаларға фломастер немесе түрлі түсті қарындаш көмегімен жалғастырып салуды ұсынады (оқулық, 20-6.).

Тапсырма бірте-бірте бояумен және қылқаламмен жұмыс дағдысын дамытады (бір қылқалам, бір қалбыр бояу).

Қосымша сабақ бейнелеу ойын-ертегі "Сия тамшысына айналуға" арналуы мүмкін — "сия тамшысы" техникасына, сонымен бірге көлеңкесі театр (көлеңке — бұл бейнелеулерге айналған жанданған дақ).

Сыныпта өз тапқандары жайында әңгімелесу.

Көлем дегеніміз не? Көлем кеңістікте орын алады, оны жан-жағынан қарауға болады. Мынау ұсақ тас - бұл көлем. Егер Бейнелеу Шебері жан-жағынан қараса, оның неге ұқсағанын бірден ойлайды. Бейнелеу Шебері "Не неменеге ұқсас" ойынын ойнағанды жақсы көреді. Ең басты көркемдік шебердік: — поэтикалық теңеу таба білу (метафора негізі) екен.

Балалар аңдар мен орман ғажайыптарына ұқсайтын тырбиған ағаш пен бұтақтарды, тамаша бұлттарды көргендерін ықыласпен еске алады. Әлдекімде таң қаларлықтай тастар жинағы бар және т. б. Осы жерде қиял мен байқампаздықты дамытамыз.

Бейнелеу Шебері (оқулық, 25-6.) тағы бірде әр түсті ұсақ тастардын неге айналғысы келетіне көмектескені туралы ертегісін әңгімелейді.

Мұғалім (Бейнелеу Шебері) сыныпта пластилинмен жасап көрсетеді: жануардың мойнын немесе құйрығын жасайды.

Бірақ жұмыс жекелеген детальдардың бірігуінен емес, бүтін кесектен басталады. Балалар образды тұтас көлемде көру, пішінін дамытып және айқындап үйренуі керек.

Ұсақ тас туралы ертегі сабақтың кездейсоқ сәні емес, жұмыстың дұрыс жүруін оқыту.

Ұсақтастар ертегісінде оларға жата беру жалықтырса, құстар сияқты ұшып та кетеді, бірақ балаларға үнемі тірі ұсақ тастар, мысалы тасбақа немесе қояндар болып көрінеді. Олар қуанып, аңдармен одан әрі ұзақ ойнайды. Бейнелеу сюжетінін өзгеруі қосымша сабақта пайдаланылуы мүмкін.

Өткен сабақтарда "дақ", "көлем" түсініктері енгізілді. Бұл сабақта екі үғыммен танысамыз: "сызық" және "жазықтық". Біз сурет салғанда жазықтықта саламыз.

Сызықтармен барлық нәрселерді бейнелеуге болады. Бұл түсінікті, себебі оның өзіндік суреттерінің көпшілігі сызықпен салынады. Бұл сабақта сызықтың мәнерлі сипаты туралы сөз болмайды, оның әр түрлі болатынына (жіңішке және жуан, қарапайым және ағымды) — бұл 2-сынып тақырыбы. Бұл жерде біз сызықтың баяндау қасиетіне назар аударамыз — сызықтық суреттер жайында бәрін айтуға болады. Бұл тапсырманың сипатын бөліп көрсетеді: қара фломастер немесе қарындашпен айтқын келген нәрсені айту. Жұмыс сюжеті қарапайым болу керек. Бірінші сыныптардың көпшілігі адамдарды бейнелеуден қорықпайды: олар үшін сурет белгілі бір мағынасында белгі, дұрысын айтқанда бірлескен белгі. Балалар өз суреттерінде өзі жанұясы, серуендері жайында, үйіндегі таңертеңгілік немесе кешкілік уақыттары туралы айтсын.

Өткен сабақтар сияқты, бұл сабақта табиғатқа назар аудару жайында басталады: балалар табиғатта сызықтарды еске алатынын көруі керек (оқулық, 26-бет).

Сабақта балаларға ойын ұсыну: әрбір оқушы параққа қолын алмастан шытырман сызық салады - қандай да бір бейнелеу пайда болу үшін ол сонан кейін оны аяғына дейін салады. Сурет салып бітіру үшін суретін көршісімен алмастыруға болады. Мұндай тапсырмалар балаларға сурет салуға батылдық беріп, сызықтарды еркін пайдалануды үйретеді.

Тапсырманы орындау нұсқаларына С. Маршак, К. Баянбаев, М. Әлімбаев, Н. Жанаев, Е. Елубаев, А. Барго, Д. Карис өлеңдері, басқа да көңілді, жылдам және теңтектік сюжетке құрылған өлендер негіз бола алады.

Практикалық жумыс. "Өзің туралы айт" тақырыбына сурет салу (немесе өлең сюжетіне).

