Сабақтың тақырыбы: Кіріспе. Адамзаттың Абайы
Үйге тапсырма берілді. «Абай дәстүрі және Шәкәрім»
жүктеу/скачать 2,13 Mb.
|
| Үйге тапсырма берілді. «Абай дәстүрі және Шәкәрім»
Шәкәрім – ақын – сазгер «Шәкәрім – Абай дәстүрін жалғастырушы» деген тақырыптың біріне шығарма жазуды тапсырдым. Сабақтың тақырыбы: «Абай және оның он жетінші қарасөзі» Сабақтың мақсаты: Абай шығармашылығына қорытынды жасай отырып, тіл байлығын молайтып, адами қасиеттерді оқушылардың бойына сіңіру; а) білімділік: Ұлы Абайдың өмірі мен шығармашылығына тоқтала кету, Абайдың қарасөздерін оқыту арқылы ақынның ғылыми-философиялық ойын ашып түсіндіру, қайратты ақылға, ақылды жүрекке жеңдіруге дағдыландыру; ә) дамытушылық: көркем мәтінмен жұмыс істей білу дағдысын жетілдіру, оқып-түйгендері жайлы ой қорыта білуге дағдыландыру, тіл байлығын дамыту; б) тәрбиелік: Абай еңбектері арқылы адамгершілік,имандылық, адалдыққа баулу, ғылым-білімді меңгерген көкірегі ояу азамат болуға тәрбиелеу. Сабақтың түрі: қорытынды сабақ Сабақтың әдісі: сын-тұрғысынан ойлау технологиясы бойынша түрлі стратегиялар Көрнекілігі: слайдтар, ақын портреті Эпирграфты оқып, талдау; «Өлді деуге сыя ма, айтыңдаршы, Өлмейтұғын артына сөз қалдырған» Бұл кімнің сөзі? Осы өлең жолдары арқылы не айтқысы келген? Тағы да қазақтың бетке ұстар ұлыларын білесіңдер? Ой толғау «Күн шұғыласы». Ақын. Абай. Абай шығармалары. Түсініктер бойынша ассосация құру. Абай Құнанбайұлы. -Өткен сабақтарда Ұлы Абайдың көптеген шығармаларын оқыдық. Оның қандай шығармалары бар екен? Соларға тоқтала кетсек. (-Осы әр тақырыпқа арналған өлеңдерін оқушылар оқып шығады.) -Соңғы сабақта біз Абайдың он жетінші қарасөзімен танысып, талдаған едік. Ең алдымен, осы мәтінде кездескен кейбір сөздердің мағынасын ажыратып алсақ. Жүгіну – бас ұру Кәмелет – ой тоқтатқан кез Ғибадат – құлшылық ету (діни наным) Абұйыр - ар-намыс Мансап –атақ, даңқ Нәфсі – қалау Ахирет – о дүние Дөңбекшітетұғын – ойландыратын Берік ұстау- бір сөзділік Қырына жүру – айтқанына көну, еру Табанының топырағы көз сүртерлік - қасиетті Осы қарасөздерінің ішіндегі 17 қарасөзіне тоқталамыз. 17 қарасөз не туралы? Қарасөздегі негізгі кейіпкерлер кімдер? Ақын бұл шығарма арқылы не айтқысы келген? Абайдың айтқанымен өзің келісер ме едің? Ой қозғау Бекіту 3 топқа бөлініп шағын эссе жазу 1- топ. “Ақыл” 2- топ. “Қайрат” 3- топ. “Жүрек” Қорыту INSERT Зат есім: Қайрат Сын есім: күшті, жігерлі Етістік: ерінбейді, жалықпайды, тынбайды Синоним: күш, жігер, қуат,ерік Сезіну: Адамның өзіне деген сенімін оятады. Зат есім: Ақыл Сын есім: ойлы, табанды Етістік: ойлайды, кеңеседі, дұрыстайды Синоним: ой, сезім, түйсік,шабыт Сезіну: Онсыз адам жол таба алмайды Зат есім: Жүрек Сын есім: жылы, рақымшыл Етістік: соғады, лүпілдейді, дірілдейді Синоним: сезім, махаббат, жылылық, өмір Сезіну: Адам денесінің негізгі тіршілік көзі. Үйге тапсырма «Абай және мен» тақырыбына шығарма жазу. Сабақтың тақырыбы: Абай – лирик ақын Сабақтың мақсаты:
