Салқынбай А., Абақан Е. с



Pdf көрінісі
бет297/336
Дата14.12.2021
өлшемі13,56 Mb.
#126888
1   ...   293   294   295   296   297   298   299   300   ...   336
Байланысты:
Салқынбай линг. Түсіндірме сөздік

СТРУКТУРАЛЫҚЛИНгеИС-
 
ТИКА 
(қүрылымдық лингвистика) 
-тіл д і структуралық элементтер- 
ден  түратын  (тіл  бірліктерінен, 
топтардан т.б.) жүйе ретінде та- 
нудан туындайтын ілім. С.л. тілді
-  форматьды  (қатаң  орындала- 
тын)  заңдылықтары  бар  ғылым 
деп  қарастырады.  Тіл  қүрылы- 
сына  үлкен  мән  беріп,  струк- 
тураны  (қүрылысты)  -  тіл  эле- 
менттерінің  қатынас жүйесі деп 
анықтайды. Структура белгілі бір 
деңгейде және  бірі-біріне  бағы- 
нышты  болады (иерархия сақта- 
лады).  Тілге  қүрылыстық талдау 
жасаған  кезде,  нақтылы  текстің 
бірліктері (сөйлемтүрі, морфема, 
фонема)  бөлшектеніп  салысты- 
рылады.  С.л.  XX  ғ.  20-30  жж. 
пайда болды.  Кене үнді  ғалымы 
Паниниден бастал, ортағасырлық 
грамматикалар (Аристотель, Әл- 
Фараби,  М.Қашқари),  филосо- 
фиялық-лингвистикалық мектеп- 
тер (Р.Декарт, Г.Лейбниц) болға- 
ны  белгілі.  С.л. дамуына көп ең- 
бек сіңірген ғалымдар: Бодуэн де 
Куртенэ, Ф.Ф.Фортунатов, О.Ес- 
персен,  Э.Сепир,  Л.Блумфельд, 
Ф.  де  Соссюр.  20-40  жж.  С.л. 
мектептері  болған:  прагалық,
3


СУБ-СҰР
Копенгаген  (гл о ссе м а н ти ка ), 
ам ерикан  (д е скр и п ти в и сте р ) 
жэне лоңдоңдық. Бурынғы КСРО- 
да  Л е н и н гр а д   ж э н е   М э с ке у  
фонологиялық мектептері С.л.-ға 
жэне  жалпы  тіл  теориясына  ез 
үлесін қосқан.
СУБСТАНТИВТЕНУ 
-   қар. 
Транспозиция.
СУБСТРАТ  (лат. sub -  астың- 
ғы жэне stratum -  қабат) -  белгілі 
л и н гв о ге о гр а ф и я л ы қ  ж е р д е  
ертеде болған тілден қалған көне 
элем енттер.  С.  кірм е  сөзден 
белек  нәрсе,  оның  н е гізін д е  
э т н и к а л ы қ  
а ра л асу 
ж э н е  
кірм ел ердің  тіл д ік  ассим иля- 
циясы жатады.  С.  тілдік ассими- 
ляцияның  қостілділік  кезеңінен 
кейін пайда болады. С. теориясы
XIX  ғ.  басында  пайда  болған 
(Я.Бредсдорф),  60-80  жж.  оны 
Г.Асколи,  Г.Шухгардт,  А.  Мейе, 
О. Есперсен дамытқан.
СУБЪЕКТ 
(лат.  subjectum)  -
пайымдалатын затты белгілейтін
Шг
логикалы қ  термин.  Л огикалы қ 
теорияларда С. -  объект  туралы 
түсінік немесе  болмыс  объектісі
деп түсіндіріледі. Грамматикалық 
д э с т ү р д е   с ө й л е м д е гі  ойды  
белгілеуші  мүшені,  ойдың  иесін 
«С.»  терминімен  атайды.  Орыс
тіліңде С. орнына «подлежащее» 
калькасы  қолданылады.  Қазақ 
тіл ін д е   «бастауы ш »  те р м и н і 
қолданады.  Батыс  еуропалық
« л д ги ка »   т е р м и н і  са қта л ь 
қалды.  Грамматикалық С. -  сө 
лемнің синтаксистік құрылысын 
семантикалық С. -  сөйлем мағь 
насына  (агенс),  коммуникатив* 
С.  -   х а б а р д ы ң   та қы р ы б ы н ; 
(т о п и к),  п с и х о л о ги я л ы қ  С.  - 
бастапқы  үғымға,  логикалық  С.
-  сөйлем бөлігіне (ойлау субъекті) 
қатысты  болады.


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   293   294   295   296   297   298   299   300   ...   336




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет