Сабақтың тақырыбы: Кіріспе. Адамзаттың Абайы
жүктеу/скачать 2,13 Mb.
|
Ақынның ескерткіші (Пушкиннің өлгеніне жүз жыл толуына) Өмір бақша, жеміс мол, қызыл гүлі жайнаған, Жан иесі бейне бұлбұл, гүлге қонып сайраған. Сол бақшаны мен келемін тамашалап, аралап Гүлдің сырын, бұлбұл үнін жырға тізіп,саралап. Гүлдің сыры, бұлбұл үні тербетеді жанымды, Балқытады жас тәнімді, қайнатады қанымды. Ұлы мұхит толқынындай тасқындайды көңілім. Май айының бақшасындай құлпырады өмірім. Нұрын төгіп, мейірленіп, күн қарайды күлімдеп, Бақша ішінде музыкадан күй төгіледі дірілдеп. Шаттық жыры жүрегімді, көкірегімді кернейді, Көңіл құсы шарықтайды, күнге қарай өрлейді. Аралаймын гүл бақшаны, тамашаға тоймаймын, Толқындаймын, тасқындаймын, толғанамын, ойлаймын. Ой шыңынан құлдырайды асыл сөздің бұлағы, Жыр тыңдайды, түріледі бар әлемнің құлағы. Жырлаймын да, шырқатамын шаттық жырын өмірдің, Еркіндеймін, орындаймын бар тілегін көңілдің. Іркілмеймін, бақша ішінде тамашалап келемін, Бақша ішінде, көз алдымда бір ескерткіш көремін. Мрамордан орнатылған ескерткішке келемін, Иілемін тәжім етіп, жырмен сәлем беремін. Жыр тәңірінің, ұлы ақынның ескерткіші еді бұл, Дақ түспеген, өтсе-дағы талай жыл. Бұйра шашы толқындаған, кең маңдайы керілген, Тапжылмастан ұлы ақын тұр, терең ойға көмілген, Ескерткішке кірпік қақпай қадаламын, қараймын Ескерткішін ұлы ақынның дәл өзіне балаймын. Қараймын да ескерткішке, терең ойға бата Сырымды айтам, шынымды айтам, ақынға тіл қатамын: Шіркін, жалған, опасы жоқ, әттең сұмырай, зар заман, Не көрсетпеді, не қылмады, не қылмады ол саған! Ақын едің, күн боп едің, мезгіл жетпей сөндің сен, Сонда-дағы борышыңды адамзатқа бердің сен. Ақын едің, жалын едің, желмен ойнап өрт болдың, Ақын едің, соққы жедің, сұм жалғаннан мерт болдың. Бірақ сені жоя алмады, құрта алмады сұм жалған, Мәңгі сақтар, жүрек жаттар сенен асыл жыр қалған. Сені қысқан сұм замана, болды міне күл-талқан, Сен аңсаған, құмарланған атты міне, атар таң, Жаңа заман сені бүгін жүрегіне бөледі, Жаттап жырын, ақтап атын, сені тірі көреді… Деймін-дағы, ескерткішке қайта-қайта қараймын, Ескерткішін ұлы ақынның дәл өзіне балаймын. Қарсы алдында ескерткіштің кетем жырлап тағы да, Жырлаймын да, гүл орнатам ескерткіштің маңына. Жүргізуші: А.С.Пушкиннің екі томдық таңдамалы шығармаларының 1975 жылғы қазақша басылымының бірінші томы «Өлеңдер мен поэмалар» әйгілі «Ескерткіш орнаттым мен…» өлеңімен ашылады. «Ескерткішті» қазақ тіліне аударған Ғали Орманов оның желісімен өзінің «Ақын ескерткіші» атты лирикалық өлеңін жазды. Оқысам ұлы ақынның өлеңдерін Өмірі көз алдыма келер менің, Ол әлі отанымның өңірінде Оқытып келеді жас өрендерін, - деп басталатын өлең жолдарында сендерді осынау бір ғажап туындыға терең бойлай түсуге шақырады. 