Ақын өмірі мен шығармашылығын терең меңгерте отырып, лирикалық өлеңдері табиғатқа байланысты өлеңдерінің тақырыбы мен идеясын,көркемдік ерекшеліктерін меңгерту. Өлеңді түсініп оқи білуге, ойын ашық, көркем тілмен жеткізе білуге, ой шапшаңдығы мен шығармашылық ізденістерін дамыту. Ұлылар өлеңдерін сүйіп оқи отырып, үлгі – өнеге тұтуға, табиғатты аялай білуге, поэзия тілін терең түсіне отырып қайырымдылыққа, ізеттілікке, инабаттылыққа тәрбиелеу. Сабақ түрі: Жаңа білім беру Сабақ әдіс-тәсілдері:Сұрақ-жауап, миға шабуыл, ой қозғау сатысы, деңгейлік тапсырма, топтастыру стратегиясы, венн диаграммасы. Сабақ көрнекілігі: Ақын суреті, нақыл сөздер, тірек-сызбалар, мультимедиялық көрсетілім. Пәнаралық байланыс: Әдебиет, музыка, орыс әдебиеті. Сабақ жүргізілуі: I. Ұйымдастыру кезеңі. Сабаққа әзірлік жұмысы II.Үй тапсырмасы сұралады. Ой-қозғау сұрақтары:
Абайдың балалық шағы, өскен ортасы, білімі жөнінде не айтасыңдар? Абайды неше жасынан ел ісіне араласуға баулиды? Абайдың ақындық жолға бет бұрған жылдары? Ең алғаш өлеңдерін кімнің атынан жариялады? Абайдың орыс достары кімдер? Дүниеге көзімді ашқан кім деді? Әкесінің Абайға таққан міні?қандай тілдерді меңгерді? III.Мағынанфы ажырату.Жаңа сабақ Абай лирик ақын Миға шабуыл:
Лирика дегеніміз не? Лирика нешеге бөлінеді, түрлері қандай? Лирика Табиғат саяси-әлеуметтік Махаббат көңіл-күй Абай өлеңдерінің тақырыбы қандай? Абайдың ақындық жолға бет бұрғандағы алғашқы сөзі мәдениет пен білімнің маңызын насихаттауға арналады. Жасымда ғылым бар деп ескермедім, Пайдасын көре тұра тексермедім. Ер жеткен соң, түспеді уысыма, Қолымды мезгілінен кеш сермеді. Иә, бұл-өткенге өкіну емес, келешекте жастардың, өзі тәрізді опық жеп қалмай, білім мен өнер қуатын шағын бос өткізбей еңбектенуге жол сілтеу. IV. Абайдың табмғат лирикасына арналған өлеңдері. «Күз» өлеңін салыстыр Абай Пушкин
«Күз» неге сонша көңілсіз, сұрықсыз жырланады? «Қыс», «Жаз», «Жаз» өлеңінің шығу тарихы 1880-1886 ж.ж «Көкбай сөздері» деген атпен «Өлең Көкшенің бойынан асайын деді ғой»,- деді. Саяси-әлеуметтік лирикалары: «Болыс болдым мінеки», «Мәз болады болысың» т.б. Көтерген проблема:қазақ қоғамының ел басқару әдісін масқаралау, болыстарды сынау. Махаббат лирикасы: «Өлсем орным қара жер» т.б. Көңіл-күй лирикасы: «Сегіз аяқ» өлеңі Атадан алтау Анадан төртеу Жалғыздық көрер жерім жоқ. Өз басының мұңын өлеңге шаққан арнауынан басталады. Абай өлеңдерін жатқа айт. Абайдың күйлерінен үзінді тыңдау. V. Сергіту сәті. «Құлақтан кіріп бойды алар, жақсы ән мен тәтті күй» «Желсіз түнде жарық ай» әні Абайдың жаңашылдығы Табиғатты адам кейпінде суреттеуі, жан бітіре суреттеуі. Абай пайдаланған жаңа өлең түрі. Қара көз, имек қас -А Қараса жан тоймас -А Ауызың бал, қызыл гүл -Б Ақ тісің кір шалмас -А Аттың сыны Шоқпардай кекілі бар қамыс құлақ Қой мойынды, қоян жақ, бөкен қабақ Ауыз омыртқа шығыңқы майда жалды, Ой желке үңірейген болса сағақ Теке мұрын, салпы ерін, ұзын тісті, Қабырғалы жоталы болса күшті Өлеңдегі эпитет, теңеулерді тап. VI. Сонымен қорыта келгенде Абай өлеңдерінен, шығармаларынан не үйрендік, қандай ғибрат, тәлім-тәрбие алуға болады? VII. Сабақты қорытындылау Асыл сөздің жалғасын тап.
