Сабақтың тақырыбы: «Ұлыбритания. Мемлекеттің құрамы мен құрылымы. Табиғат жағдайлары мен ресурстары. Халқы»

Табиғат жағдайлары мен ресурстары. Халқы».

жұмыс.
Сабақтың түрі: Жаңа сабақты игеру.

1. 
   Ұйымдастыру.
   
2. 
   Үй тапсырмасын тексеру.
   
3. 
   Жаңа сабақ.
   
4. 
   Бекіту.
   
5. 
   Үй жұмысы.
   
6. 
   Бағалау.
   

Үй тапсырмасын тексеру.

1. 
   Мемлекеттердің астанасын айту, тақтадағы кескін картадан көрсету. Исландия – Рейкъявик, Вадуц – Лихтенштейн, Норвегия – Осло, Швейцария – Берн, Македония – Скопье, Словения – Любляна, Нидерланд – Амстердам, Андорра – Андорра-ла-Велья, Венгрия – Будапешт, Чехия – Прага, Франция – Париж, Германия – Берлин.
   

2. 
   Тест сұрақтары.
   

1. 
   Үлкен жетілік елдері: а) АҚШ, Бразилия; в) ГФР, Норвегия; с) Жапония, Нидерланд; д) Италия, Канада
   
2. 
   Парламенттік Республикасының өкімет басшысы: а) король; в) премьер-министр; с) султан; д) князь
   
3. 
   Европаның халқының саны: а) 720 млн; в) 730; с) 740; д) 750
   
4. 
   Европаның ең сирек қоныстанған елі: а) Швейцария; в) Франция; с) Исландия; д) Бельгия
   
5. 
   Европаның «химияландырылған» елі: а) Румыния; в) Словакия; с) Германия; д) Италия
   
6. 
   Солтүстік Европадағы ауыл шаруашылығың бағыты:
   

в) сүтті мал шаруашылығы;

с) өсімдік шаруашылығы;

д) етті бағыттағы мал шаруашылығы.

3. 
   Блиц сұрақтары:
   

в) «Люфтганза» - авиокомпания

с) Байер, Хехст фирмалары – химия өнеркәсібі

д) Вольсбург – автомобиль астанасы

е) Бундестаг – жоғары палата

ж) Магирус, Опель, Форд т.б. – автомобиль зауыттары

Жерігің ауданы – 2441,1 мың км2

Халқы – 60,1 млн адам, 2010 жылы – 61,4 млн адам

Астанасы – Лондон

Мемлекеттік құрылымы – конституциялық монархия

Мемлекет басшысы – королева

Үкімет басшысы – премьер-министр

Заң шығарушы органы – парламент

Мемлекеттік тілі – ағылшын.

Ұлттық валютасы – фунт стерлинг

Біріккен Корольдік деген атына қарамастан, Ұлыбритания унитарлы мемлекет болып саналады. 4 тарихи провинцияларының құрамы: Англия – ауданы 230 мың км2, орталығы Лондон, 45 графтықтар және ерекше административтік орталық үлкен Лондон кіреді; Шотландия – 32 облыс, 186 аралға бөлінген, орталығы Эдинбург қаласы; Уэлыс – 9 графтықтан, 3 қала, 10 қала графтықтан тұрады, орталығы Кардифф қаласы; Солтүстік Иландия – 26 округке топтастырылған, орталығы Белфаст қаласы. Дербес әкімшілік аймақтары: Мэн, Англси, Уайт, Силли аралдары және 4 архипелаг: Гебрид, Оркней, Норман, Шотланд кіреді. Бұған қоса теңіздің ар жағындағы иеліктер: Европада – Гибралтар; Америкада – Англия, Бермуд, Британдық Виргин, Кайман, Монтерсеррат, Теркс пен Кайкос, Фолкленд аралдары; Африкада - Әулие Елена; Океанияда – Питкерн аралы бар ( картадан көрсету). Себебі 17 ғ-ң бас кезінде Ұлыбритания жаңа құрлықтан өзінің алғашқы орталықтарын иеленді, әрі қарай Ұлыбритания өзінің орталық иеліктерін кеңейте түсті. 1945-1970 ж. Британ орталықтарының барлығы дерлік өз тәуелсіздіктерін алды.