1 оқушы ақын өлеңін мәнерлеп оқиды. Оқысам ұлы ақынның өлеңдерін Өмірі көз алдыма келер менің, Ол әлі отанымның өңірінде Оқытып келеді жас өрендерін, - Жылдардың жылжып ұзақ өтсе жүзі, Жоғалып не заманның кетсе де ізі; Дүниенің сірә сөнбес шырағындай, Жайнап тұр данышпанның сөздері ізгі. Депті ақын: «Жаным тірі өлеңімде», - Сезіммен сені қарап келер күнге. Күллі жұрт осы сөзді қасиеттеп, Құйыпты жүрегінің тереңіне. Ұлы ақын өлеңінде қалды тірі, Өле ме елдің ондай мәңгі жыры! Аяулы сырларындай сақтады оны Орыстың ойлы орманы, қазақ қыры. Таныды түкпірдегі «тағы» тұңғыс; Таңдады қатпар таулы кәрі Шыңғыс; Абайдың ауылынан әнін естіп, Сахара талай сергіп алды тыныс… Орнатқан өз тұсында ұлы Пушкин, Ойласақ «қолдан келмес ескерткішін», Ол оны жан күйімен өрген екен, Сан буын келер ұрпақ, өрен үшін!… Жүргізуші: Кейінгі буын ақындар да Пушкинге арнап өлеңдер шығарды. Ақындар Төлеген Айбергеновтің, Шөмішбай Сариевтің, Мұқағали Мақатаевтың, Мылтықбай Ерімбетовтің, Дихан Әбіловтің, Жанұзақ Қожабергеновтің, Қапан Сатыбалдиннің жырларында әдемі кестелер кездеседі. (Оқушылар аталған және т.б. ақындардың жырларынан үзінділер оқиды. Шараны Мұқағали Мақатаевтың «Пушкинмен қоштасу» өлеңімен аяқтауға болады) Ал енді қоштасайық, сардар аға, Мен ертең кетем ұшып сар далама, Қыранның қырандығы-кең далада, Қыранның қырандығы-тауда ғана. Мен ертең кетем ұшып сар далама. Қош боп тұр, қош –есен бол, сардар аға! Сөкпей де өкпелемей қал балаңа. …Ақынның ақындығы –атақта емес, Ақынның ақындығы-арда ғана. Айтатын арызым бар, аға, саған, Көңіл-кермек, бой-күйез тамашадан. Ақымақпын, кей-кейде арыма мен Өз қолыммен күйені жаға салам. Сен болған шақ бұлыңғыр, тұнжыр маған, Әйтсе де аямапты құрғыр заман. Болат Пушкин тіріліп кете ме деп, Тұғырыңды болатпен шынжырлаған. Қарадым сенің қола мүсініңе, Қоланы да болады түсінуге. Мені тәңірім жаратқан табынуға, Сенің мәңгі қақың жоқ кішіруге. Ортасына сауықшыл түсіп көптің, Мастандым да, масайрап ісіп кеттім. Мұң шаға келіп едім-ұш!-дедің сен, Өзің ұш деп тұрған соң ұшып кеттім. Ұшып кеттім тауларға бұлт басқан, Төңкеріліп теңізге тұныпты аспан. Теңіз бенен аспанның тыныштығын, Долы дауыл барады жұлып, қашқан. Қош бол, аға, әлемді тамсандырған, «Тас мейманға» табиғи жан салдырған. …Меніменен сайрандар жел жоқ, бірақ Алатауым күтіп тұр қарсы алдымнан… * * *
