Сабақтың тақырыбы. Көміртек және оның қосылыстары Сабақтың мақсаты

Күні _____ Сыныбы: 9 г

Сабақтың тақырыбы. Көміртек және оның қосылыстары

Сабақтың мақсаты.

а) білімділік: Оқушыларға көміртек және оның қосылыстары: көміртек оксиді, тұздары, көмір қышқылы жайлы жүйелі білім беру.

б) дамытушылық: Көміртек элементі түзетін жай заттар жөніндегі түсініктерін кеңейту.

в) тәрбиелік: Оқушылардың дүниеге ғылыми – материалистік көзқарастарын тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: аралас сабақ

Сабақтың әдісі: саралап кешенді талдау.

Сабақтың көрнекілігі: периодтық жүйе кестесі. Химиялық реактивтер мен приборлар.

Сабақтың барысы. І. Ұйымдастыру

ІІ. Кім көп біледі? (үй тапсырмасын сұрау бойынша өткен тақырыпты қайталау, сұрақ – жауап)

1. 
   Кремнийдің химиялық таңбасы....
   
2. 
   Реттік нөмірі .....
   
3. 
   Салыстырмалы атомдық массасы....
   
4. 
   Периодтық жүйедегі орны.....
   
5. 
   Кремний табиғатта қандай түрінде кездеседі?
   
6. 
   Кремнийдің қандай оттекті қосылысын білесің, формуласы?
   
7. 
   Кремний қышқылы неше негізді, оның тұздары қалай аталады? Химиялық формуласы......
   

1. 
   Химиялық таңбасы – С
   
2. 
   Реттік нөмірі – 6
   
3. 
   Салыстырмалы атомдық массасы – 12
   
4. 
   Период нөмірі – ІІ
   
5. 
   Топ нөмірі – ІV
   

1. 
   Ядро заряды – +6
   
2. 
   Электрон саны – 6
   
3. 
   Протон саны – 6
   
4. 
   Нейтрон саны – 6
   
5. 
   Электрондық қабат саны – 2
   
6. 
   Валенттілігі – II, IV.
   
7. 
   Электрондық формуласы – 1s² 2s² 2p²
   
8. 
   Тотығу дәрежелері – 0,-4, +2,-4
   
9. 
   Cыртқы қабаттағы электрон саны -4
   

Алмаз Графит Карбин

1. Жану реакциясы: 2C + O₂ = 2CO C + O₂ = CO₂

2. Хлормен әрекеттесуі: C + 2Cl₂ = CCl₄ төрт хлорлы көміртек

3. Металдармен әрекеттесіп карбидтер түзеді: 2C + Ca = CaC₂

4. Күкіртпен күкіртті көміртек түзеді: C + 2S = CS₂

5. Сутекпен әрекеттескенде метан түзіледі: C + 2H₂ = CH₄ метан

1. 
   Сумен әрекеттескенде сутек газы бөлінеді:
   

2. 
   Концентрлі күкірт және азот қышқылдарымен әрекеттескенде тотығады: C + 4HNO₃(конц) = CO₂ + 4NO₂ + 2H₂O
   

аталады. Суда ерімейтін, ауадан жеңіл газ. D(ауа) = 0,55

Н

Метанның құрылымдық формуласы: Н – C – H СН₄

заттармен реакцияға түспейді. Оны иіс газы деп те атайды. Отын шала

жанғанда бөлінген иіс газымен адам дем алса, уланады. Ауада көгілдір

жалынмен жанатын газ . 2СО + O₂ = 2CO₂

тотықсыздандырғыш ретінде домна пешінде, органикалық синтезде

қолданылады. Қыздырғанда металл оксидтерінен металды

тотықсыздандырады. CuO + CO = Cu + CO₂

SiO₂ + 2CO = Si + 2CO₂

CO₂ көміртек (ІV) оксиді –түссіз, иіссіз, ауадан ауыр, жануды қолдамайтын,

жануарлар мен адамдардың тыныс алуы нәтижесінде бөлінетін газ. Ауадан

ауыр болғандықтан жертөлелерде, шұңқырларда, шахталарда, құдықтарда

жиналып қалады. Сол жерлерде жүргенде сақтану ережелері қолданады.

Ауадағы мөлшері -0.03%. Жоғары қысымда сұйылады, ал өте төменгі

температурада қар сияқты массаға айналады. Оны «құрғақ мұз» деп атап,

тоңазытқыш қондырғыларында қолданылады.

СО₂ – қышқылдық оксид.

1. Негіздік оксидпен әрекеттесіп тұз түзеді:

СО₂ + CaO = CaCO₃

2. 
   Негізбен әрекеттесіп тұз бен су түзеді:
   

2. 
   Cумен әрекеттескенде көмір қышқылы түзіледі.
   

Кальций гидроксиді, ізбес суы, әк сүті көмірқышқыл газына сапалық реакция жасайтын реагент болады.