1-оқушы. Ұлыбританияның ЭГЖ туралы.

Ұлыбританияның мемлекеттік шекаралары негізінен теңіздік болып саналады, тек Ирландиямен ғана шекарасы құрлық арқылы өтеді. Батыс жағалауын Атлант мұхитының сулары, шығысы мен оңтүстігінде Солтүстік теңіз және енсіз Ла-Манш, Па-декале бұғасы орналасқан. Жағалаулары қатты тілемделінген – құрлыққа енген көптеген шығанақтары бар: ең ірілері Бристоль, Кардиган, Ливерпуль (фьордтар, эстуарийлер). Елдің ЭГЖ-ң ерекшеліктері мен қолайлы тұстары. 1. Европалық одаққа енетін дамыған елдермен көршілес орналасуы, елдің саяси және экономикалық қауіпсіздігіне кепіл болады. 2. Халықаралық теңіз және әуе жолдарының тоғысқан аймағында орналасуы – сыртқа экономикалық байланыстарының дамуына оң әсерін береді.

Елдің геосаяси жағдайы тарихи кезеңдерге бірнеше рет өзгеріске ұшырады. 1. г-қ орнының ерекшелігіне және экономикалық даму деңгейінің жоғарлылығына байланысты күшті теңіз флоты болған Ұлыбритания бірнеше ғасыр бойы әлемдік теңіз жолдарында басым орын алып келуі және әр түрлі дүние бөліктерінде орналасқан иеліктер мен доминиондар есебінен аумағын ұлғайтып отырады. Соның нәтижесінде бүкіл құрлықтың ¼-іне жуығын иеленіп алған. Ұлыбритания ақыр соңында аумақтың біртұтастығы болмағандықтан әлсірей бастады. Елдің геосаяси жағдайы қазіргі және бұрынғы иеліктерін біріктіретін «Британ бірлестігі» ұйымын құру туралы саяси шешімнің нәтижесінде ғана бастады.

Біріккен Корольдік деген атына қарамастан, Ұлыбритания федерация емес, унитарлы мемлекет. Ресми түрде мемлекет басшысы монарх болғанымен, ол елді басқару ісіне тікелей араласпайды, тек парламен қабылдаған заңдарды бекітеді. 1952 ж. Мемлекет басшысы Королева 2 Елизаветы – толық аты Елизавета Александра Мария Виндзор. Әйгілі Виндзорскийлер әулетінде, 1926 ж. 21 сәуірде дүниеге келген. Қазіргі Ұлыбритания мен Солт. Ирландияның біріккен корольдігінің королевасы және Ұлыбритания достастығына кіретін 15мемлекеттің мемлекет басшысы таққа 1952 ж. 6 ақпанда отырды. 1947 ж. 20 қарашасында Елизавета Филиппин Маунбетпен неке құрады, отбасында 4 баласы бар, 3 ұл, 1 қыз. Королеваның мұрагері Чарльз принц Уэльский.

1. 
   Халықтың тығыздығы;
   
2. 
   Табиғи өсім;
   
3. 
   Жастық құрамы;
   
4. 
   Жыныстық құрамы;
   
5. 
   Орташа өмір сүру, ұзақтығы;
   
6. 
   Орташа жасы;
   
7. 
   Ұлттық құрамы;
   
8. 
   Қала, ауыл халқы;
   
9. 
   Экономикалық белсенді халық;
   
10. 
    Діни құрамы.
    

Тақтадағы Ұлыбританияның халқын сипаттайтын көрсеткіштерге көңіл бөлеміз.

1. 
   Халықтың орташа тығыздығы: 1 км2 – 241 адам, ең тығыз қоныстанған Англияның орталық бөлігі: 1 км2 – 500 адам, ең сирек – Шотландия 1 км2 – 66 адам.
   
2. 
   Табиғи өсім – 0,9%, туу көрсеткіші – 11%, өлім-жітім – 10,1%
   
3. 
   Жастың құрамы – 0-14ж – 16,7%, 15-64ж – 67,7%, 65-жоғары – 16,2%. Орташа отбасындағы көрсеткіш – ата-анасы, 2 бала.
   