Жұмысы жоқтық, Тамағы тоқтық _ _ _ _ _ _ _ _ Үш-ақ нәрсе адамның қасиеті: _ _ _ _ _ _ _ _ Ғылымды іздеп, Дүниені көздеп _ _ _ _ _ _ _ _ Қайратсыз ашу-тұл, Тұрлаусыз ғашық-тұл _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Абай жалғасын ойдан құрастыр. _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Ұстаздық еткен жалықпас Үйретуден балаға. Пайда ойлама, ар ойла Талап қыл артық білуге. _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ VIII. Үйге тапсырма: Абай өлеңдерін жаттау. IX. Оқушы білімін бағалау. Сабақтың тақырыбы: Абайды оқып-таңырқа! Сабақтың мақсаты: 1. Ақынның өмірімен шығармашылығы туралы оқушылармен әңгімелесе отырып,өткен тақырыптарды қорытындылау. Ақын өлеңдері арқылы сөздік қорын байыта,мәнерлеп оқу, шығармашылық ізденуін,дамыта оқыту технологиясын меңгерту. 2. Тіл байлықтарын, ойлау қабілетін ,терең білуге,сөйлеу, жазу мәдениетін дамыту. Сұрақтарға жауап беруге бір-біріне сұрақ қоя білуге,бірін-бірі тексеруді дамыту. 3.Абай мұрасын өнеге тұтуға,Абайды оқыған сайын таңырқай отырып терең білуге, қазақтың елін, жерін Абайша сүйіп, Абайша толғануға тәрбиелеу. Абай өлеңдерінің тәрбиелік мәнін ашу Сабақтың түрі: бекіту, қорытындылау сабағы Сабақтың дидактикалық кезеңі: «Абайдың көзімнің қарасы» әні Сабақтың барысы: І.Ұйымдастыру кезеңі ІІ. Мұғалімнің кіріспе сөзі ІІ.Абайдың өмірі мен шығармашылығы туралы хабарламалар бойынша жұмыс Осы хабарламалар арқылы біз Абайды таныдық.Абай өміріне терең үңіліп, Абай туралы көбірек біліп, Абай өмірінің үлкен тәрбие мектебі екенін, Абай өнегесінің, өнерінің,ұлы бола білудің,адамгершіліктің үлгістәрбиесі екенін,оның өлеңдерінің тәрбиелік мәнінің зор екеніне тоқталдық.Балалар,ендеше Абайдың өлеңдерін еске түсірсек. / «Қыс», «Көктем», «Күз», «Жаз»/ ІІІ.Абай аудармаларына тоқталсақ.
Абай өз өлеңдерінде ғана емес, оның аударған “Жолға шықтым, бір жым-жырт түнде жалғыз” (Лермонтов) “Татьянаның хаты” (Пушкин) және т.б. өлеңдерін қазақ тілінде сөйлетті.
Ү.Енді Абайдың қара сөздеріне тоқталсақ Абайдың қара сөздері ол философиялық шығармасы. Барлығы 45 сөз. «Қара сөз» деген атау өлең сөзден бөлек дүниелер мағынасын білдіреді.Өлең өнерін «Қара сөз» демейді. Қара сөз проза деген мағынада айтылған, сондықтан да ауыз екі тілде өлеңді емес,қара сөзді көп қолданған. Абайдың «Қазаққа дес бермедім» деп қара сөзді шешендік өнер мәнінде айтқан. Ал,балалар, осы Абайдың «қара сөздерінен»не түсіндіңдер,өздеріңе қандай тәрбие,үлгі алдыңдар? Мұғалімнің қорытынды сөзі.Абай бабамыздың қара сөздерін оқи отырып,терең философиялық ойға кетесің.Өйткені оның тәрбиелік мәні зор.Ол адамгершілікке ізгілікке тәрбиелейді. Адам өмірінде кездесетін қиыншылықтар өзінде сабыр- мен қарсы алуға, өнерге, білімге құштарлықты, адам баласының дүниетанымының жан-жақты болуын айтады. ҮІ.Абайдың қандай әндерін білесіңдер? ҮІІ. «Абай жолы» роман –эпопеясына тоқталсақ - «Абай жолы» роман-эпопеясының авторы кім? - Роман-эпопеяда не туралы жазылған? - Роман-эпопеядағы басты кейіпкер кім? Бұл «Абай жолы»роман-эпопея қазақ халқын қала берді бүкіл түркі әлемнің дүние жүзіне паш еткен ұлы шығарма екенін білдік.
ІХ.Қорытынды Оқушылардың Абайдың өлеңдерін оқуы. Біздің Абайға деген құрметіміз, сағынышымыз, сыйымыз екенінің айғағы. Абай өлеңдерін оқыған сайын таңырқайсың. Абай өлеңдері бізге үлгі! Үйге:
