§ 24. Қазақстардың дәстүрлі шаруашылығы

§ 25. Қазақ халқының ұлттық мерекелері мен ойындары және спорттық жарыстары

• 
  Оқушыларды қазақтардың дәстүрлі шаруашылық жүйесімен, ұлттық мәдениеттің ерекшеліктерімен таныстыруды жалғастыру, олардың қоғам өміріндегі маңызын ашу;
  
• 
  Анықтамалық әдебиеттермен жұмыс істеу машықтарын жетлдіру, қосымша деректерді пайдалана білуге үйрету;
  
• 
  Халықтың сал-дәстүрлері мен әдет-ғұрпына құрметпен қарап, мақтаныш етуге және еңбекқорлывққа, төзімділікке тәрбиелеу.
  

1. 
   Ұйымдастыру кезеңі
   
2. 
   Оқу құралын тексеріп түгелдеу
   
3. 
   «Хабар» /ел жаңалықтарынан.../
   
4. 
   Оқушы зейінін сабаққа аудару
   

1. 
   Қазақтардың дәстүрлі шұаруашылығы:
   

• 
  Қазақ ауылы. Қазақтардың үйлері;
  
• 
  Мал өсіру мен егіншілік кәсібінің дамуы;
  
• 
  Халықтық мал дәрігерлігі;
  
• 
  Аңшылық пен балық аулау.
  

2. 
   Ұлттық мерекелер мен ойындар
   

• 
  Мерекелер мен ойындар:
  
• 
  Халық емшілері.
  

3. 
   Қазақ халқының әдет-ғұрпы мен салт-дәстүрлері:
   

Сабақ оқушылардың білімін тереңдету және бұрын алған білімдерін қолдана білуге үйрету мақсатымен практикалық жұмыс түрінде өткізіледі.

№1 тапсырма:

7-сыныпқа арналған Қазақстан тарихы курсы материалдарына сүйене отырып:

1. 
   Қазақ ауылдарын басқару ерекшеліктерін бейнелейтін сызба жасаңдар.
   
2. 
   Қазақстарда тұрғын үйдің қандай түрі болды?
   

1. 
   Киіз үй құрылысының сызбасын жасаңдар. Үйдің негізгі бөліктері қалай аталады?
   
2. 
   Киіз үйдің қазақ өміріндегі маңызы жөнінде не айта аласыңдар?
   
3. 
   Үйдің құрылымына, әр түрлі ою-өрнектерге, үй жабдытарына қарап, кәсіпшіліктің қандай түрлерінің дамығанын айтуға болады?
   

Кестені толтырыңдар.

№ 4 тапсырма:

Кестені толтырыңдар.

1. 
   Халық мал дәрігерлігі жөнінде сендер не білесіңдер?
   
2. 
   Қазіргі күндері үй жануарларын кім және қалай емдейді?
   
3. 
   Пал, жұт дегеніміз не? Оның салдары мен маңызын түсіндіріңдер.
   

№ 6 тапсырма:

1. 
   Қандай ұлттық мерекелер мен ойындарды білесіңдер? Олардың пайда болу тарихы мен маңызын әңгімелеңдер.
   
2. 
   Халық емшілері деген кімдер? Қазіргі кезде мемлекет адамдардың денсаулығына арнап қаражат бөледі, емханалар мен басқа да сауықтыру орындарын салады, соған қарамастан, адамдар халық емшілеріне барады. Сендер осыған қалай қарайсыңдар? Неліктен адамдар халық емшілеріне сенеді?
   

Қазақ өмірінде әдет-ғұрып пен салт-дәстүрлердің өз рөлі бар екенін ежелгі заманнан М.Қашқари, Ш.Уалиханов, Х.Досмұхамедов, М.Жұмабаев, М.Әуезов, т.б. жазған. Аса үлкен аумақта тұрып жатқан халық үшін бұл салт-дәстүрлер бір-бірін түсінісуге көмектеседі, бірлікке шақырады, олардың тәрбиелік мәні зор.

«Қазақ халқының әдіт-ғұрпы мен салт-дәстүрлері» тақырыбы бойынша сөздікпен жұмыс:

Азан-таңертеңгілік намазға шақыру

Азан шақырып ат қою-жаңа туған балаға ат қою

Айға бата беру-жаңа ай туғанда айтылатын ырым

Ауыз тию-ұсынылған астан дәм тату.

