Сабақтың тақырыбы: Организмдердің әртүрлілігі және тіршілік орталары Сабақтың мақсаты

Медицина фармацевтикалық

«Даналық» колледж биология пәнінің

оқытушысы Кабдолина Сауле Жумажановна

Білімділік: ағзалардың тіршілік орталары, олардың ерекшеліктері, ағзалардың тіршілік ортасына бейімделуі туралы білімді жүйелеу;

Сендер қандай тіршілік орталарын білесіндер?

Олар: су, құрлық - ауа, топырақ және организмдердің өзі.
Тіршілік ортасының саны бойынша сыныпты 4 топқа бөліп, жаңа тақырып топтық түрде өткізіледі. Топтардың әрқайсысы белгілі сұрақтарға жауап беруге дайындалып, оны 20 минутта негіздеуі қажет.

Ол сұрақтар шамамен мынадай:

Әр топ мүшелері топта мәтінмен танысып талдайды, ой –пікір алмасады, қорғайды.

с) 90
3.Қорытынды:

1. 
   Қарапайым бөліну – біртұтас ағзалар ретіндегі бактериялардың көбеюі. Бактериялық жасушалардың прокариоттардан айырмашылығы бар.
   
2. 
   Біржасушалылардағы митоз. Амебалар, жасыл эвглена және өзге эукариотты біржасушалы өсімдіктер мен жануарлардың орасан көп мөлшері осылай көбейеді.
   
3. 
   Өсімді көбею – бұл жоғары сатыдағы өсімдіктерде кең дамыған үдеріс. Олар, мысалы, өсімдіктердің жапырақтарынан, қалемшелерінен, мұртшаларынан, тамырсабағынан көбеюі.
   
4. 
   Бүршіктену – аналық ағзадан бұлтиып бүршік түзілетін өсімді көбею жолдарының бірі.
   
5. 
   Бүрмелену (стробиляция) немесе үзбелену (фрагментация) – бұл ересек дарақтың жеке үзбелері арқылы көбею жолы.
   
6. 
   Спора түзу – ерекше бейімделген жасушалар – споралар түзу кезіндегі көбею жолы. Саңырауқұлақтар және өсімдіктердің көпшілігі спора арқылы көбейеді.
   

1. 
   Өсімдіктердің ұрықтанбай көбеюі (партеногенез). Мұндай көбею кезінде ұрықтану болмайды, ұрық ұрықтанбаған жұмыртқа жасушадан дамиды.
   
2. 
   Қосылу үдерісі (конъюгация). Бактериялар қосылу арқылы көбейеді.
   
3. 
   Жынысты көбеюдің қалған жолдары гаметалардың қалыпты қосылуына байланысты. Бұл көбею жолын қызтекелік және өздігіненұрықтану деп екі топқа бөлсе де болады.
   

1. 
   Тірі ағзалрдың ортақ қасиетінің бірі.
   
2. 
   Көбеюдің қандай жолдарын білесіңдер?
   
3. 
   Ең алғашқы тірі ағзалар – біржасушалы прокариоттар қалай көбейді?
   
4. 
   Біртұтас ағзалар ретіндегі бактериялардың көбеюі қалай аталады?
   
5. 
   Амебалар, жасыл эвгленалар қалай көбейеді?
   
6. 
   Аналық ағзадан бұлтиып бүршік түзілетін өсімді көбею жолдарының бірі.
   
7. 
   Ересек дарақтың жеке үзбелері арқылы арқылы көбею жолы қалай аталады?
   
8. 
   Жыныс үдерісінің негізгі айырмашылық ерекшеліктері неде?
   
9. 
   Бітелер мен дафниялардың жазғы ұрпақтары қалай көбейеді?
   
10. 
    Жыныстық үдерісі дегеніміз не?
    

1. 
   Конъюгация –
   
2. 
   Партеногенез –
   
3. 
   Апомиксис –
   
4. 
   Стробиляция –
   
5. 
   Фрагментация –
   

Мақсаты: Жас ұрпағымыздың елдігімізді, ерлігімізді сақтар, өркениетті елмен иық тіресер ұрпақ болу үшін қайырымдылыққа, имандылыққа, байқампаздыққа, табиғатты сүюге, қорғауға үйрету. Ата – бабадан қалған дәстүрге бүгінгі ұрпақтардың мұрагер екеніне көрсету.

ІІ. Наурыз көже тағамдарын дайындау

ІІІ. Наурыз көже пісіру

Мәтін: 1. Су тіршілік ортасы.

Судағы барлық организмдерге тән қасиет – жүзу. Дегенмен көптеген балдырлар, кейбір организмдер бекініп тіршілік етуге бейімделген. Жүзуге немесе баяу қозғалуға байланысты гидробионттарда құрлық организмдерінде болмайтын ерекше морфологиялық өскіншелер, жүзу немесе ескек аяқтары мен жүзбеқанаттары, су жұқтырмайтын заттар т. б. қасиеттер пайда болған. Мысалы, тау өзендерінде тіршілік ететін балықтардың денесі жұмыр әрі ықшамды, ағысқа қарсы жүзуге бейімді болса, жазық жердегі көлдердегі балықтар, керісінше, ірі әрі жалпақ болып келеді. Ал мұхиттардың әр түрлі тереңдіктеріндегі организмдердің морфологиялық құрылысы, дене пішіні мен қозғалуы мүлдем басқаша болады.

Су организмдерінің ішінде медузалар, қосжақтаулы былқылдақденелілер өз денесінен атқылаған су қысымы күшімен тез жүзуге бейімделген. Бұл құбылыс, әсіресе басаяқты былқылдақденелілерде жақсы байқалады. Осы әдіспен қозғалатын кальмардың жылдамдығы сағатына 40 - 50 шақырымға жетеді. Тұщы су гидробионтарының кейбіреулер су бетінде кәдімгі құрлықтағыдай сырғанап та жүреді. Мысалға суаршындарын алуға болады.

2. Құрлық - ауа тіршілік ортасы. Құрлық - ауа – организдер үшін күрделі өзгерістерге үздіксіз жүріп жататын, табиғаты сан қилы орта. Мұнда атмосфераның газдық құрамы, ылғалдылық, тығыздық, қысым факторлар жиынтығы литосфера қабатымен байланысып жатады. Жануарлар мен өсімдіктер құрлық - ауа кеңістігінде тіршілік етуге бейімделіп, оны толықтыра түседі. Тіршілік ортасына тән көптеген ерекшеліктерді ( жарықтың мол түсуі, температура ауытқуының күшті байқалуы, ауа райының маусым мен тәулік бойынша өзгеруі) байқауға болады. Сулы ортамен салыстырғанда құрлық - ауа ортадағы тіршілік маусымға, тәулік мерзіміне және географиялық орнына байланысты ауа температурасының шұғыл ауытқуында өтеді. Оттекпен тыныс алу мүшелері жетіле түсті. Жануарлар мен құстардың ұшуға бейім жаңа түрлері пайда болды.

3. Топырақ тіршілік ортасы. Жер бетінде топырақ түзілу процесі – ұзаққа созылған биогеохимиялық айналымның жемісі. Топырақтың түзілуімен байланысты жер бетін жасыл өсімдіктер әлемі басады. Одан соң топырақтың микро – және макрофаунасы қалыптасады. Өсімдіктер мен жануарлар және өлі табиғат арасындағы қоректік қарым - қатынастар топырақ түзілу процесін, оның физикалық, химиялық және механикалық құрылымын жақсарта түсті. 

Мысалы, топырақтың жоғары бөлігінде өсімдіктерге қажетті азот, калий, кальций, фосфор және т. б. химиялық элементтер жинақталады. Ал топырақ ылғалы оттекті, еріген тұздар мен минералды заттарды сіңіріп, сілтілік немесе қышқылдық ортан қалыптастырады. Топырақтың құнарлы қабатын түзудегі микроорганизмдердің, өсімдік пен жануарлар өкілдерінің рөлін ерекше атаған жөн. Микроорганизмдер әр түрлі өсімдіктер мен жануарлардың қалдықтарымен заттармен байытады. Олардың ішінде топырақта көп кездесетіні - микрофлора өкілдері - саңырауқұлақтар, актиномицеттер мен бактериялар. Ал топырақ микрофаунасының өкілдері – амеба, талшықтылар мен кірпікшелі қарапайымдылар жыртқыш немесе паразит ретінде зат және энергия алмасуды жүзеге асырады.

ІҮ. Наурыз көжені тарату. Оқушылар мәтінді талқылап болған соң, тапсырмалар беріледі.

Ү. Наурыз той батасы. «Батаменен ел көгерер...» демекші ата - баба салты бойынша бата бергелі отырмыз.

ҮІ. Наурыз той сарқыты ретінде үйге тапсырма жазып ала қояйық. Организмдердің негізгі тіршілік орталары тақырыбы. Шығармашылық тапсырма «Ауыл жанындағы организмдерге қолайлы тіршілік ортасын» анықтап сипаттама беріңдер.