Материалдар: қарындаш немесе фломастер, қағаз.

Көрермендік қатар: суретші сызықтық суреттері (әсіресе балалар кітаптары иллюстрациясы), табиғаттағы сызықтық сарындағы фотосуреттер, балалардың әр түрлі сызықтық суреттері.

Сызықтық бейнелеу тақырыбына қағаз жолындағы көлемді бейнелеу тапсырмасы да байланысты бола алады. Бұл тапсырманы қосымша сабаққа (түсініктемеден кейін) немесе ойын-жұмыс ретін өзіндік жұмысқа беруге болады. Балаларға қағаз жолақтары таратылады, бұраудың бірінші машықтары көрсетіліп, қағаз жолағынан қандай да бір аң, құс немесе балықты жасау ұсынылады (тапсырма қағаздан мәнерлі мүмкіндігін игеру).

Бұл сабақта гуашь бояуларымен танысу.

Көп балалар мектепке дейін гуашьпен таныс, ал бірқатары — акварельдің нашар сапасымен таныс. Енді сабақта балаларды гуашьпен жұмыс істеуге үйрету керек: өз жұмыс үстелін дұрыс ұйымдастыру (бояу және су қалбыры қай жақта түру керек, қалбырда қанша су болу керек, бояу қалай ашылады, қақпағын қайда қою керек); қандай қылқалам керек және олар қайда жататынын түсіндіру керек, оларды суда қалай жуу керек, оларға бояуды қалай таңдап, бояумен қалай былғанбау керек және шүберек не үшін керек екендігі.

Осындай барлық техникалық және ұйымдастырушылық дағдыларды аяқтап бітіру қажет, кейбір қиыншылықтар негізгі сабақ тақырыбынан ауытқымас үшін. Бояулармен жұмыс эмоциялық боялған өз тұрғысынан мереке болғаны дұрыс. Кез келген үлкен тәжірибелі суретші үшін жаңа бояу қобалжу туғызады, бұл қасиет балаларға да тән.

Әрбір бояу әлденені еске түсіреді (иістер сияқты). Балалар әрқашанда ондай әңгімеге ықыласпен қатысады — ол өмірлік тәжірибеге сәйкес келеді, сонымен бірге онда жаналық сәті бар. Міне, сары бояу — бұл әрине күн, көктемгі бақбақгүл, күзгі жапырақтар түсімен жарқырайды. Ал көк бояу түнгі аспанды еске түсіреді, тұңғиық терең суды — одан бір құпиялық байқалады. Қызғылт-сары — күзгі бақыт-құсы! Жасыл бояу — шөп, жазғы жасыл ағаштар және т. б. Балаларда бұл жағдай ең қарапайым және күтпеген әсер қалдыруы мүмкін. Әрбір түс бізге қандай да бір түйсінуді, еске алуды, міндетті түрде әлденеге ұқсас, әр адамдарда дәл келеді деген түйін қорытындыланады. Әрбір түс біз үшін поэтикалық дыбыс.

Балалар қашанда жаңа бояуларды пайдаланып, олармен танысқысы келеді. Сабақтағы тапсырма — бұл бояуларды сынау. Егер әдемі түрлі түсті кілемше шықса, тіпті жақсы. Көп балаларға сезгіш эстетикалық сезімі бұл бояуларды сынау әдемі, ритмикалық түрде аяқталған парақ шығады. Жақсы нәтижені міндетті түрде байқау және мақұлдап, барлығына көрсету керек. Балалар барлық бояуларды байқап көрсін, олардың қалай "дыбыс шығаратынын" көрсін, өз қалаулары мен тәжірибелері бойынша араластырып көрсін. Алайда бояулар қоспасы туралы арнайы сұрақ бұл сабақта койылмайды.

Сабақ сонында балаларға бояуларды жауып және өз жұмыс орындарын тәртіпке келтіруді үйрету керек.

Практикалық жұмыс. Бояуларды байқау, сабақта бояулармен жұмыс дағдысын жетілдіру.

Тапсырманың І нұсқасы: бояулы кілемше салу (оқулық 30-б.).

Тапсырманың II нұсқасы: әрбір бояу нені еске түсіретінін салу. Бұл түрлі түсті суреттерді мұғалім қиып алып, үлкен қағазға жапсырып, одан жалпы бір жұмыс жасай алады (оқулық ЗІ-б.).

Материалдар: гуашь. ақ қағаз, қылқалам.

Қосымша сабаққа балаларға гуашьпен кемпірқосақты бейнелеуді ұсынуға болады. Сабақтың міндеті — жұмыс орындағы дағдыларды бекіту және бояуларды пайдалану. Сабақтың көрермендік қатары — кемпірқосақ жайында балаларға арналған өлеңдер және осы өлеңдерге иллюстрациялар.