“Абай” тақырыбында эссе жазу. Күні: 06.12.2011 ж. Сабақтың тақырыбы: Абай Құнанбайұлының өмірі мен шығармашылығы. “Өлең - сөздің патшасы, сөз сарасы” өлеңі. Сабақтың мақсаты: Абай өмірі мен шығармашылығы туралы алған білімдерін тексере отырып, оқушылардың танымын кеңейту, сөздік қорын молайту. Дамытушылық мақсаты: Абайды оқуды одан әрі жаңартып, білімін толықтыруға, ізденушілікке ықпал жасау, бағыт беру. Тәрбиелік мақсаты: Абай шығармашылығын оқи отырып, халықтық педагогика үлгісінде тәрбиелеу. Сабақтың түрі: алған білмдерін жинақтау және дамыту. Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап,проблемалық, іздендіру, зерттеу. Сабақтың типі: алған білімдерін жинақтау және дамыту. Сабақтың көрнекілігі: Абай портреті,кітап көрмесі, сызбалар Сабақтың барысы: I Ұйымдастыру бөлімі: 1)Оқушылармен сәлемдесу. 2) Жоқ оқушыны түгендеу. 3) Оқушылардың зейінің сабаққа аудару. Үй тапсырмасы. Өткен тақырыптарды қайталау. 1. М.Өтемісұлын кім деп танимыз? 2.М.Өтемісұлының өлеңдерін ата? 3.Махамбеттің қай өлеңін жатқа білесің? 4.Ш.Қанайұлының туған жері? 5. М.Сұлтанқожаұлының толғауларын ата? III.Жаңа сабақ. 1- слайд. Абайдың портреті. Жүрегіңнің түбіне терең бойла, Мен бір жұмбақ адаммын, оны да ойла Абай Ұлы ақын, ағартушы, қазақтың жазба әдебиетінің және әдеби тілінің негізін салушы – Абай (Ибрахим) Құнанбайұлы Өскенбайұлы Шығыс Қазақстан облысы (бұрынғы Семей уезі) Абай ауданында (бұрынғы Шыңғыстау облысы) Шыңғыс тауының бауырында дүниеге келді. Абай атақты Тобықты руының Ырғызбай деген тобынан тарайды. Ол ауыл молдасынан оқып жүрген кішкентай кезінен-ақ зеректігімен көзге түседі. Кейін ол Семей қаласында 3 жылдық медресе тәрбиесін алады. Абай көпті көрген әжесі Зеренің тәрбиесінде болды. Шешесі Ұлжан да ақылды ананың бірі болған. Әкесі Құнанбай Өскенбайұлы орта жасқа келгенде атқа мініп, ел билеу жұмысына араласқан заманы, Ресей патшалығының Қазақстанның батысы мен орталық аймағын отарлап, ел билеу жүйесін өз тәртібіне көндіре бастаған кез. Құнанбай өз заманында ел басқарған адам болды. Ол ел билеу ісіне балаларының ішінде Абайды баулып, араластырды. Абайды оқудан ерте тартып, оқудан шығарып алуы да сол билікке ұлын қалдыру мақсатында еді. Әке еркімен ел ісіне жастай араласқан Абай тез есейіп, балалықтан да ерте айырылып, жастайынан ел ішіндегі әңгіме, сөз өнерін, билердің шешендік өнеріне құлақ салып, өзінің ерекше талантымен бойына сіңіре білді. Елі үшін әділет жолын ұстанған Абайдың үстінен арыз да жазылып, үш-төрт ай тергеліп, ақталып шықты. Әке-шешесінің қасында жүрсе де жас Абай оқудан қол үзбейді, бос уақытында қазақтың мәдениетін, араб, парсы, шағатай тілдерін үйренеді. Шығыс әдебиетінің алыптары Низами, Хожа Хафиз, Науаи, Физули т. б. ақындарының өлеңін жаттап өседі. Кейін ол орыс әдебиеті мен тілін өздігінен үйреніп, орыстың ұлы ойшылдары Пушкин, Гоголь, Лермонтов, Щедрин, Некрасов т. б. шығармаларымен танысады. Сонымен бірге ағылшын ғалымы Дарвиннің, Шекспирдің шығармаларын да оқиды. Соның арқасында дүниетанымын кеңітіп, білімін шыңдай береді. Абай ауқатты отбасынан шықса да халқына үнемі жақын болды, олардың дауын даулап, мұңын жоқтады. Мұны оның мына өлеңінен көруге болады: ...Кедейдің өзі жүрер малды бағып, Отыруға отын жоқ үзбей жағып. Тоңған иін жылытып, тонын илеп, Шекпен тігер қатыны бүрсең қағып. Қар жауса да тоңбайды бай баласы, Үй жылы, киіз тұтқан айналасы. Бай ұлына жалшы ұлы жалынышты, Ағып жүріп ойнатар көздің жасы. Жасы отыздан асқан Абай орыс тіліндегі кітаптарды мықтап оқуға бұрылады. Сол кезде Семейге айдалып келген орыс демократтарымен танысады. Соның ішінде өзінің ерекше танысып, араласқаны Михаэлис болды. 1880 жылдары айдалып келген Долгополов, Леонтьевтермен да танысып, өзі олардан үйрене жүріп, өзі де оларды халқының салт-дәстүрімен таныстырып, қол ұшын берді. Ақынның шығармашылықпен еркін араласуы 1860 жылдар болды. Ол кезде Абай өлеңдерін басқа аттармен жариялаған, тек 1886 жылы «Жаз» деген өлеңінен бастап өз атын қоя бастайды. Ақынның «Жаз», «Күз», «Қыс», «Жазғұтыр», сонымен қатар «Жасымда ғылым бар деп ескермедім», «Ғылым таппай мақтанба», «Интернатта оқып жүр», «Сегіз аяқ» өлеңдерінің сол кездегі әлеуметтік жағдайларды түсіну үшін маңызы зор. Абайтанудың білгірі М. Әуезовтің атап көрсеткендей, Абай мұрасының нәр алған рухани үш арнасы: өз халқының