Ca(OH)₂ + CO₂ = CaCO₃↓ + H₂O

Көмір қышқылы – H₂CO₃ әлсіз, екі негізді, тұрақсыз қышқыл, оңай айырылады.

Алынуы.

1. Көмірқышқыл газын суда ерітіп: CO₂ + H₂O = H₂CO₃

2.Тұзынан күшті қышқылмен әсер етіп:

Na₂CO₃ + 2HCl = 2NaCl+H₂CO₃

Көмір қышқылы екі түрлі тұз түзеді, олар гидрокарбонаттар (NaHCO₃,

Ca(HCO₃)₂, және карбонаттар деп аталады (CaCO₃, MgCO₃);

ауруларына. LiCO₃ – ағзада тұз жиналғанда, сондай –ақ Na₂CO₃, CaCO₃

К₂CO₃ – өндірісте, құрылыс материалдары ретінде қолданылады.

IV. Сабақты бекіту. Тапсырмалар орындау

1. 
   C + O₂ = ... + 402кДж а) СН₄
   
2. 
   2C + O₂ = ә) CO₂
   
3. 
   C + CuO = б) CaC₂
   
4. 
   C + 2H₂ = в) 2CO
   
5. 
   2C + Ca = г) Al₄C₃
   
6. 
   3C + 4Al = ғ) CO + Cu
   
7. 
   2CO + O₂ = .... + 577кДж д) Cu + CO₂
   
8. 
   CO + CuO = .... + ж) H₂CO₃
   
9. 
   CO₂ + H₂CO₃ = ... + ... з) 2CO₂
   
10. 
    CO₂ + 2NaOH = ... + ... и) Na₂CO₃ + H₂
    
11. 
    CO₂ + CaO = ... к) CaCO₃ + H
    
12. 
    CO₂ + Ca(OH)₂ = .... л) CaCO₃
    

1. 
   Құрамында 8% қоспасы бар, массасы 300 г сөндірілмеген әктің СаО массасын есептеңдер.
   

1. Көміртектің периодтық жүйедегі орны:

а) ІІІ период, ІV топ, негізгі топша;

ә) ІІ период, V топ, қосымша топша;

б) ІІ период, ІV топ, негізгі топша;

2. Көміртек атомының ядро заряды:

а) 6 ә) 8 б) 4

3. Көміртектің атом құрылысы:

а) 1s²2s²2p² ә) 1s²2s²2p⁴ б) 1s²2s²2p⁶3s²

4. Көміртек атомындағы нейтрон саны:

а) 12 ә) 6 б) 4

5. Алмаздың физикалық қасиеттері қандай:

а) өте қатты, электр тогын жақсы өткізеді;

ә) өте қатты, мөлдір, электр тогын өткізеді;

б) жұмсақ, түссіз, электр тогын өткізбейді;

6. Көміртек (ІІ) оксидінің формуласы:

а) СО ә) СО₃ б) СО₂

7. Графиттің физикалық қасиеті қандай?

а) өте қатты, электр тогын жақсы өткізеді;

ә) морт, сұр түсті металдық жылтыры бар, электр тогын өткізбейді;

б) өте қатты, электр тогын өткізбейді;

8. Алмаз қайда қолданылады:

а) тау жыныстарын бұрғылауға; ә) шыны кесуге; б) бриллиант жасауға

9. Графит қайда қолданылады:

а) электродтар жасауға; ә) қарындаш жасауға;

б) майлағыш материалдар алуға;

10. Көміртек (ІV) оксидінің формуласы:

а) СО₂ ә) СО₄ б) СО

• 
  Массасы 1г активтелген көмірдің ауданы 800 м², сондықтан оның сіңіргіштік қасиеті өте жоғары болады. Активтелген көмірдің түйіршіктері дәріханаларда сатылады, ол асқорыту жолдарын УЗИ –ге түсірерде немесе реагентпен тексеруде алдын ала дайындық пен спиртті тазарту үшін қолданылады. Бірақ ол иіс газын (СО) сіңірмейді.
  
• 
  Иіс газының қауіпті шамасы -2%, ол қанның гемоглобинімен мықтап байланысып алғанда өлім қаупі туады. Аздап уланудың белгілері: қан ашық қызыл түсті болады, бас қатты ауырып, кейде естен танып қалуға да жеткізеді. Иіс газымен уланған адамды дереу таза ауаға шығару керек.
  
• 
  Тері аздаған мөлшерде тыныс алуға да қатысады. Адам тәулігіне тері арқылы 7-9 г көмірқышқыл газын бөліп, 3-4 г оттек сіңіреді. Сондықтан теріні таза ұстау керек.
  

VI. Оқушыларды бағалау.

VIІ. Үйге тапсырма: § 22. 23. Есеп жинағынан есептер шығару.

№ 1 жалпы орта білім беретін мектеп

Сабақтың тақырыбы: Көміртек және оның қосылыстары.

9 г сынып