4. 
   Орташа өмір сүру ұзақтығы – 78 жас; ер адамдар – 74 жас, әйелдер – 40,7 жас.
   
5. 
   Халықтың орташа жасы – 39,6; ерлер – 38,5 ж , әйелдер – 40,7 ж.
   
6. 
   Қала халқы – 90%, ауыл халқы – 10%
   

Ұлыбританияда 66 қала; Англия – 50; Уэльс – 5; Шотландия – 6; Солтүстік Ирландия – 5.

Лондон 7 млн 394 мың адам

Манчестер 2 млн 277 мың адам

Бирмингем 935 мың адам

Глазго 654 мың адам

Эдинбург 421 мың адам

Белфаст 280 мың адам

Ливерпуль 450 мың адам

Ағылшындар – 83,6%

Шотландықтар – 8,5%

Валиилықтар – 4,9%

Германдықтар – 2,9%

Иммигранттар – 8%

Үндістан, Пәкістан, Бангладеш – 3,6%, Қытай – 0,4%, Африка елдері – 0,8%, Кариб теңізі елдері – 1%.
8. Экономикалық белсенді халық; 31,2 млн адам. Ауыл шаруашылығында – 1,4%, Өнеркәсіпте – 18,2%. Қызмет көрсету саласында – 80,4%, жұмыссыздық деңгейі – 5,5%.
9. Діни құрамы:

Христиан – 71,6%

Ислам – 2,7 %

Индуизм - 1%

Сикхизм – 0,6%

Иудаизм – 0,5%

Буддизм – 0,3%

Басқа – 0,3%

10. Таптық құрамы:

1. Жұмысшылар (жалдамалы) – 90%.

2. Орташалар қатарына: ұсақ кәсіпкерлер, фермерлер, инженерлер, оқытушылар, дәрігерлер, ғылыми қызметкерлер, ақ жағалылар.

3. Жоғары сатысы: жер иеленуші ақсүйектер, менеджерлер, әкімшілікте жұмыс жасайтындар.
Ағылшын ұлтына тән өмір салтының ерекшеліктері:

1. 
   Отбасылық оқшаулануы (өз үйім - өз қамалым)
   
2. 
   Уик-энд – элеуметтік топтардың әр түрлі клубтарға бірігуі, аптаның соңғы күндерінде демалу дәстүрі
   
3. 
   Таңғы асқа сұлы жармасынан жасалған быламық жеу
   
4. 
   Шайды сүйіп ішу, кешкі сағат 5-те шай ішу дәстүрі
   
5. 
   Ортағасырлы киім үлгілері сақталған
   
6. 
   Гайд-парк – шешендер бұрышы
   
7. 
   Ер адамдар дәстүрлі шақпақ өрнекті белдемше (килт), аяғына темір таспалы дөрекі башмак киеді.
   

Британдықтар спортты өте жақсы көреді, келесі спорт түрлері Ұлыбританияда шыққан: бокс, көгалдағы хоккей, футбол, гольф, крикет, регби.

2,3. Стоунхендж мегалиттерін б.з.д. 1900-1600 жылдар аралығында салған, оның құрылысына ғасырға жуық уақыт кеткен, бұл алып тастар мұнда қайдан келді деген сұрақ туындайды? Тастарды қолмен ұстап көргенде, олар әр түрлі екні байқалады: мыңжылдықтардың өзі оларға тісін батыра алмаған, демек тау жыныстары түрліше болған ғой? Шындығында да, монолиттердің басты құрылыс материалдары – долерит, жанартаулық лава – риолит, жанартаулық туф – осы уш тау жыныстары бір ғана жерде – Уэльсте, Бристоль шығанағы жағалауына жақын Прессели тауында кездеседі. Не үшін салған? Мүмкін бұл жер обсерватория ретінде пайдаланған, діни бағытында шаралар өткізілген болар. Қазір жазғы күн тоқырауы кезінде Стоунхеджге жан жақтан адамдар топтары ағады, ондағы мақсат - Өкше тасының шыққан күн шапағатын тамашалау, бұл шын мәнінде таңқаларлық көрініс.