Сборник научных статей научно-практической конференции «Байтанаевские чтения-Х»
ала сөзінің төркіні ақтылы-көктілі дейтіндей түспен ешқандай байланысы жоқ, ол - ұлы немесе тіпті, одан да көнелеу оло
жүктеу/скачать 8,82 Mb. Pdf көрінісі
|
baytanaev 2022 zhinak 1 tom gotov
- Бұл бет үшін навигация:
- «Күлтөбенің басында күнде жиын\ кеңес» - «
- ӘДЕБИЕТТЕР
| ала
сөзінің төркіні ақтылы-көктілі дейтіндей түспен ешқандай байланысы жоқ, ол - ұлы немесе тіпті, одан да көнелеу оло тұлғасындағы мәнге жақындайды деуге болады [4, 37 б.]. Ұлытау – Сарыарқа жерінің оңтүстік – батыс шетіндегі ұсақ шоқылы аласа таулардан құралған кең өлкенің аты. Орташа биіктігі 400-600 метр , ең биік жері 1134 метрге көтеріліп жатады. Бұл өңір – қазақ халқының көне замандардан бергі бастан кешкен саяси – әлеуметтік, мәдени өмірінің куәгері. Мұнда Шыңғысхан, Алашхан, Жошыхан, Ақсақ Темір, қазақтың қара қылды қақ жарған үш биі – Төле, Қазыбек, Әйтекелердің, Едіге, Тоқтасын сынды т.б. тарихи тұлғалардың есімдеріне байланысты ескерткіштер сақталған [ 4, 39 б.]. Күлтөбе – Жоңғар шапқыншылығы заманында үш жүздің игі жақсылары, батыр, билері бас қосатын қазақ жерінің Шымкент тұсындағы тарихи орны. Күл (арғы мәні – «мұнара») және төбе сөздерінен қалыптасып «мұнарлы төбе» мағынасын білдіретін атау. «Күлтөбенің басында күнде кеңес болғанда» Орта жүз қазақтарының патша отарлауына қарсы Абылай хан бастағанн наразылық әрекеттерін талқылауға арналған 1760 жылдары дүркін-дүркін өтіп тұрған ұлы жиындар тарихта осылай аталған. Ол жиынға үш жүздің атақты батырлары мен билері, сұлтандары мен төрелері түгел шақырылатын ( Мерғали Ыбырайұлы – «Үш анық», тамыз, 1991ж.) «Күлтөбенің басында күнде жиын\ кеңес» - « Есім ханның ескі жолы» деп аталған бітім-биліктің кейбір кем қалған жолдарын жөндеп, түзеткен әз Тәуке ханның «Жеті жарғысын» талқылау үшін билердің, жақсы-жайсаңдардың күнде жиналып бас қосуына байланысты айтылған сөз [4,43 б.]. 191 Біз жоғарыда дәл осылай С.Сматаевтің «Елім-ай» роман- трилогиясындағы бірнеше топонимдік атауларға этнолингистикалық тұрғыдан сипаттама беріп өттік. Осыған байланысты осындай ірбір атаудың өзіндік шығу семантикасы, пайда болу ерекшелігі болады. Ойымды қорытындылай келе, этнолингвистика бұл – ұлттық код. Яғни әр этностың, әр халықтың басқа халықтық дүниетанымына ұқсамайтын тек өзіне ғана тән, дара, қайталанбас ерекшелігі болады және бұл ұлттық кодқа келіп тіреледі. Және этнолингистиканы топонимдік тұрғыдан зерттеу әлі де сыры көп ғылым саласы соның бірі осы мақалаға негіз болған Софы Қалыбекұлы Сматаевтың «Елім-ай» роман-трилогиясындағы топонимдердің этголингистикалық сипатын ашу өте күрделі мәселе деп айтсақ болады. ӘДЕБИЕТТЕР: 1. Елім деп еміну үшін де ерлік керек — «Қазақ үні», 28.06.2011. 2. Софы Сматаев туралы — «Ақтөбе», 22.06.2016. 3. Копыленко М.М. Общее языкознание, социолингвистика, психолин-гвистика в Республике Казахстан: Тенденции и перспективы развития // Вестник КазГУМО и МЯ. – Алматы, 2000. – №1. – с. 40-44. 4. Әбдуәли Қайдар ( Қазақтар ана тілі әлемінде, этголингвистикалық сөздік, 3 том. Табиғат, Алматы:Сардар, 2013.- 608 бет). УДК 821.512.122 жүктеу/скачать 8,82 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|