мәдени мұрасы мен Шығыс, Батыс елдерінің рухани қазынасы болды. Оқи жүріп, білімін толықтыра жүріп қырықтан асқан шағында біржола ақындыққа берілді. Туған халқын сүйіп, оны қасіреттен құтқаруды, бодандыққа қарсы Абай халқын оятып, береке-бірлікке шақырды. Туған халқы да Абайын сүйіп, қатты құрметтеді. Өмірлік мағынасы зор өлеңдерін жатқа айтып, тұмардай сақтады. Шынында әр сөзі теңіздің тереңіне тартқандай мың батпан ойдан туған, кісіге берер шабыты мен шапағаты мол Абай әр қазақтың бағдаршамы іспетті. Абай өлеңдері бай философиялық, курескерлік қасиетке ие. Ол ең алдымен қазақтың телегей – теңіз ауыз әдебиетінен сусындап, батырлар жыры мен ғашықтық жырларының үрдісіне мұрагерлік етті. «Ескендір», «Масғұт», «Әзім әңгімесі» - Абайдың шығармашылық мұрасындағы поэмалары да зерттеушілердің назарында. Абай қазақ өлең үлгісін жаңаша тұрғыдан байыта түсті. Сондықтан да Абай қазақ жазба әдебиетінің негізін қалаушы деуге болады. Абайдың ақындық дәстүрін ақынның көзі тірісінде тікелей дамытып, жалғастырған ақын шәкірттері болған. Солардың ішінде ерекше орын алатыны Абайдың өз балалары. Абай тек қана ақын емес, сонымен бірге сазгер. Халық арасынан шыққан таланттарды танып, олардың еңбегін таратушы болды. Абайдың ән шығармашылығы қазақтың халық музыкасында ерекше орын алады. «Сегіз аяқ», «Айттым сәлем, Қаламқас», «Желсіз түнде жарық ай» т. б. әндері әлі күнге халық жүрегінен жылы орын алған. Абай өзінің шығармашылығында қара сөзге ерекше мән берген. Абай поэзиясының арқауы ғылым, білім, еңбек – осы қара сөздерде жалғасып дамиды. Қара сөздерден адамның көңіл-күйінің жарығы мен қараңғысының айнасы болған – күлкі мен қайғы туралы педагогтар арасында осы күнге дейін айтылмаған тың ой табамыз. Өйткені күлкі мен қайғы туралы ешкім Абайдай тап басып айта алмаған. Абай «күлме» демейді тек «орынсыз күлкіден сақ бол» дейді. Абай өз шығармалары арқылы рухани бірлікке шақырады. Топтастыру. 3-слайд. Ақын аударма табиғат жыршысы Абай философ ғажайып суреткер Қара сөздің шебері ұлт мақтанышы 4-слайд.
Ескендір Масғұт поэмалары Әзім әңгімесі 5-слайд. 1.Абайдың әжесі Зере. 2. Жас Абай. 3. Абайдың әкесі Құнанбай. 4. Абай оқып жүргенде. 5. Абай әкесімен бірге. “Өлең – сөздің патшасы сөз сарасы” өлеңі. Өлең - сөздің патшасы, сөз сарасы Өлең - сөздің патшасы, сөз сарасы, Қиыннан қиыстырар ер данасы. Тілге жеңіл, жүрекке жылы тиіп, Теп-тегіс жұмыр келсін айналасы. Бөтен сөзбен былғанса сөз арасы, Ол - ақынның білімсіз бишарасы. Айтушы мен тыңдаушы көбі надан, Бұл жұрттың сөз танымас бір парасы. Әуелі хаят, хәдис – сөздің басы, Қосарлы бәйітмысал келді арасы. Қисынымен қызықты болмаса сөз, Неге айтсын пайғамбар мен оны алласы. Мешіттің құтпа оқыған ғұламасы, Мүнәжәт уәлилердің зар наласы. Бір сөзін бір сөзіне қиыстырар, Әрбірі келгенінше өз шамасы. Өлең құрылысына талдау. Өлең - сөздің патшасы, сөз сарасы, Қиыннан қиыстырар ер данасы. Тілге жеңіл, жүрекке жылы тиіп, Теп-тегіс жұмыр келсін айналасы. 1 шумақ, 4 тармақ, 3 бунақ, 11 буын, қара өлең ұйқасы. Поэзия минуты 1.“Ғылым таппай мақтан ба”. 2.“Әсемпаз болма әрнеге”. 3.“Құлақтан кіріп бойды алар” 6-слайд. “Қожанасырдың қоржыны” ойыны. Абай қай жылы, қай жерде туған? Абайдың әкесі қандай адам болған? Абайдың анасы қандай адам болған? Абай қайда оқыған? Абайды кім тәрбиелейді? Абайды кім деп танимыз? Абайдың шын аты? Абайдың жыл мезгілдеріне арналған қандай өлеңдерін білесіңдер? Абайдың қанша қарасөзі бар? 10.