Сабақтың тақырыбы: Компьютерлік вирустар. Вирустар жіктелімі. Сағат саны: 2 сағ

Вирустардың пайда болу белгілері:

• 
  қалыпты жұмыс істеп отырған бағдарламаның дұрыс жұмыс жасамауы;
  
• 
  компьютердің ақырын жұмыс жасауы;
  
• 
  Амалдық жүйенің дұрыс жүктелмеуі;
  
• 
  файлдар мен каталогтың жоғалып кетуі;
  
• 
  файл өлшемдерінің өзгеруі;
  
• 
  дискіде файлдар санының кездейсоқ көбеюі;
  
• 
  компьютер жадындағы бос орындардың азайып кетуі;
  
• 
  экран бетіне түсініксіз хабарламалар мен суреттердің пай да болуы;
  
• 
  түсініксіз дыбыстық сигналдардың берілуі;
  
• 
  компьютер жұмысының жиі-жиі тоқтап, жұмыс жасамай қалуы.
  

• 
  қауіпсіз (жұмыс жасауға кедергі жасамайды және жедел жады мен диск жадысының көлемін кішіретпейді.);
  
• 
  қауіпті (бағдарлама жұмысының істен шығуына әкеп соқтыруы мүмкін);
  
• 
  өте қауіпті (бағдарлама және мәліметтердің жойылып кетуіне әкеліп соқтырады).
  

Өзінің жабысқанын жасыру мақсатында вирустың басқа программаларды бүлдіруі және оларға зиян ету әрекеттері көбінесе сырт көзге біліне бермейді. Оның кері әсері белгілі бір шарттарды орындағанда ғана іске асады. Вирус өзіне қажетті бүлдіру әрекеттерін орындаған соң, жұмысты басқаруды негізгі программаға береді, ал ол программа алғашында әдеттегідей жұмыс істей береді. Сөйтіп ол программа бұрынғы қалпынша жұмысын жалғастырып, сырт көзге "вирус жұққандығы" бастапқы кезде байқалмай қалады.

Вирустың көптеген түрлері ЭЕМ жадыда ВОВ-ты қайта жүктегенше тұрақты сақталып, оқтын-оқтын өзінің зиянды әсерін тигізіп отырады.

Вирустың зиянды іс-әрекеттері алғашқы кезде жұмыс істеп отырған адамға байқалмайды, өйткені ол өте тез орындалып әсері онша білінбеуі мүмкін, сондықтан көбінесе адамдардың компъютерде әдеттегіден өзгеше жағдайлардың болып жатқанын сезуі өте қиынға соғады.

Компьютерде "вирус жұққан" программалар саны көбеймей тұрғанда, онда вирустың бар екені сырт көзге ешбір байқалмайды. Бірақ біраз уақыт өткен соң, компьютерде әдеттегіден тыс, келеңсіз құбылыстар басталғаны білінеді, олар, мысалы, мынадай іс-әрекеттер істеуі мүмкін:

— кейбір программалар жұмыс істемей қалады немесе дұрыс жұмыс істемейді;

- экранға әдеттегіден тыс бөтен мәліметтер, символдар, т. б. шығады;

- компьютердің жұмыс істеу жылдамдығы баяулайды;

— көптеген файлдардың бүлінгені байқалады және т. с. с.

Компьютерге вирус жұққанын байқаған кезде кейбір файлдар мен каталогтар, дискідегі мәліметтер бұзылып үлгереді, оның үстіне пайдаланылған дискеттер арқылы немесе жергілікті байланыс желілері бойымен компьютердегі вирус басқа компьютерлерге таралып кеткені байқалмай да қалады.

Вирустардың кейбір түрлерінің кері әсері тіпті одан да терең болады. Олар бастапқы кезде өзінің жұққанын ешбір әсерімен білдіртпей, көптеген программалар мен дискілерге үндемей таралып кетеді де, сонан соң бірден бел шешіп зиянкестік жасауға кіріседі, мысалға, компьютердегі қатгы дискіні өздігінен қайта форматтап шығады. Ал зиянкестік әсерін программаларға аз тигізіп, бірақ қатты дискідегі мәліметтердің ішіен "мүжіп", құртып жататын вирустарға не істеуге болады?!

Осының бәрі вирустан дер кезінде қорғанбасақ, оның келешекгегі әсері керекті мәліметтерді жоғалтуға душар ететіні талас тудырмаса керек.

