Салқынбай А., Абақан Е. с
жүктеу/скачать 13,56 Mb. Pdf көрінісі
|
Салқынбай линг. Түсіндірме сөздік
| ТИПОЛОГИЯ
(лингвистика - лық) (грек. typos-таңба, үлгіжәне logos - сөз, ілім ) - Т іл д е рд ің құрылыл/щық және функциональ- дық (қызметтік) қасиеттерін шығу тегіне қарамастан салыстыра зерттеу. Салыстырмалы-тарихи аспекгімен бірге, тіл зерттеудің негізгі аспектісі ретінде Т. өзінің та б и ға ты м е н ж э н е з е р тте у принциптерімен, тәсілдерімен ерекшеленеді. Т.-дағы тұлға мен мағынаның сай келуі шарт емес. Ол бірліктердіңжеке тұлғалық не мағыналық үқсастығын мойын- дай береді. Әдетте Т. салыс- тырмалы-тарихи тіл білімімен қоса ареалды лингвистикад а жеке қарастырылады. Т. жеке тілдерді зерттеумен шуғылданып, ж алпы тіл б іл ім ін д е гі т іл д ің құрылысы мен қызметі жөнінде айтылған тұжырьімдарды пайда- ланады. Зерттеу пәніне байла нысты функциональды (әлеумет- тік лингвистика) және қүрылым- ды қ Т. ерекше қарастырылады. Ф ункциональды Т. байланы с құралы ретіндегі тілдің әлеуметтік қызметін зерттейді, ал қүрылым- дық Т. -т іл д і жүйе ретінде алып, ішкі қүрылысын зерттейді. Өз алдына қүрылымдық Т. - фор- мальды Т. (тілдің көрінісі) және контенсивті Т. (тіл мағынасы) деп екіге бөлінеді. Типологиялық зерттеулер әр т ү р л і м а қс а т т а р д ы к ө з д е у і м ү м кін : т іл д е р а р а с ы н д а ғы қү р ы л ы с ты қ ұ қ с а с т ы қ т а р не ерекшеліктерді табу (инвентар- лық Т.), тілдердің жүйелері мен деңгейлерінің құрылысындағы сәйкестікті анықтау (импликация- лык Т.). Негізінен тілдерді белгілі бір топқа жатқызуда «тілдік тип» (түр) деген түсініктің әр түрлі қабылдануы кездеседі. М ыс.: дәстүрлі типологиялық жүйелеу аморфты, агглютинативті (жалға- малы) және флективті тілдерді б ө л е к қа р а с ты р а д ы . Б үлай топшылау грамматикалық түлға- лар қүрылысының жалпы прин- циптеріне негізделген. Ал, бүдан басқа да, мыс., вокалдық жүйе, сөйлем мүшесінің орны тәрізді |