Тұтас алғанда, қазақ ақындарының Пушкин туралы өлеңдері – поэзия әлемінің құнды да маңызды бір қыры, ұлы ақын мұрасын игеруге қосылған елеулі үлес, игі дәстүр. Осы дәстүрді жыр кешінде кітапхана оқырмандары жалғастырса құба-құп болар еді. Өз оқырмандарыңыздың алғашқы жыр шумақтары ұлы ақынға арналып төгілуі әбден мүмкін ғой. Сондықтан олардың жырларына да сөз кезегін ұсынған жөн. Армысың, Пушкин! Жедел сұрақ – жауап ойыны Орал өңіріне сапарында ақын қазақ эпосының інжу-маржаны қатарында саналатын қандай ғашықтық жырын жаздырып алған? («Қозы Көрпеш-Баян сұлу») Оралда А.С.Пушкин қазақтың қандай ақынымен кездескен дейді? (Махамбет Өтемісұлы) 1887 жыл неліктен Абай поэзиясындағы «Пушкин жылы» деп аталады? (Бұл жылы Абай Пушкиннің поэзиясын алғаш рет қазақ сахарасына таныстырды) Қазақтардың тұрмыс-салт, тарихымен А.С.Пушкин кімнің еңбегі арқылы алғаш танысты (Левшин А.И. «Қырғыз-қайсақ немесе қырғыз-қазақ ордалары мен далаларының сипаттамасы 1924ж.) А.С.Пушкиннің Орынбор сапарының мақсаты? (Е.Пугачев көтерілісі өткен жерлерге саяхат жасау, ол жөнінде кітап жазу) Ақын шығармаларын қазақ тіліне аударған ақын-жазушыларды атаңдар? («Пушкин шығармаларын аударушылар» атты қосымша) Қазақстанда басылып шыққан Пушкин шығармаларының суреттерін кімдер салды? (Гурьев, Тетенко, Сидоров) «Пушкин Орынбор даласында» атты суреттің авторы кім? (Қ.Қожықов) «Пушкин ертегілері» бойынша салынған суреттердің авторы ше? (Б.Табылдиев) «Оны қазақтың Пушкині деп атаған, Байронмен және Шекспирмен салыстырған, бет-әлпеті Сергей Есенинге келеді дейтін…» қазақ ақыны? (М.Жұмабаев) Жамбылдың Пушкинге арнаған «Асқан бұлбұл» өлеңіне ән шығарған қазақ композиторы? (Р.Елебаев) Қазақстандағы қандай жоғарғы оқу орны А.С.Пушкин есімімен аталады? (Орал педагогикалық институты) Абай аударған орыс классиктері – Пушкин…Жалғастыр. (Лермонтов, Крылов) «Амал жоқ қайттім білдірмей…» Әннің аты, авторы және қазіргі орындаушылары. («Татьянаның хаты». Абай Құнанбаев. Хадиша Бөкеева, Әмина Нұғыманова) Ақынның «Евгений Онегин поэмасын» толығымен қазақшаға аударған ақын? (Қ.Шаңғытбаев) 16.Абай Пушкиннен неше өлең аударған? (50 шақты) 17. Қазақ қызының Тәтіш аты ақынның қай кейіпкерінің құрметіне қойылған? (Татьяна Ларина, «Евгений Онегин») 18. Қазақ халқын атап өткен ақын (қолжазба нұсқасында) өлеңі? (Ескерткіш орнаттым мен қолдан келмес) Сен Пушкинді білесің бе? Жоғары сынып оқушыларына арналған бәйге сайысы А.С.Пушкиннің кейіпкерлеріне аты берілмеген шығармасын атаңыз? («Балықшы мен балық туралы ертегі» - (Шал мен кемпір) А.С.Пушкиннің және оның көптеген кейіпкерлерінің қаласы (Петербург) Ақын «Бала жігіт» (Ересек бала) өлеңін арнаған орыс оқымыстысы? (М.В.Ломоносов) «Өлі» ханшаның күйеу жігіті? (Ханзада Елисей) А.С.Пушкин жақсы көретін жыл мезгілі? (Күз) «Жеңімпаз-оқушыға жеңілген оқытушысынан» деген жазуы бар өзінің суретін сыйлаған ақын? (В.А.Жуковский) Ақынның айдауда болған жері? (Кавказ, Михайлавск селосы) Пушкиннің көптеген кейіпкерлеріне берілген есім? (Маша) Пушкиннің достарын атаңыздар? (Пущин, Дельвиг, Чаадаев, Рылеев, Нащокин, Жуковский, Раевский) «Өлген ханша мен жеті батыр» туралы ертегісінде қай жыл мезгілі туралы айтылады? (Қыс) Өлең -жырдың өзегі - Пушкин Жоғары сынып оқушыларына арналған көкпар ойыны Ойынның шарты: Бір бөлігінде Пушкин өлең жолдары не ақын шығармасының аты жазылған карточкалар ойыншыларға таратылып беріледі. Қарсыластар жүргізуші сөзін шапшаңдықпен жалғастырып әкетулері керек. Ең көп «өлең жолын» немесе шығарма атын атаған ойыншы жеңіске жетеді. Ғашықтың тілі-тілсіз тіл Көзбен көр де ішпен біл... 2. Тіл біткен жүрер менің атымды атап... 3. Сақта мені, бойтұмар, Сақта мені тар күннен... 4. Достарым, ғажап сұлу біздің одақ! 5.Мұңлы зар ма махаббат жыршысының Естіп пе едің орманнан түнгі үнін? Қыр мүлгіп таң алдында демалғанда, Зарлы үнін талмаураған сыбызғының, Естіп пе едің? 6. Ескерткіш орнаттым мен қолдан келмес. 7. Шаруа қызы. 8. Бахшасарай фонтаны. 9. Теңіздің жағасында жасыл емен; Тағулы сол еменге алтын шынжыр... 10.Тәңірі қосқан жар едің сен, Жар ете алмай кетіп ең; Ол кезімде бала едім мен, Аямасқа бекіп ең. 11.Әрі аяз, әрі шуақ күн тамаша! 12.Отырмын дымқыл, қараңғы үйде терезесі торлаулы... 13. Мыс салт атты. 14.«Сәулем, айнам, жарқыным, Айтшы, кәне, айт шынын- Мен бе сұлу әлемде, Бар ма сұлу менен де?» 15. Деді Балда: «Қашанда әуес болма арзанға!». 16.Евгений Онегин. 17.Борис Годунов. 18.Руслан мен Людмила. 19. Капитан қызы. 20.Моцарт және Сальери. Баспахана Пушкин шығармашылығы бойынша іскерлік ойын Дайындық кезеңі: Шара өткізерден екі-үш ай бұрын оқырмандар үшін хабарландыру ілінеді. Бұл шараның ерекшелігі сол, балалар ұлы ақынның еңбектерімен терең танысып қана қоймай, өзінің шығармашылық қабілетін, ой-қиялын, алғырлығын таныта алады. Ойын шарты: 1.Шараға қатысатын әрбір оқырман ақынның өзіне ұнаған өлең, ертегі, поэма, повестерін оқып шығулары шарт. 2. Оқырман ақын еңбектері бойынша шығарма, өлең жазып, ұнаған кейіпкерлерінің суреттерін және салулары керек. Бұл кезеңде оқырман өзінің шығармашылық қабілетін көрсетеді. 3. Әрбір оқырман өзінің шығармашылық жұмыстарынан және ақын өлеңдерінен тұратын «кітап басып» шығарулары керек. Ол үшін бүгінгі озық технологиялар көмегін (ксерокөшірме, компьютер, сканерлеу және т.б.) пайдалануға болады. Үшінші кезеңде ойыншы өзінің ұшқыр ойын, қиял жетістіктерін көрсете алады. 4. Ойынның ең шешуші кезеңі: әрбір оқырман өзі «басып шығарған» кітабының тұсаукесерін өткізеді. Өзінің қиял ұшқырлығымен, ерекше талантымен көзге түскен оқырман жеңімпаз атанып, арнайы мақтау қағазымен немесе дипломмен марапатталады. Ескерту: Бұл шараны кітапхана қабырғасында, әдеби үйірмелік кештерде мектептерде өткізуге болады.