Абай орыс ғалымдарынан кімдермен дос болған? Қорыта айтқанда, Абай қазақтың демократ ақыны, ұлы ойшыл, философы. Ол қазақ тілінің мәйегінен көптеген өлеңдер мен дастандар сондай-ақ, басқа да философиялық шығармалар жазды. Абайды Абай еткен, асыл сөзімен өлең етіп ұйытып, жүрегіне жыр болып байланған қасиеті - өмірден әділет, мейірім, сенім, адалдық іздеу барысында тапқан танымдық олжалары, санасын сарғайтып барып көзін ашқан тұжырым тоғыстары өлең арқылы өріліп жатыр. Абай өлеңдерінің тақырыбы жан-жақты әлеуметтік аясы кең. Өлеңдері халықты өнерге, білімге, ғылымға шақырады, әрі жанға жайлы, жүрекке жылы тиетін махаббат өлеңдері болып келеді. Сондықтан Абай өлеңдері XIX ғасырдағы «қазақ қоғамының айнасы» деп те аталады. Ақын 1904 жылы туған жерінде қайтыс болды. Сүйегі Жидебай деген жерге қойылды. Қазір сол Жидебайда ақынның өзі тұрған үйде әдеби-мемориалдық мұражайы бар. Жер бетіндегі күллі қазақ қауымы өздерінің ұлы Абайымен мақтанады. Олар күн өткен сайын Абайды жаңа қырынан тануда. Өйткені Абай мұралары бүгін де, болашақта да өзінің өміршеңдігімен мәңгі жасайтын ғажап туындылар. Абай шығармалары қазірдің өзінде көптеген тілдерге аударылып, әлем халықтарының жақсы бағасын алуда. Соның бір дәлелі, Қытай Халық Республикасында Абай шығармаларының қазақша нұсқаларынан сырт оның үш бірдей дастаны және өлеңдері мен қара сөздері қытай тілінде жарық көрді. Сабақты бекіту. 7-слайд. “Адам болам десеңіз...” (өз ойыңмен ой толғау). еңбек талап рақым Адам болам десеңіз терең ой рақым өсек мақтаншақ Надандықтың белгісі бекер мал шашпақ өтірік еріншек Сабақты Нұрсұлтан Назарбаевтың “Абайды таныту арқылы біз Қазақстанды әлемге танытамыз, қазақ халқын танытамыз. Абай әрқашан біздің ұлттық ұранымыз болуы тиіс” деп айтқан пікірімен аяқтаймын. Үйге тапсырма: 1. Абай Құнанбайұлының өмірі. 2. “Өлең - сөздің патшасы,сөз сарасы” өлеңін жаттау. Бағалау. Сабақтың тақырыбы : Абай шығармаларының мәні Сабақтың мақсаты : а ) Оқушылардың Абай туралы білімдерін қорыту , жинақтау ; ә )Оқушыларды білімділікке , байқампаздыққа тәрбиелеу,эстетикалық тәрбие беру. б ) Шығармашылықпен жұмыс істеуіне ықпал ету, сөз мәдениетін жетілдіру. Сабақтың түрі : дәстүрлі емес, шығармашылық ізденіс сабағы . Сабақтың типі : жинақтау . Оқыту формасы : бірлескен ұжымдық іс - әрекет . Сабақтың әдісі : сұрақ - жауап , талдау , ой бөлісу . Пәнаралық байланыс : қазақ тілі Көрнекілігі : интерактивті тақта , иллюстрациялық суреттер , қосымша материалдар , семантикалық карта . Сабақтың барысы : І . Ұйымдастыру кезеңі . Сәлемдесіп , сабаққа қатысуы қадағаланады . ІІ . Үй тапсырмасын тексеру . 1 . Сұрақтар беріледі . 2 . Семантикалық карта толтырылады . 3 . «Өлең – сөздің патшасы , сөз сарасы» өлеңінің 6 шумағын жатқа айту. ІІІ . Білімді жалпылау . Деңгейлік тапсырмалар : 1 – деңгейдегі тапсырма мемлекеттік стандарттық деңгей . 2 – деңгей . Ұжымдық . 3 - деңгей . Табиғат лирикасы . 4- Венн диаграммасы « Абай мен Шәкәрім » салыстыру . 5 - деңгей . «Адам болам десеңіз...» ойтолғау . Кіріспе . Асыл сөзді іздесең , Абайды оқы , ерінбе ? - деп Сұлтанмахмұт айтқандай , Абай – туған халқының, болашақ ұрпақтың өнегелі тәрбиешісі , ана тілінің , қазақ поэзиясының өсіп гүлденуіне зор үлес қосқан қамқоршысы . Олай болса , 1 – деңгейлік тапсырма : «Адамның кейбір кездері» өлеңіне СКТ жасау . ( интерактивті тақтада жүргізіледі ) . 2 – деңгей . Ұжымдық . Абай поэзиясы - махаббат , сүйіспеншілікке толы поэзия . Ақынның қай туындысы болмасын , оның алтын арқауы болып , адам тұрады , адамға деген махаббат тұрады . Ақын поэзиясындағы толық адамдардың бейнесі жасалынған . Тапсырма . Даналық ойға құрылған шешендік қасиеті мол өнегелі сөздеріне назар аударайық . ( Берілген тапсырманы орындау .) Еркін жауап . Асыл сөздің жалғасын тап . 1. Жұмысы жоқтық , Тамағы тоқтық ( . . . . ) 2. Үш – ақ нәрсе адамның қасиеті : ( . . . . )
Кестенің бізі ( . . . . ) Жалғастыру . 3 - деңгей . Абайдың табиғат лирикасы . 1- тапсырма . « Қыс » өлеңі . а ). Ақын қысты қандай бейнеде суреттеген ? ә ). Қыстағы адамдардың тіршілігі қалай бейнеленген ? б ). Кейіптеу дегеніміз не ? мысал келтір в ) . Алты қанат ақ орда үй шайқалды . Лексика - грамматикалық талдау .
ә ). Өлеңде ауыл тұрмысын қалай бейнеленген ? б ). Эпитет деген не ? «Күз » өлеңінен эпитетке мысал келтір . в ). Жастар күлмес , жүгірмес бала шулай . қарамен жазылған сөзге СКТ ( фонетикалық ) . 4- деңгей . Венн диаграммасы « Абай мен Шәкәрім » салыстыру . 5 - деңгей . «Адам болам десеңіз ... » ( ой толғау ) . 5 мин .
Адам болам десеңіз  еңбек терең ой
өсек өтірік Надандықтың белгісі еріншек
мақтаншақ бекер мал шашпақ ІV . Қорыту : Халқымыздың рухани өмірі аспанында , халықтар достығыны қайнар бастауында мәңгілік жарқырап тұратын үш жұлдыз бар . Олар : Шоқан , Ыбырай , Абай ! Ал бүгінгі сөзіміз сол үштің бірі - А . Құнанбай жайында болды Абай атамыздың ұрпағынан қалдырған мұрасы ұлан – ғайыр. Ұрпақтарына үлгі - өнеге боларлық , тәлім аларлық бай мұра қалдырды . V . Үй тапсырмасы . 17 - қарасөзін жаттау . Қай өлеңімен үндестірер едің ? ( талдау ) VІ . Бағалау. Бірінші гимназия Ашық сабақ (қазақ әдебиеті) Жасаған: Сәрсенбаева А.Ғ., қазақ тілі мен әдебиеті мұғалімі Сабақтың тақырыбы: Абайдың «отыз сегізінші қарасөзі» Білімділік мақсаты: Абайдың қарасөзін оқыту арқылы оқушыларға ақыл, қайрат, жүрек, достықтың адам өмірінде алатын орнын түсінуге, адамның ішкі жан дүниесін түсінуге, өз бойларында осы асыл қасиеттер болуы үшін күресе білуге, ақынның қарасөзінің мәнін, философиялық ойды түсінулерін тексеру. Дамытушылық міндеті: мәтіннің танымдық сипатын, құрылымдылық бөліктерін өздері байқап алатын, түсіне алатын нәтижеге жеткізу, көркем мәтінмен жұмыс істеу білу дағдысын жетілдіру, оқып-түйгендері жайлы ой қорытындысын айтқызып жаттықтыру. Тәрбиелік мәні: ұлы ақынның еңбектерін оқи отырып, елін сүюге, адамгершілік, адалдық, ізгілікке баулу. Сабақтың түрі: жаңа білім беру сабағы. Сабақтың әдіс-тәсілі: топпен жұмыс, түсіндіру, талдау. Сабақтың көрнекілігі: Абайдың портреті, «Абай» энциклопедиясы, Абайдың кітаптары, топтарға арналған тапсырмалар, карточкалар, оқулық. САБАҚТЫҢ БАРЫСЫ І. Ұйымдастыру кезеңі: оқушылардың назарын сабақққа аудару. ІІ. Үй тапсырмасын тексеру: әдебиет теорияның ұғымдарын қайталау. ІІІ. Жаңа сабақ. а) Мұғалімнің сөзі: - Балалар, өткен сабақта біз ақынның қай шығармасымен танысып талдадық? Сол үшін композиция, идея, монолог деген ұгымдарды қолдандық. Соны қайталайық. Бүгінгі сабағымыздың мақсаты – ұлы ақынның философиялық ойларын, қарасөздердің идеясын түсіну, топпен жұмыс жасай отыра «Отыз сегізінші қарасөзді» меңгеру. Дәптерді ашып бүгінгі күні, жаңа тақырыпты жазып қойыңдар.
Абайдың қарасөздері гуманистік, ағартушылық, әлеуметтік ойлары, дін туралы пікірімен бірігіп, тұтас қазақ халқының философиялық концепциясын құрайды, көркемдік сананы ұштастырған. Абайдың қарасөздері адамзат баласына ортақ сөз. ә) Балалар 4 топқа бөлініп отырғызылады, топпен жұмыс жүргізіледі. Әр топқа тапсырма бөліп беріледі. І топқа мәтіннің басы, ІІ, ІІІ мәтіннің ортасы, ІҮ топқа соңы беріледі. - Оқушылар, сіздер қазір мәтіннің бір бөлігін ғана оқи аласыздар, түгел мәтінмен танысу үшін әр топтан басқа үш топқа бір-бір оқушыдан жібересіздер, ол оқушылар сол топта жұмыс істеп, мәтінді оқып, мазмұндап, талдап, түсінгенде өз тобына келеді. Үш топтан үш оқушы келгенде, мәтіннің 4 бөлігі құралады. Енді өз топтарында мәтінді басынан соңына дейін оқып, мазмұндап талдайды. (уақыт белгіленеді). Нәтижесінде 4 топта мәтінмен толық танысады. Мәтінді түсінген-түсінбегендіктерін тексеру үшін әр топтан бір оқушы мазмұндап шығады. ІҮ. Пысықтау. Ой қозғау сәті. Сұрақ-жауап бойынша жұмыс. - Бұл қарасөздің идеясы қандай? Идея деген не? - Бұл шығармасының негізгі идеясы туралы Абай: «Ғұмыр өзі – хақиқат. Қай жерде ғұмыр жоқ болса, онда кәмәлат жоқ» - дейді. Нақтылы ой. Бар мәселенің кілті – ғұмыр. Тек ғұмыр болған соң ғана, өзге нәрселер туралы мазмұнды әңгіме жасауға болады. Жалпы айтқанда ғұмыр деген ұғым болмыстың тұтастығын білдіреді. - Бұл шығарманың композициясы қалай жасалған? Копозиция деген не? - Бастауы: «адамның талап қылып ізденер қарызды ісінің алды - әуелі дос көбейту. Дамуы – кімге достығың болса, достық достық шақырады. Шиеленісуі – бұл өзін-өзі артық көрсетпек екі түрлі! Шарықтау шегі – Һәм өзі өзгеше боламын демектің түбі – мақтан. Шешімі – күллі адам баласына қор қылатын үш нәрсе бар: надандық, еріншектік, залымдық. Ақын оларға анықтама берген. - Бұл шығарманың бас кейіпкері бар ма? - Иә, бар. - Егер болса, ол кім? - Абай. Жеке өз аузынан айтылған пікір. Осындайда кейіпкер ойы мен автор ойының бір жерден шығып отыратынын байқау қиын емес. - Абайдың қарасөзі кімнің ойын білдіреді? - Абайдың әр «қарасөзі» жалпы халықтың, қалың жұртшылықтың ойын білдіріп, үлкен ғибратты түйін жасайды. - Абай бар асыл ойын кімге арнады? - Абай бар асыл ойын замана жастарына, келер ұрпаққа арнады. - Оның шығармашылық қызметінің негізі мұраты не? - Оның шығармашылық қызметінің негізі мұраты – адам тәрбиесі. Ү. Бекіту. Әр топтан бір оқушыдан шығарылып, қолдарына торкөз сызылған карточка беріледі. (Тапсырма жазылған карточкалар сабақ басталардан бұрын бөлменің ішіне әр жерілерге ілініп қойылады.) 1-карточка. Қарасөз дегеніміз не? а) Қарасөз дегеніміз – ғылым туралы, философия туралы, дін туралы қара сөзбен жазылған еңбек. №4-ке бар. ә) Қарасөз – арабтың «ғақлия» деген сөзімен мәндес... №3-ке бар.
Абайдың қанша қарасөздері бар? а) 44 сөз. №7. ә) 45 сөз. №5. 5-карточка. Жарайсың. Келесі сұраққа жауап бер. Монолог дегеніміз не? а) Монолог – бір адам сөйлейді. №2. ә) Монолог – көркем шығарма кейіпкерінің өзіне немесе басқаға қарата айтатын сөздері. №8. 6-карточка. Өте жақсы, біліміңді дәлелдедің, енді жылдам мұғалімге жауабыңды көрсет. 7-карточка. Көп оқу керек, оқығанды есте сақтау керек. №4-ға қайтыңыз. 8-карточка. Жауап өте дұрыс. Абай 38-қарасөзінде неге тәрбиелейді? а) Адамгершілікке, ізденіске тәрбиелейді. №2. ә) Адамгершілікке, достыққа тәрбиелейді. №6.
Бірінші карточкадан бастап сұрақтарға дұрыс жауап берген оқушылар жылдам аяқтап, тобына қайтады, білмеген балалар анықталады. ҮІ. Қорытынды: - Сонымен, бүгін сабақта Абайдың қандай шығармасымен таныстық? - Біз қандай білім алдық? ҮІІ. Бағалау. ҮІІІ. Үй тапсырмасы: 38 қарасөздің мазмұнын білу.
АНЫҚТАМА
АСЫЛ ОЙЫ МӘНІ ТЕРЕҢ АДАМ ТӘРБИЕСІ ҒИБРАТТЫ ТҮЙІН ЖАСАУ ЗАМАНА ЖАСТАРЫ НЕГІЗГІ МҰРАТЫ ТАЛАП ҚЫЛУ ТҰЖЫРЫМДАР
Совершенным мастерством своим Аллах создал мироздание и человека, чтобы тот мог расти и продолжать род людской. Святой долг каждого из нас – множить число друзей. Это зависит от сердечности, благорасположенности к окружающим, что вызовет ответное чувство, или хотя бы не желайте зла другим, не пытайтесь возвысится над другими словами и делами. Возвысится духовно можно и другими путями. Во-первых, умение сохранить человеческие достоинства даже во время великих испытаний, облагораживает человека. Во-вторых, самовосхваление, выпячивание собственных достоинств могут только навредить тебе. В-третьих, злонамеренность, принижение, оскорбление самолюбия других, порождает ответную враждебность. Причина желания отличиться перед другими – хвастовство, оно порождает зависть, одна завистьвлечет за собой другую. Существует три вещи , способные унизить весь человеческий род., который следует избегать, это: невежество, ленность, злодеяние. Невежество – то есть отсутствие знаний, без которых ничего нельзя добиться, отсутствие знаний равняет человека со скотом. Ленность – злейший враг искусства; бесталанность, безволие, бесстыдство, бедность – порождение лени. Злодеяние – враг человечества; причиняя зло другим, человек отдаляется от людей, уподобляясь дикому зверю.
жүктеу/скачать 2,13 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|
