Сабақтың тақырыбы: Тұйық етістік. Сабақтың типі: білімді меңгерту Сабақтың әдісі: баяндау,сұрақ-жауап

1. Интерактивті тақта арқылы еліміздің көрікті табиғаты көрсетіледі.

- Балалар,табиғат көрінісіне қарап,зат есімдерді қатыстыра қосымша мәтін құраңдар.Сөйлемдерің мағыналы,әдемі болсын.Мәтінге ат қойыңдар.Қандай зат есім түрлерін қамтыдыңдар? Ең әдемі мәтін бағаланады.

Сұлу табиғат

Қазақстанның табиғаты өте керемет.Көз тартарлық ғажайып көрінісінің бірі – Көкшетаудағы Бурабай.Бурабай өзінің Жұмбақтасымен,Оқжетпесімен және биші қайыңдарымен,көкке өрлеген биік шыршаларымен,таза ауасымен әлемге танымал.Ақындар мен жазушылар сексен көл қоршаған Көкшетаудың көз тоймас сұлу табиғатын жырлап тауыса алмаған.

2. Оқулықпен жұмыс. 34-жаттығуды ауызша орындап мақсатын айқындау. (Жаттығудың мазмұнына, авторы Тоныкөк (646-741ж.) екеніне басты назар аудару).

3. Тақтамен жұмыс. Екі оқушы тақтаға шығарылып,мұғалімнің қалауымен жаттығу ішінен екі сөйлемге морфологиялық талдау жасау.

Ел төре-сі жау-ла-ма-са, о-ған ер-іп мен жау-ла-ма-сам, ел-ім, халқ-ым жой-ы-лар е-ді.

О-ның шаб-у-ыл-ы-ның нәтиже-сі-н-де, ме-нің шаб-у-ыл-ым-ның нәтижес-сі-н-де ел-іміз қайта ел болды,халқымыз қайта халық болды.

4. Қалған оқушылардың назары интерактивті тақтадағы алдын ала компьютер арқылы сызылып дайындалған «Зат есім» сөзжұмбағына аударылады.

1. 
   Ұлттың аты
   
2. 
   Әженің сөзі
   
3. 
   Дауыс толқыны
   
4. 
   Сөзді,оның мағынасын зерттейтін сала
   
5. 
   Тиянақты ойды білдіреді
   
6. 
   Септік атауы
   
7. 
   Затты ажарландыра түсу үшін ұқсас затқа балау,құбылту.
   

5.«Кім жылдам?» ойыны. Логикалық тапсырма.

Төмендегі сөздерден алдымен етістік,содан кейін қайтадан зат есім жасаңдар: ес,ой,жиын,бас,хабар, бір.

Төмендегі сөздерден алдымен зат есім,содан кейін қайтадан етістік жасаңдар: жина,ойын,кес,теп,айт, бұр, соқ, тала.

Төмендегі сөздерден алдымен зат есім,содан кейін үндестік заңына байланысты көптік жалғауын жалғаңдар: ойна,көр,қыс,тап,тара,шай,жама,өлше,шал,кес,түс,қуан.

1. Зат есімнің түрленуі дегеніміз не?

2. Көптік жалғауларын ата.

3. Көптік жалғауы қандай сөздерге жалғанбайды?

а) Морфология нені зерттейтін ғылым?

ә) Сөз құрамы туралы не білесіңдер?

б) Түбір мен қосымша морфема дегеніміз не?

в) Топтастыру сратегиясын негізге ала отырып жалғау мен жұрнақтың түрлеріне топтау жасаңдар (әр топқа парақ таратылады).
Қосымша

Жұрнақ Жалғау
(Жұмысын аяқтаған оқушы өз топтастыруын тақтаға сызып түсіреді)

1. 
   Қазір бүкіл әлем жұртшылығы экономикалық дағдарыстың қиындықтарын бастан өткеруде. Міне,осы мәселеге орай 7-наурызда елбасымыздың «дағдарыстан дамуға» атты жолдауы жарияланды. Қазір осы жолдау мәтіннен алынған үзіндімен жұмыс жүргіземіз.Алдымен мәтінді оқып шығып,асты сызылған сөздерді құрамына қарай талдаймыз.
   

Елбасы осындай ойларды айта келе жаңа үйлесімді жүйенің даму негізі жаңа әлемдік валюта болуы тиіс екендігіне сенімділігін жеткізді.

Мұндай жүйе адамзат тарихында алғаш рет әбден заңды және жария әлемдік валютаны құру үшін негіз бола алар еді.Тек қана күш жігерді біріктіру нәтижесінде ғана ЕурАзЭҚ елдерінің экономикасына төнген жаһандық дағдарыстың талқандаушы зардаптарын төмендетіп, оны еңсере және жаңа болмысты қалыптастыра аламыз.

Тек осындай қадам ғана бүкіл ЕурАзЭҚ кеңістігінде ғылымды, білім мен мәдениетті орнықты және стратегиялық дамытуды қамтамасыз ете алады.Жүйелік дағдарыстан тек қана жүйелік жаңару жолы арқылы шығуға болады.Дағдарыс біз оған сайма-сай әрекет ете бастағанда ғана аяқталатындығы анық.

а) Септік жалғаулы сөздердің астын сызып,үстіне сұрақтарын жаз.

ә) Қарамен жазылған ілік септік жалғаулы сөздерді салыстыр. (әлемнің,елдерінің)

б) Табыс септік жалғаулы сөздерді салыстыр. (валютаны,дағдарыстан)

в) Барыс септік жалғаулы сөздерді салыстыр. (бізге,экономикасына)

г) Табыс септік жалғаулы сөздерді салыстыр (ғылымды, зардаптарын)

д) Осы талданған сөздердің септеулерінде қандай ерекшелік бар?

Септік жалғауы туралы түсінігімізді кесте-сызбаны пайдалана отырып пысықтап кетейік.

Септік	Сұрақтары	Жай септеу	Тәуелді септеу
Атау Ілік Барыс Табыс Жатыс Шығыс Көмектес	кім,не кімнің,ненің кімге,неге кімді, нені кімде,неде кімнен,неден кіммен,немен	әке,дала әкенің,даланың әкеге,далаға әкені,даланы әкеде,далада әкеден,даладан әкемен,даламен	әкем,далам әкемнің,даламның әкеме,далама әкемді, даламды әкемде,даламда әкемнен,даламнан

Септік жалғауы да көптік жалғауы сияқты сөз бен сөздің арасын байланыстырып,оларды өзара қарым-қатынасқа түсіреді.Септік жалғауы дегендегі «септік» деген термин «сеп» (жәрдем,көмек,дәнекер) деген ұғымды береді.Осы сөзден туған «септеу» деген сөз екі түрлі мағынада жұмсалады: бірі – екі нәрсені жалғау,ұластыру; екіншісі – сөздердің септік жалғауларын қабылдап өзгерілу жүйесі.

Қазақ тілінде мынадай септіктер бар: атау,ілік,барыс,табыс,жатыс,шығыс,көмектес.Әрбір септіктегі сөз белгілі бір сұрақтарға жауап береді.Сөзің қай септікте тұрғанын оның сұрағына қарай ажыратамыз.
Жаттығулармен жұмыс.

а) Тірек сөздер таратылады.Әр топ ойыншылары сол сөздерге байланысты мақал айтады.

ә) Берілген тірек сөздерге лексика-грамматикалық талдау жасау.
Кеспе қағаздармен жұмыс.

а) Мақалдың мағынасын түсіндіріңіз.

ә) Септік жалғаулы сөздерді табыңыз.

б) Мақалға байланысты шағын әңгіме жазыңыз.

Берілген сөздерді жай және тәуелді септеңіз.

Қазақ. Жақсылық. Халық. Көңіл. Дала.
Сабақты бекіту.

Септік жалғаулы сөзді табыңыз.

а) қалалық ә) мақал-мәтелдер б) оқушыларым в) оқығансың г) оқығанға

Тәуелді септеуді табыңыз.

а) кітапты ә) қаламмен б) айтқаннан в) бесікте г) даланың

Берілген сөздер қай септік жалғауын қабылдап тұр?

а) барыс ә) шығыс б) жатыс в) көмектес г) табыс

Шығы септік жалғаулы сөзді табыңыз.

а) қарамастан ә) келгенімен б) көргенін в) қалада г) әкесіне

Кімді,нені,кімін,несін сұрақтары қай септікке тән?

а) атау ә) ілік б) барыс в) табыс г) көмектес.