Базарлық- алыс сапардан, тойдан келгенде әкелетін сый

Байғазы-сыйлық, көрімдік

Бауырына салу-бала қылып алғанды айтады

Ерулік-жаңа көшіп келген көршіні қонақ ету

Жеті ата-шежіренің бастауы

Киіт-құдаға берілетін сыйлық

Кіндік шеше-жаңа туған баланың кіндігін кескен кісі

Қалаңмал-қалыңдық үшін берілетін төлем

№7 тапсырма:

1. 
   Сендердің отбасыларыңда қолданылатын салт-дәстүрлер мен ырымдарды айтып беріңдер
   
2. 
   Бүгінгі күнде қазақ халқында қандай салт-дәстүрлер сақталған? Олардың маңызы неде?
   
3. 
   Салт-дәстүрлер мен ырымдарға байланысты иақал-мәтелдерді айтыңдар.
   
4. 
   «Ант бұзған оңбайды, салт бұзған сорлайды», «Сананы салт туғызады» деген мақалдардың мәні неде?
   
5. 
   Осы сұрақтарды қорытындылай келе үйге тапсырма беріледі.
   

1. 
   ХІХ ғ. аяғына қарай мал шаруашылығында қандай өзгерістер болды?
   
2. 
   ХІХ ғ. аяғында қазақтар неліктен отырықшылық салтқа көше бастады?
   
3. 
   Қазақстар арасында аңшылық пен мал шаруашылығының маңызы туралы не айта аласыңдар?
   
4. 
   Қазақ өмірінде батаның маңызы қандай?
   

• 
  Ішкі округтың құрылу себептерін ашу, Ертістің оң жағалауына өткен қазақтардың тұрмыс ерекшеліктеріне, ішкі округтердің басқару құрылымына тоқталу;
  
• 
  Оқушылардың шығармашылық ойлауын дамытып, салысмтыруды, талдауды, үйрету, логикалық ойлау, есте сақтау қабылетін жетілдіру;
  
• 
  Жауапкершілікке, алдыға мақсат қоя білуге тәрбиелеу.
  

1. 
   Ұйымдастыру кезеңі
   
2. 
   Оқу құралын тексеріп түгелдеу
   
3. 
   «Хабар» /ел жаңалықтарынан.../
   
4. 
   Оқушы зейінін сабаққа аудару
   

1. 
   Семей ішкі округын құрудың себептері.
   
2. 
   Округтық приказдың құрамы және сайлау тәртібі.
   
3. 
   Сот билігі. Міндеткерлігі.
   
4. 
   Семей ішкі округын құрудың тарихи маңызы.
   

• 
  1854 жылғы 9 мамырда «семей облысын басқару туралы Ереже» шықты.
  
• 
  Аумағы-Омбы бекінісінен Өскеменге дейін созылған, ұзындығы 800 шақырым, ені 300-400 шақырым. Жаңа округ Томск губерниясы аумағында құрылып, Семей облысының құрамына енді.
  
• 
  Қазақтардың ішкі округке өту тәртібі: үкіметке ешқандай салық төлеген жоқ, өздерінің жеке басқару құрылымы болмады,далада тұратын басқа қазақтармен араласуға тыйым салынды, шекара шебінен өткен жағдайда ремонт салығын төледі.
  

1868жылы Семей ішкі округіы жойылып, оның аумағы Семей облысы Павлодар және Өскемен уездеріне қосылды. Тематикалық кестелер оқушылардың тарихи үрдістердің логикасын түсінуге көмектеседі. Осы кезеңде болған оқиғалар жөнінде айтқанда оқушылардың білімін бақылау үшін картаны пайлану керек.

Сұрақтар мен тапсырмаларды пайдаланғанда олардың сипатына мән беру керек( проблемалық, дамытушылық, логикалық). Сұрақтар мен тапсырмалар оқушыларға жүйелі дайындықтың қажеттілігін арттыруға көмектеседі.

1. 
   Семей ішкі округын құру үшін қажет болды?
   
2. 
   Бұл басқару құрылымының сыртқы округтерден қандай айырмашылығы бар?
   
3. 
   Жаңа округте сот билігі қалай жүргізілді?
   

1. 
   192-беттегі 1,3,5,7,8 сұрақтарға жауап беріңдер.
   
2. 
   Оқулықтағы материалдарды пайдалана отырып, кестені толтырыңдар.
   

