Сауал салған кəсіпқойлардың жартысы парақорлық пен сыбайлас жемқорлықты нарықтық реформаның ең басты тежегіші деп санайды
жүктеу/скачать 16,94 Kb.
|
прак 5 сыбайлас
|
Сыбайлас жемқорлық халықты қанаудың көлеңкелі көрінісі бола отырып, адамзат қоғамының даму кезеңдерінен қалыспай келеді. Лауазымды адамдардың қызметті өзінің бас пайдасының қамы үшін пайдаланудан туған қылмыс дегенді білдіреді. Ол барлық уақытта да сынға ұшырап, айыпталып, онымен үнемі күрес жүргізіліп келеді. Бұл қоғамдық дерттің алатын орны жөнінде əңгіме қозғағанда Цицеронның: “егер парақорлар өздеріне қажеттісін жымқырған болса ғана қалтырайды. Ал егер де басқалармен де бөлісуге жетерліктей жымқырған болса, онда олар үшін аса қорқыныш жоқ” деген белгілі сөзін еске алуға болады. Сыбайлас жемқорлықтың тамырына балта шабу барлық партиялар мен қозғалыстардың бағдарламаларынан орын алды, əлі де орын алып келеді. Солай бола тұрса да бұл індет ең мықты деген саяси режимдердің арасынан сыналап кіріп кеткені. Сонымен бірге сыбайлас жемқорлықпен белсенді күрес көбінесе айтарлықтай моральдық шығындарға ұшырататыны да белгілі. Көптеген елдердің тəжірибесі осы кеселмен күрес процесінде адамдардың пайдакүнемдік, қанағатсыздық, көре алмаушылық, арсызқойлық сияқты əрекеттермен жиі ұшырасатындығын байқатып отыр. Бюрократиялық мінез-құлықты уақытша сауықтыру моральдық шығындардың орнын толтыра алмасы анық. Ал сыбайлас жемқорлықтың пайда болу себептері қоғамдағы бюрократиялық қасиеттер екені белгілі. Қанша дегенмен адамзаттың ақыл-ойы əлі сан алуан əлеуметтік қатынастарды болжап-бағдарлап, қарастырып, ретке кетіре қоятындай жағдайға жете қойған жоқ. Кейбір жағдайда сан-алуан тыйым салу мен жарлықтардың пайда болуы сөз жоқ ынта жігерді басып тастап жəне экономикалық дамуға да бөгет жасайтындығы жасырын емес. Солай бола тұрса да, осы бөгеттерді бұзыпжаруға деген ұмтылыс байқалады. Сауал салған кəсіпқойлардың жартысы парақорлық пен сыбайлас жемқорлықты нарықтық реформаның ең басты тежегіші деп санайды. Ол біздің елімізде ғана емес, Латын Америкасы, Қытай мен Жер Орта теңізі, Таяу жəне Орта Шығыс, Орталық Еуропа, тропикалық Африка елдерсі. Бұл, сонымен бірге күні кеше ғана оны онша сезе қоймаған дамыған елдердің де (Германия, Бенилюкс, Канада) мəселесіне айналып барады. Сондай-ақ бұл дерт ұлттық болмысы мен сана-сезімі, ұлттық дəстүрлері мен мəдениеті мызғымастай қалыптасқан елдерге де (Италия, Ресей, Мексика, Түркия, Жапония) сыналып кірісе бастады. Сөйтіп, қазіргі кезеңде сыбайлас жемқорлық көптеген мемлекеттерде етек жая бастады деп сеніммен айтуға болады. Сыбайлас жемқорлық жəне онымен күрес проблемаларының өзектілігі əдеттегідей əлеуметтік шиеленістермен, экономикалық тұрақсыздықпен, қайыршылықпен сабақтасып жататын реформаларды жүзеге асыру кезеңдерінде айрықша байқалады. Сыбайлас жемқорлық деңгейі экономикалық дағдарыс құбылысына бейім тұрған елдерде тым жоғары. Ол дəл қазіргі Қазақстан мен бұрынғы Одақтың басқа да елдеріне тəн. Сыбайлас жемқорлық пен қылмыстылық 1994-1996 жылдары Біріккен ұлттар ұйымының (БҰҰ) ұлттық, аймақтық жəне ауқымды кездесулері мен конференцияларының, съездерінің басты арқауы болып, сайлау мен басқа да саяси науқандардың негізгі мəселелеріне (көптеген ұлттық, сондай-ақ аймақтық қауымдастықтардың тағдырына байланысты) айналған екен. Жемқорлық үшін, тіпті, қазіргі жəне бұрынғы президенттерді де, вице-президенттер мен экс-президенттерді де, премьерминистрлерді де, əскери-саяси блоктар мен алып экономикалық топтардың лидерлерін де қызметінен алып, жауапқа тартып жатады. XX ғасырдың аяғы сыбайлас жемқорлыққа байланысты проблемаға ерекше мəн берумен бірге, осы тұрғыдағы кұбылыспен күрес жүргізуге арналған сан қырлы ғылыми ізденістердің өсуімен де ерекшеленеді. Бұл мəселеге байланысты алғашқы ғылыми зерттеулерді америка криминологі Э. Сатерланд жəне оның көмекшісі Кресси жолға қойды.Тұңғыш рет Э.Сатерланд “ақ жағалылардың” қылмыстылығы деген ұғымды енгізді, ал бұл ұғымнан Батыс елдерінің ғалымдары сыбайлас жемқорлықты қылмыстылықтың ереже тобына жатқызып, жеке бөліп алды [25, 320-330 б.]. Бүгінгі күні сыбайлас жемқорлық ұғымы азаматық қоғамда үйреншікті құбылысқа айналса, ал екінші жағынан, Қазақсатанның қауіпсіздігіне, елдің экономикасының дамуына кереғар əсер ететін факторға айналуда. Статискалық мəліметтерге көз салсақ Республикада сыбайлас жемқорлықтың нəтижесінде көлеңкелі бизнес дамып, жылына мемлекеттік қазынаға түсетін 540 миллион доллар кіріске кірмейді, яғни ішкі табыс көзінің 27%-ы желге ұшқандай болады екен. Осы əлеуметтік қауіпті құбылыспен күрестің көкейтестілігі мына жағдайларға байланысты: а) Сыбайлас жемқорлық азаматтардың конституциялық бостандығы мен құқықтарын бұзуға əкеліп соғады. Көптеген жылдар бойы жүргізілген əлеуметтік зерттеу азаматтардың басым бөлігін ойландыратын маңызды мəселелер арасында бірінші орынға сыбайлас жемқорлықпен күрес екендігін дəлелдеп отыр. б) Осы құбылыстың мемлекеттік-билік құрылымдарында тез тарау ерекшелігі бар. в) Сыбайлас жемқорлықтың өріс алуы мемлекеттік аппараттың жұмысына нұқсан келтіріп, оның беделін түсіреді. Қоғамдық санада өкімет органдары жұмысының тиімсіз екенін, олардың құзіретінің əлсіз екенін көрсетеді. Халықтың өкіметтен алшақтауы орын алады. Осының бəрі мемлекет пен қоғамның саяси қауіпсіздігіне нақты қауіп төндіреді. г) Сыбайлас жемқорлықтың қазіргі кездегі көлемі өте үлкен. Өз өкілеттігін сатумен бірге, оны сатып алушы адамдардың көбейе түсуі, билік тармақтарының барлығының да сыбайлас жемқорлық кеселіне душар болғанын көрсетеді. Мұны соңғы жылдарда жүргізілген криминологиялық зерттеулер айқын көрсетіп отыр. д) Сыбайлас жемқорлар өз мақсаттарына жетуде ұйымдасқан қылмыстарды пайдаланады. Сыбайлас жемқорлық арқасында ұйымдасқан қылмыс экономиканың маңызды секторларына өз ықпалын жүргізуде, бұл тұрғыда олар шын мəнінде жаңа сапа мен түрге ие болды. и) Сыбайлас жемқорлық табиғи жəне жасанды латентті қылмыс болып табылады. Оны жүзеге асырушы субъектілердің жоғары қоғамдық дəрежесі, олардың іс-əрекет қимылдарының интеллектуалдық ерекшелігі, бұл топтағы адамдарға билік басындағылардың ізгілікпен қарауы, сыбайластық іс-əрекетке “келісімділік” сипатын (арыз айтылмайды, себебі кінəлі екі жақта заңсыз іс-əрекет арқылы пайда табады) т.б. осы тұрғыдағы қылмыстардың өзіндік ерекшелігін бейнелейді. а) Сыбайлас жемқорлықтың барлық түрлеріне оны тежеуге сəйкес келетін қылмыстық заңдардың санкциясын жетілдіру; б) Сыбайлас жемқорлықты жəне өкімет билігіне қызмет жасаудан сақтандыруды реттейтін механизмдерді дайындау; в) Сыбайлас жемқорлықпен құныққан лауазымды тұлғаларды анықтаудың, тергеудің жəне соттаудың тетіктерін қабылдау; г) Сыбайлас жемқорлық арқылы алынған мүліктер мен құралдарды тəркілеудің құқықтық ережесін белгілеу. д) Сыбайлас жемқорлыққа қатысы бар кəсіпорындарға экономикалық санкция қолдану өте маңызды. Осы конгресс “Сыбайлас жемқорлықпен күрестің практикалық шаралары” атты нұсқауда қаралды, ал нұсқаудың қайта дайындалған варианты баспасөзде жарық көрді жəне “Конгресс мемлекеттік басқару саласындағы сыбайлас жемқорлық” атты шара қабылданды. Сонымен қатар сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес мəселелері Амстердам қаласында 1992 жылдың 9-12 наурыз аралығында өткен осы мəселемен күреске арналған 5халықарлық конференцияда талқыланды. Жалпы алғанда коррупциялық құқық бұзушылық сан түрлі жəне ол (қылмыстық құқықпен қатар) əкімшілік, азаматтық-кұқықтық жəне тəртіптік құқық бұзушылық сипат алады. Тек қана осы Амстердам қаласында өткен конгресте, құқықтық шаралар арасында, қылмыстық заңды қолдануға жəне оны дамытуға үлкен мəн берілген. Атап өткеніміздей, мұндағы негізгі мəселе заңды қолдану практикасына байланысты. Бірақ бұл сыбайлас жемқорлық туралы қылмыстық заңды жетілдіру қажет емес дегенді білдірмейді. Осы тұрғыдан алғанда мына мəселелер бойынша заңдылық анықтама берудің мəні зор деп есептелінеді: а) сыбайлас жемқорлыққа қылмыстық құқықтық анықтама беру; б) сыбайлас жемқорлықтың қылмыстық құқықтық нысанындағы көріністерін анықтау; в) сыбайлас жемқорлыққа байланысты қылмыстық заңдылықтарды жетілдірудің басқа да тиімді жолдарын белгілеу. Сыбайлас жемқорлықтың қылмыстық-құқықтық көрініс нысандары: Сыбайлас жемқорлықтың көрініс түрлері жайлы көптеген пікірлер бар. Бірақ олардың құқықтық дəлдігі мен толық түсінігі жоқ. Сыбайлас жемқорлыққа анықтама бере отырып, біз, бұл құбылыстың тек парақорлықпен ғана шектелмейтінін атап өтіп, оның белгілі іс-əрекет түрлерінің жиынтығы екенін айттық. Бірақ осы жиынтықты құрайтын нақты іс-əрекет турасында əдебиеттегі пікірлер əртүрлі жүктеу/скачать 16,94 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|