М.Әуезов * * * Пушкинді дәл аударушылар бола берер, бірақ… оның романының ішіндегі үлкен ой, сирек сезімдерді Абайша жеткізіп, көріктеп беру көп табыла бермес. М.Әуезов * * *
…қазақ әдебиетінің бүгінгі, ертеңгі, оның арғы жағындағы келешек ұрпақтардың бәрі өздерін Пушкин мектебінің шәкіртіміз дейтінінде ешқандай күмән жоқ. М.Қаратаев * * * Оның дауысы дәл бүгінде адамдарды еркіндік пен арлылыққа халықтарды «дау-дамайды ұмытып, бір үйлі жандай» тату –тәтті бейбіт те әділ бақытты өмірге үндеп саңқылдап тұр. Ә.Кекілбаев * * *
...Пушкин өлеңдері, Пушкин атағы бұқараның арасына халық ақындары арқылы да таралғандығын, қазақ халқы да Пушкинді өзінің тума ақынындай сүйіп жырлағандығын «Евгений Онегиннің» халықтық варианттары толық дәлелдейді», «халық ақындары жырлаған «Евгений Онегин» поэмасы қазақ поэзиясындағы лирикалы поэмалардың туып, дамуына зор үлгі болған жаңа әдебиеттік құбылыс», «орыстың үлгілі әдебиетінің қазақ әдебиетіне еткен өршіл, мәдениетті әсерінің айқын бір көрінісі» Е.Ысмайылов Пушкин өмірдің өзі тәрізді шексіз. Ол жер бетінде өмір, адам, поэзия тұрғанда жасай береді, ізгілік, адамдық, бақыт үшін күресе береді. Ә.Дербісәлин. * * *
Мұқағали бір өлеңінде: «Барлық ақын баласы бір ананың», -деген еді. Таланттың жөні осындай. Қай тілде жазғаны сөз емес, егер оның шығармасы нағыз суреткерлік дүние болса, адамзаттың ортақ рухани әлемін байыту үшін қызмет жасайды. Оның отына бәрі жылынады. Оның құдіретті сазын түсінеді. Пушкинді қазақ өз жыршысы ретінде қабылдап, жатсынбауында осындай бір сыр жатыр деп білеміз. Б.Мәжитұлы * * *
Орыс халқының өзінің тіліне өзінің сенімін оятқан да –Пушкин, орыс халқының өзінің еліне өзінің сенімін оятқан да –Пушкин... Пушкин- ұлы ақын. Пушкиннің зергерлігі-адам ақылы жетпейтіндей зергерлік. Ақынның қайталанбас даралығы оның осы зергерлігінде... С.Абдрахманов «Пушкин біз үшін орыстан шыққан Абай!» деп кеткен екен. Он тоғызыншы ғасырда-ақ Пушкинді аударуға қалам тартқандардың тұңғышы – қазақ халқының ұлы Абайы. Т. Әлімқұлов …Шынайы талантқа тағзым еткен, нағыз өнерді қастерлеп, қадір тұтқан бұл мереке көңілге көп дүние ұялатты. Абай, Сәкен поэзиясының күндері осылай өисе деп армандаймыз. Нағыз өнер, шын талант, дара жүйрік қана ерекшеленсе, поэзия мерейі өсіп, сөз қадірі көтерілер еді… Т.Әбдірахманқызы (Пушкин поэзиясының ХVI мерекесінен соң) Орыс халқының ұлттық мәдениетінің мақтанышы, бүкіл адам баласы бас иген данышпандардың бірі, өз елінің болашағы үшін арпалысып өткен патриот Александр Сергеевич Пушкин қытымыр заманның көп құрбандарының бірі боп дүниеден өтті. Данышпан ақын мәңгілік өлмес асыл мұра қалдырды. Пушкин-бүкіл алдыңғы қатарлы адам баласының прогресшіл мәдениеті тарихындағы асқар бел. Қ.Жармағамбетов Пушкин өлеңдерінің аудармалары Деревня Өзіңде өткен көңілді, ғажап күндерім, Өзіңде тапқан бақытқа шексіз алғысым: Тыныштық, еңбек шабытқа мас боп жүргенім, Жадымда мәңгі мекенім жырақ, армысың! Сендікпін мәңгі, қызықпын сәнді сарайға, Даңғаза шулар, ойындар, тойлар жерітті. Ормандар қандай бөленген таңғы арайға, Алқаптар қандай қыздардай науша көрікті! Сендікпін мәңгі, сүйемін Жайнаған сая бақтарды, Сылдырап аққан бұлақты бойлап жүремін, Ұнатам кеште маяға шығып жатқанды. Қарасам болды қай жаққа, ғажап суреттер: Алдымда жатыр айдыны шалқар нұр бет көл, Балықшылардың желкенін көріп тұрмын мен, Әр жағында оның-төбелер, жасыл шалғындар, Ауылдар, ду-ду балғындар, Сиырлар, әне, жайылып еркін жүр мүлдем, Жел диірменнің алмайды бүгін жел есін, Бәрінен рахат, еңбектің табын көресің. Ғайбаттан қашып келген ем кеше осында, Танығандаймын шынайы, нағыз өмірді. Еркінмін мүлде, тәрізді тым көп досым да, Сауатсыз сөздер етпейді алаң көңілді. Сынақ жоқ тұрған алдымда, Кінәм жоқ қояр тағдырға, Ақымаққа шенді қызықпан. Ғасырлар бойы қажымай жеткен даналар, Үндерің нұрға барабар, Сендерді жанмын жүз ұққан, Ұйқыны қуып үндерің, Жаңғыртты менің жанымды. Өтті ғой талай түндерім, Сұрақпен қинап арымды. Айтыңдар маған, айтыңдар маған, даналар, Емес бұл жәй бір әлдене, Қайғылы неге бөленген баққа далалар, Қудалау, қорлау, езілу әлі бар неге? Сорлының көрмей көз жасын, Құлдыққа салып тағдырын, Қамытқа қатал кигізіп оның өз басын, Тізеге салып, тартып ап жердің барлығын. Қалдырып көнін, маңдайдан терін төктіріп, Жыртқызып жерін күшпенен, Қанаған байда байлық көп, әрі көп мүлік, Кім бұлай алғаш істеген? Әділдік жайлы бұл жақта ешкім білмейді, Дұрыс па осы, шынында? Бұл жақта қыздар гүлдейді Жем болу үшін зұлымға. Бұл жақта өшіп барады кәрі бабалар, Бұл жақта өсіп келеді батыл балалар, Өзара ұқсас тағдыры бірақ бәрінің, Өшер ме олар, қалар ма тағы далалар Көре алмай дүние жарығын? Жаралы көңілім, көп ойлар маза бермейді, Арнасын өмір өзгерту қолдан келмейді. Достар-ай, ақыр босанып халық құлдықтан, Жүрер ме еркін, қожа боп ғажап жаһанға. Жүрер ме бар жұрт сүйеніш тауып шындықтан, Елімде менің еркіндік таңы атар ма? Аударған Б. Алдамжаров Қысқы жол Толқындаған тұманнан Ай бұлқынып шығады, Төңірекке мұңайған Мұңды сәуле құяды. Қысқы жолда жабырқау Желеді үш ат зымырап, Біркелкі үнмен қоңырау Қажытады шылдырап. Естисің бір жақын үн Әндерінен жәмшіктің: Кейде ескек шалқыған, Кейде зары жүректің. Көрінбейді от пен үй, Қар, тым-тырыс айнала. Ала діңгек жолда ылғи Кездеседі бір ғана. Жабырқадым, Нина, ертең, Ертең үйге барармын. От алдында сонда, еркем, Көзім тоймай қарармын. Сағат тілі шықылдап Білдірер өз мезгілін, Күтпесе де жұрт шыдап, Айыра алмас бізді түн. Жолым, Нина, жабырқау, Жәмшігім де қалғыды. Шылдыр-шылдыр қоңырау, Күңгірт тартты ай нұры. Аударған Ғ. Орманов Тұтқын Отырмын дымқыл, қараңғы үйде терезесі торлаулы, Қапастағы бір жас бүркіт қос қанаты қомдаулы, Қайғыланған, қапаланған менің мұңды жолдасым Қарсы алдында терезенің жейді шоқып қанды асын: Шоқиды да, тастап жемін, терезеге қарайды, Бейне менің ойыма ортақ, мені өзіне балайды. Көз қырымен, дауысымен шақырады шаңқылдап, Демек болад: Кел, кетейік, кел ұшалық жарқылдап, Жетті уақыт, туысқаным, біз ерікті құстармыз, Бұлт бүркеген асқар тауға біз ұшуға құштармыз, Көл боп жатқан көк теңізге қанат безеп кетейік, Тек жел есер... тек мен жүрер еркін жерге жетейік! Аударған Қ. Аманжолов Қысқы таң Әрі аяз, әрі шуақ күн тамаша! Маужырап жатпақшысың, досым , қанша. Сұлуым, оянатын уақыт болды, Ләзәтпен жұмған назды көзіңді аша, Қарсы ала солтүстіктік Аврораны, Жарқ етіп көрін Сібір жұлдызынша. Кеше кеш, есіңде ме, боран ұлып, Томсарған көкке ұласып қараңғылық, Сарғайып қалың бұлттан әрең жылжып. Жабырқау тартып жүзің отырып ең, Қарашы, терезеден...енді тұрып. Астында зеңгір аспан жайнап тұрған, Ғажайып кілемдей боп мың құлпырған, Ақша қар жатыр күнмен шағылысып, Жалғыз-ақ қарауытад селдір орман, Қыраулы кілең арша жасылданып, Тек өзен мұз астында жалтыраған. Үй-іші сәулелі бір нұрға еніп, Жаққан пеш шырт-шырт жанып көңілденіп. Шынтақтап жатып қана орыныңда, Шомғаның қандай рахат ойға мүлгіп, Немесе қайтер еді шанасына Биені қара бурыл шықсақ жегіп? Ақ қарда таңертеңгі зырғып, досым, Алысқан ауыздықпен ат желісін, Желпінген жанмен сүйіп, көңіл ашып, Қайталық кең даланың кезіп төсін, Мұнартқан қалың орман, өзен бойы, Сүйкімді бір дүние менің үшін. ***
Ескерткіш орнаттым мен қолдан келмес, Ел ізі оған салған сүю білмес. Асқақтап Александр мұнарасынан Жоғары ескерткішім шықты дербес. Жоқ өлмен-жаным тірі өлеңімде, Жаңғырад, қурамайды денем мүлде. Жалғанның жарығында мен ардақты, Жасаса жалғыз ақын, керегі не! Дыбысым Ресейге кетер жалпақ, Тіл біткен жүрер менің атымды атап. Славян, фин жұртының өр ұрпағы, Қазіргі тағы тұнғыс, қырда қалмақ. Халқыма қалаулы ұзақ болар жерім, Қаулаттым өлеңіммен мейірімдерін. Қытымыр заманымда еркіндік деп, Шапағат пақырларға тілегенмін. Уа, муза! Мойныңды қой, сөзіме бақ, Жабықпа жәбірлеуден, тілеме тақ. Мақтауды жаламенен тыңда салқын, Тіреспе тіл үйіріп не десе ақымақ! Аударған Қ. Жармағамбетов *** Сақта мені, бойтұмар, Сақта мені тар күннен, Сақта, жаным қайғырар Ауыр кезде алдым мен. Асау мұхит бұрқанса, Ойнақтаса толқындар, Нажағайын бұлт атса, Сақта мені, бойтұмар. Жүрсем жалғыз жат елде, Жаным салқын, жоқ құмар, Соғыс күні қатерде Сақта мені, бойтұмар. Қасиетті, тәтті алданыш Жан сәулетті жарқырар, Жоғалды енді ол да алыс, Сақта мені, бойтұмар. Жарасымен қалсын жан, Соқпа өткенге, ой-қиял. Қош бол, үміт, ұйықта, арман, Сақта мені, бойтұмар. Аударған С. Мәуленов Сібірде Сібірде, кенді зынданда, Достарың болсын ер тағат, Зая бір кетпес жалғанда Қайғылы михнат, ер талап. Іс түссе басқа, түнекте, Серік боп үміт сергітер, Қуаныш берер жүрекке, Сарғая күткен күн жетер. Жеткендей менің ұраным Зынданнан өткен қат-қабат, Қапастың бұзып бұғауын, Жарқ етер достық, махаббат. Талқан боп сонда тас қамал, Дал-дал боп кісен бос жатар. Азаттық аңсап қарсы алар, Достарың семсер ұстатар. Аударған Қ. Шаңғытбаев Жыршы Естіп пе едің түндегі сыршыл үнін Махаббат пен қасірет жыршысының? Қыр мүлгіп, таң алдында дем алғанда Шерлі үнін күңіренген сыбызғының. Естіп бе едің? Көріп пе едің қойнынан тылсым түннің Махаббат пен қасірет жыршысының? Аңғардың ба көз жасын, жабырқаған Көріп бе едің? Тебіреніп пе ең есітіп нәзік үнін Махаббат пен қасірет жыршысының? Көргенде ну орманда сенгендігін Жалыны жанарымын, қыршын ұлдың Тебіреніп пе едің? Аударған М. Әлімбаев Татьянаның Онегинге жазған хаты (А.С.Пушкиннен) Амал жоқ-қайттім білдірмей, Япырмау, қайтіп айтамын? Қоймады дертің күйдірмей, Не салсаң да тартамын. Талапсыз, бақсыз, мен сорлы Еріксіз аттап ұяттан, Қорлыққа көндім бұл құрлы, Байқалар халім бұл хаттан. Әлімше мен де ұялып, Білдірмен дедім өлсем де. Шыдар ем күйіп, мен жанып, Айында бірер көрсем де. Болмады көріп сөзіңді. Шыдар ем бір ай жатуға Ұзақ түн жұмбай көзімді. Қызықтан қашып бұл жерге Көңілсіз суып келіпсіз. Мәнісін сұрап білуге Тілдесе алмаймын еріксіз. Келмесең егер сен бізге, Сау болмас па ем, әлбетте? Болмасам ашына мен сізге, Түспес ем мұндай бейнетке. Асау жүрек қайнамай, Жуасыр ма еді кезінде? Елден бір жақсы сайламай, Бармас па ем ерге өзім де? Өзгеге ешбір дүниеден Еркімен тимес бұл жүрек. Әзелде тағдыр иеден, Қожам-сенсің, не керек. Тіршілігім құрбандық, Шыдамай сені көргенше, Тәңірімнен келген бұл жарлық, Ием-сенсің өлгенше. Әуелде кірдің түсіме, Ортақтасып өміріме. Тоғау салып ішіме, Сол күнде-ақ жақтың көңіліме. Құдайдан болғай деп емі, Құдайыны мол бердім. Көрген жерде-ақ мен сені, «Осы екен ғой-сол» дедім. Жатқан сайын ұйқыға, Дұға оқушы ем, шошынып. Ұнатып мені құлқыңа, Жүруші едің қосылып. Түсімде мені жұбантып, Жылы сөзбен сөйлесіп, Кетуші едің қуантып, Қалушы еді көңіл өсіп. Шыныңды айт, кімсің тербеткен, Иембісің сақтаушы? Әлде азғырып әуре еткен Жаумысың теуіп таптаушы? Шеш көңілімнің жұмбағын, Әлде бәрі-алданыс. Жас жүрек жайып саусағын Талпынған шығар айға алыс. Не болса да өзімді Тапсырдым сізге налынып. Толтырып жасқа көзімді Есірке деймін жалынып. Бұл жерде ешкім сырымды Білмейді, айтып не етейін? Жақтырмай бұзсаң нұрымды, Білдірмей күйіп өтейін. Күтемін сізден қайта хат, Қуандырып дертім жаз. Ол болмаса, шыныңды айт, Кінә өзімде, өзіме аз. Өз хатыма өз көзім Ұялып, қорқып баға алмас. Кепілім-сенің бір өзің, Бөтен жан несіп таба алмас. Аударған Абай Құнанбаев А.С.Пушкин шығармаларын қазақ тіліне аударған авторлар тізімі
жүктеу/скачать 2,13 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|