• 
  Оқушыларға Қазақстанда жүргізілген бұл реформалардың сипаты мен маңызын, оның мақсаты Қазақстанды басқарудың саясижүйесін өзгерту екендігін түсіндіру, бұл реформалардың ерекшеліктерін айту және 1822 ж. «Ережемен» салыстыра отырып, оның отарлық сипатын ашу;
  
• 
  Оқушылардың танымдық қызығушылығын дамыту, олардың тарихи үрдістерге қысқаша мінездеме беріп, қорытынды жасай білуге үйрету, оқушыларды ізденіс жұмыстарына ынталандыру, олардың мәселелерді шешудегі жеке көзқарастарына орынды баға беру;
  
• 
  Еңбексүйгіштікке, жауапкершілікке тәрбиелеу.
  

1. 
   Ұйымдастыру кезеңі
   
2. 
   Оқу құралын тексеріп түгелдеу
   
3. 
   «Хабар» /ел жаңалықтарынан.../
   
4. 
   Оқушы зейінін сабаққа аудару
   

1. 
   «Шынберілген» қазақтардың тұрған жерлерін картадан көрсетіңдер.
   
2. 
   Кестенің толтырылуын тексеру.
   

І. ХІХ ғ. 60- жылдарындағы әкімшілік реформалар.

• 
  Қазақстан аумағындағы патша үкіметі жүргізген әкімшілік реформалардың мақсаты, себептері мен реформалаудың басталуы.
  
• 
  Қазақстанның 1867-68 жылдардағы реформалар бойынша әкімшілік-аумақтық бөлінісі.
  
• 
  Басқару құрылымының ерекшеліктері
  
• 
  Денсаулық сақтау, жерді пайдалану салаларындағы реформалар.
  
• 
  Реформалардың отаршылдық сипаты.
  

• 
  Торғай және Орал облыстарында көтерілістердің басталуы.
  
• 
  Маңғыстаудағы көтеріліс.
  
• 
  Көтерілістің жеңілу себептері мен салдары
  
• 
  ХІХ ғ. 80-90-жылдардағы әкімшілік реформалар.
  

Алғышарттар:

Қазсқстандағы басқару жүйесін реформалау уақыт жағынан Ресейдегі крепостнойлық правоның жойылу кезеңімен сәйкес келеді.

Ресейдегі ХІХ ғ. ортасында жүргізілген буржуазиялық реформалар осы кезеңде Қазқстанда болған процестерге тікелей әсерн тигізді.

Капиталистік қатынастардың даму жағдайындағы Қазақстанда 1822 және 1824 жылдары жүргізілген реформалар империяның шаруашылық даму мақсатымен сәйкес келмеді.

Қазақстанда әкімшілік-аумақтық және әлеуметтік-экономикалық реформалар жүргізудің себептері:

• 
  Хан билігінің сақталуы пата үкіметіне аймақты жаппай отарлауға бөгет болды.
  
• 
  Реформаға дейін Қазақстан екі генерал-губернаторлыққа (Орынбор және Батыс Сібір) бөлінді, ал ХІХ ғ. 60- жылдарының ортасында Ресейге Оңтүстік Қазақстан мен Жетісу аймақтары қосылды, бұл өз кезегінде жаңа аймақтарды Ресейдің басқа аймақтарындағы басқару құрылымдарына жақындату міндетін жүктіді.
  
• 
  Ресейдің еуропалық бөлігіндегі дамушы өнеркәсіпке барған сайын арзан шикізат пен жұмысшы күші қажет болды.
  
• 
  Қазақ халқы үшін біртұтас салық жүйесін енгізу қажеттігі туындады.
  
• 
  Ресейдің еуропалық бөлігіндегі жерсіз шаруаларды Қазақстанға оранластыру ұйымдастарылды.
  

1. 
   Патша әкімшілігінің Қазақстанда 1867-68 ж. жүргізген реформаларының отаршылдық сипаты болды. Осыны дәлелдейтін деректерді келтіріңдер.
   
2. 
   Бұл реформалар барлық қайшылықтарды шеше алмағынамен, Қазақстаның әлеуметтік-экономикалық дамуына оң ықпал етті. Осыған мысал келтіріңдер.
   

1. 
   Қазақстанда 1822,1824 ж. және 1867-68 ж. патша үкіметі жүргізген әкімшілік реформалардың ерекшеліктеріне тоқталып, жалпы сипатын анықтаңдар.
   

1. 
   Қазсқатнда 1867-1868 ж. реформаны жүргізгенде патша әкімшілігі қандай мақсат көздеді?
   
2. 
   Реформаның отаршылдық сипаты неде?
   
3. 
   Кестенің толтырылуын тексеру (оқушылар тақырыптық кестелер толтырғанда мұғалім олардың білімі мен іскерлігін бақылай алады).
   