Вирус программасының байқалмау себебі олардың көлемі кішігірім ғана болады да, өздері ассемблер тілінде жазылады. Кез келген жағдайда вирус программасы қай компьютерге арналып жазылса да, ол мәлімет алмасып жұмыс істейтін басқа компьютерлерге де тез тарап кетеді жөне өте көп зиянкестік әрекеттер жасауы мүмкін. Қазіргі кездегі вирустар негізгі екі топқа бөлінеді:

— резиденттік (компьютер жадында тұрақты сақталатын) вирустар;

— резидегатік емес вирустар.

Вирус жұққан программа іске қосылғанда резвирустар әсерлене әрекет етеді, олар жедел жадқа көшіріліп жазыльп, алғашқы бірсыпыра уақытта әсері сезілмегенмен, соңынан бірден іске қатты кіріседі. Бұл вирустарды тез анықтау ісін қиындатады.

Дискілерге мөлімет жазу кезінде вирус өзінің жабысуына қолайлы сәт іздеп негізгі операциялар орындалып жатқанда солармен қосылып дискіге жазыльп алады да, оның қалай "жұққанын" адамдар білмей де қалады. Ал, резидентгік емес вирус жедел жадқа тұрақты күйде жазылмайды, бірақ вирустың әсері тиген программа іске қосылғанда ол екпіндене түседі де, өзі жұмыс істеп тұрған каталогтан немесе РАТН командасында көрсетілген каталоггардан өзі ішіне байқаусыз еніп кететін файл іздейді. Ондай файлды тауып, оның ішіне кіріп алып, ол кейін жұмыс істейтін кезде соған зиянды әрекетін тигізеді.

Бүлінген және вирус жұққан файлдар Вирус дискіндегі кез келген файлды бүлдіре алады, бірақ кейбір файлдарға ол бірден жабысады, яғни ол файлдың ішкі көлемінен орын алып, оның қызметін түрлендіріп, қолайлы жағдай туғанда, зиянды әрекетін бастап кетеді. Дегенмен, көптеген програмалар мәтіні мен құжаттарға, мәліметтер базасының информациялық файлдарына, электрондық кестелердегі мәліметтерге вирустар онша әсерін тигізе алмайды, тек оларды аздап қана зақымдауы мүмкін. Вирустардың мынадай файлдарға жұғуы мүмкін.

Жұмыс жасау қабілеті мен мақсатына байланысты компьютерлік вирустарды шартты түрде төмендегідей жіктеуге болады:

• 
  «Ұстауыш вирустар» - бағдарламалық құралдар кешеніндегі қателіктер мен дәлсіздіктерді пайдаланылады. Көлемді бағдарламаларды түзету кезінде белсенділік көрсетіп, бағдарламаға жабысады. Түрлі зияндық әрекеттері бар вирус.
  
• 
  «Логикалық бомбалар». Ол қарапайым бағдарламаларға кіріп алып, білінбей тұрады.
  
• 
  «Құрттар». Ол жүйелік бағдарламалаушылардың ақпараттық-есептеу желілерінің бос тұрғанресурстарын анықтау бағдарламаларына кіріп алып, сол бос құрылғыларды тектен-тек жұмыс істеуге мәжбүр етеді.
  
• 
  «Троян аттары». Ол қарапайым қолданбалы бағдарламаларға еніп алып, соларға рұқсат етілмеген әрекеттерді орындатады. Жасалу құрылымы мен көбею жолы оңай болғандықтан, көбінесе компьютер желілерін жайлап алады.
  

• 
  «Бейсауат» - онша қатты зияны жоқ вирустар.
  
• 
  «Шантаж жасаушы» - мысалы, белгілі төлемақы берсе, вирус әсері жоғалатынын анонимді түрде хабарлайтын «баяу әсер ететін бомбалар».
  
• 
  «Насихатшы» - «өзін көрсету» мақсатында жасалған.
  

• 
  NOD32 бағдарламалары
  

• 
  Күзету бағдарламалары
  

Вирустан қорғау бағдарламары вирусқа қарсы базаны өзіне жүктейді. Бұл база ең қауіпті вирустарға арналған.

Күзету бағдарламалары (сторож-программасы) вирусты көрген кезде төмендегідей хабарлама шығады. Бұл хабарлама шыққаннан кейін дереу хабарламада не жазылады соны істеу керек.

Вирусты көрген жағдайда вирустан қорғау бағдарламасының терезесі төмендегідей болады.

Тапсырма 2. SINKAZ электрондық оқулығындағы №4 модульдегі тест тапсырмаларына жауап беру.