Алдымен сынып алдана төмендегідей міндет жүктеу керек:

• 
  ХІХ ғ. 60- жылдары жүргізілген әкімшілік реформаларжартылай ғана болды. Біріншіден, олар өмірге бірден енгізілген жоқ, ол ең алдымен оған қарсы шыққан қазақ шаруаларына байланысты болды.
  
• 
  Екіншіден, қазақ ауылына жан-жақтан әсер еткен капиталистік қатынастар барлық салада тиісті өзгерістер әкелді.
  

Оқулықтан Торғай және Орал облыстарындағы көтерілістер туралы мәтінді оқыңдар және оларға 1867-1868 ж. реформалардың әсері болды ма, соны анықтаңдар, пікірлеріңді деретермен дәлелдеңдер.

Оқушылар көтеріліс тарихын мына жоспар бойынша қарастырады:

Оқушылардың жұмыстарының нәтижелерін талқылағаннан кейін, Қазақстандағы 80-90 ж. реформалардың жылдамдатылу себептерін көрсету:

1. 
   Қазақстанды үш генерал-губернаторлыққа бөлу Ресейдің еуропалық бөлігінен шаруаларды көшіру мәселелерін жүйелі әрі тез шешуге бөгет жасады;
   
2. 
   Орта Азия әскери жолмен Ресей империясына қосылды, бұл аса үлкен аймақта басқаруда біртұтас жүйе жасауды және қаражатты үнемдеуді талап етті.
   
3. 
   1867-68 ж. Ереже ең басынан уақытша сипатта болды.
   

Тапсырма: Оқушылардың оқулық мәтінемен жұмысы

1. 
   1886 және 1891 жылдардағы әкімшілік басқаруды 1867-68 ж. реформалармен салыстырыңдар.
   
2. 
   Сот жүйесінде қандай өзгерістер болды?
   
3. 
   Бұл өзгерістердің мәні неде?
   
4. 
   Қазсқатандағы 1886-1891 ж. ережелер бойынша болған жаңа әкімшілік-аумақтық бөліністерді картадан көрсетіңдер.
   

Үйге тапсырма: Қазақстанның 1867-68 ж. реформа бойынша әкімшілік-аумақтық бөлінісін картаға түсіріңдер

1. 
   Қазсқатанның 1886-1891 ж. ережелер бойынша әкімшілік-аумақтық бөлінісінің сызбасын картаға түсріңдер.
   

8-сынып. Қазақстан тарихы

Сабақтың тақырыбы: § 30. Қазақстан аумағындағы казак әскерлері

Сабақтың мақсаты:

• 
  Оқушыларға Ресейдегі казак әскерлерінің құрылуы тарихы туралы айта отырып, үкімет олардың мемлекет пайдасына жасаған кез-келген іс-әрекетін қызу қолдағанына тоқталу және олардың қазақстармен арадағы қарым-қатынастарының ерекшеліктерін ашу (сауда-аттық, айырбас және көбінесе әскери қақтығыстар);
  
• 
  Оқушыларды құжатпен жұмыс істей білуге, алған ақпатарттарды пайдаланып, кестелер мен сызбалар жасауға үйрету;
  
• 
  Еңбекқорлыққа, шыдамдылыққа, білімді жетілдіре беруге тәрбиелеу.
  

Сабақтың түрі: аралас

Сабақтың әдісі: интерактивті

Көрнекілік: карта, сызба

Негізгі түсніктер: казактар, казактардың құқы мен міндеттері, казак әскерлерін құру тарихы мен маңызы, казак шендерінің терминологиясы, ескі дінді ұстанушылар, т.б.

Сабақтың барысы:

1. 
   Ұйымдастыру кезеңі
   
2. 
   Оқу құралын тексеріп түгелдеу
   
3. 
   «Хабар» /ел жаңалықтарынан.../
   
4. 
   Оқушы зейінін сабаққа аудару
   

Үй тапсырмасын сұрау:

1. 
   1886 және 1891 ж. әкімшілік тбасқаруды 1867-68 ж. реформамен салыстырыңдар.
   
2. 
   Сот жүйесінде қандай өзгерістер болды?
   
3. 
   Бұл өзгерістердің мәні неде?
   
4. 
   Қазақстанның 1886-1891 ж. ережелер бойынша жаңа әкімшілік-аумақтық бөлінісін картадан көрсетіңдер.
   

Жаңа тақырыпты оқытудың жоспары:

1. 
   Қазақстандағы казак әскерлерінің негізгі міндеттері.
   
2. 
   Орал казактары
   
3. 
   Орынбор казактары
   
4. 
   Сібір казактары
   
5. 
   Жетісу казактары
   

Өлкеде әкімшілік реформалар жүргізуде және жергілікті халықтың көтерілістерін басуда казак әскерлеріне өте көп мән берілді. Олар Қазақстанның шекараларымен қатар аумағында да орналастырылды. Казак әскерлерінің құрылу себептері мен міндеттерін мыналардан көреміз:

1. 
   Ресейге жаңа жерлерді қосуға белсене араласуы.
   
2. 
   Шекараны көрші мемлекеттердің әскерлерінен қорғап тұрды.
   
3. 
   Ресей халықтарының ұлт-азаттық көтірілістерін және орыс шаруалары мен жұмысшы табының баскөтерулерін басуға қатысты.
   
4. 
   XVIII –ХХ ғ. орыс әскерлерінің шетелге жасаған жорықтарына да қатысты.
   

Қазак әскерлерін құру таралы әңгімесі барысында көрнекілік ретінде казак әскерлері жөнінде жалпы мәліметтер беретін және оның ерекшеліктерін ашатын төмендегідей салыстырмалы кестені толтырамын:

	Орал казактары	Орынбор казактары	Сібір казактары	Жетісу казактары
Жылдары
Аумағы
Құрамы мен саны
Басқару жүйесі
Казактардың құқы мен міндеттері
Шаруашылығы
Салдары мен маңызы

Оқушылардың деректермен жұмыс істеуін дамыту және логикалық ойлау жүйесін жетілдіру мақсатында, Қазақстан тарихы хрестоматиясындағы құжаттарға сүйене отырып, тапсырма беріледі. Оқулықта жазылған тарихи деректерге талдау жасай отырып, оқушылар қажетті ақпараттарды таба білуге, оларды салыстыру арқылы қорытынды жасауға үйренеді.

1-топқа тапсырама:

Мәтінді оқып шығып, Сібір казак әскерлерінеерекше әскери бөлім ретінде жалпы сипаттама беріңдер. Олардың үкіметке толық тәуелді екендігіне мысал келтіріңдер.

2-топқа тапсырма:

Мәтінді оқып шығып, сұрақтарға жауап беріңдер:

1. 
   Сібір казактарының ерекшеліктерін анықтаңдар.
   
2. 
   Сібір казактарының шаруашылық қызметінде қандай ерекшеліктер бар?
   

3-топқа тапсырама:

Құжаттармен жұмыс. Оқулықтың 215-бетінде берілген құжат. Омбы облыстық мемлекеттік мұрағаты. 8-к, 66-іс, 117-118-парақтар.

Осы құжаттардан төмендегідей деректерді дәлелдейтін фактілерді табыңдар.

1. 
   Патша үкіметінің саясаты ең алдымен Ресейдің жағдайын нығайтуға және отаршылдық езгіні күшейтуге бағытталды.
   
2. 
   Қазақатдың құқы саяси жағынан да, әлеуметтік-экономикалық жағынан да шектелді.
   

Әрбір топтың жұмысын талқылағаннан кейін, сабақтың қорытындысын шығару.

Сабақты бекіту:

• 
  Сендер қалай ойлайсыңдар, қазсқатнда казак әскерлерін құру қажетті шара ма еді?
  
• 
  Олар қазақ халқының тәуелсіздік үшін күресіне көмектесті ме?
  
• 
  Казак әскерлерін құруға қазақ халқы қалай қарады?
  

Үйге тапсырама:

1. 
   Құжатпен жұмыс. Оқулықтың 215-бетіндегі құжаттарждың мәтінін оқып шығып, мына сұрақтарға жауап беріңдер.
   

• 
  Өтініш авторлары кімдер?
  
• 
  Олар қандай талаптар қойды?
  
• 
  Өздерінің жер жөніндегі құқын қорғау үшін олар қандай деректер келтірген?
  
• 
  Кестені толтыру.
  

	Орал казактары	Орынбор казактары	Сібір казактары	Жетісу казактары
Жылдары
Аумағы
Құрамы мен саны
Басқару жүйесі
Казактардың құқы мен міндеттері
Шаруашылығы
Салдары мен маңызы

8-сынып. Қазақстан тарихы

Сабақтың тақырыбы: § 31. Патша үкіметінің отаршылдық қоныс аудару сясаты.

жүктеу/скачать 1,57 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: