Сборник статей 20 лет независимости Республики Казахстан в свете формирования гражданского общества

1. 
   Ценные бумаги. Учебник / Под ред. В И. Колесникова, B.C. Торкановского. М.: Финансы и статистика, 1998. С. 69.
   
2. 
   Сейткасимов Г.С., Ильясов Л.А. Ценные бумаги и фондовый рынок. А..- Эконо­мика, 1998. С. 4-40, 166.
   
3. 
   Омаров Ж.Ж. Регулирование рынка ценных бумаг // Саясат. №1, 2000. с. 4-8.
   
4. 
   Ильясов К.К. . Финансово-кредитные проблемы развития экономики Казахстана /Под ред.– Алматы: Бiлiм, с. 11-112.
   
5. 
   Галанов В. А., Басова А. И. Рынок ценных бумаг, Алматы, Данкер, 1996.
   
6. 
   Бексултанова А.Ж. Рынок ценных бумаг Казахстана, Алматы: Атамура, 2000, с.41-53.
   
7. 
   Сейткасимов Г.С., Ильясов Л.А. Ценные бумаги и фондовый рынок. А..- Эконо­мика, 1998. С. 4-40, 166.
   
8. 
   Аналитическая информация о состоя­нии
   

9. 
   Гражданский Кодекс Республики Казахстан от 27 декабря 1994 года (по состоянию на 25 марта 2011 года).
   
10. 
    http://www.rfca.gov.kz/4519
    
11. 
    www. investfunds.kz
    

Ғылыми жетекші: Учкампирова А.Б.

Мемлекет пен оған тәуелді субъектілердің арасындағы қарым–қатынасты орнату қағидалары түбегейлі өзгерістерге ұшырады. Осыған орай мемлекет - жұмыс беруші ретінде, өзінің барлық тұрғындарын жұмыс орындарымен қамсыздандыру және оларға мемлекеттік қазынадан жалақы төлеу міндеттерін өзінің мойнына алмайтын болды. Әрбір еңбекке жарамды азамат, қазіргі жеке талаптар мен кәсіпкерлікті қолдау жағдайларында, табысты заңды жолдармен табуға шақырылды. Сонымен қатар, азаматтар қоғамдық мүдделерге байланысты жұмсалатын мемлекеттік шығындардың орнын толтыруға қатысуға міндетті болды.

Дәл осы уақытта, азаматтардың өзінің мемлекетімен арадағы негізгі конституциялық құқықтар мен міндеттердің мазмұнын қайта қарау мен түбегейлі өзгерістерге ұшырату қажеттігі туындады. Осындай қайта қараудың нәтижесінде, салықтарды төлеу міндеттемесі Қазақстан Республикасының құқығында жаңаша дамуы мен іске асырылуына ие болып, өзінің Конституциялық бекітілуін тапты.

1993 жылдың 28–қаңтарында қабылданған Қазақстан Республикасының Конституциясында, біздің мемлекет үшін осыған дейін беймәлім болған жаңа нормалар пайда болды. Олардың қатарында азаматтардың заңи түрде белгіленген салықтарды, алымдарды және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді төлеу әркімнің борышы әрі міндеті деп жариялануы.

Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасының Салық заңдамасы тез дамып келеді. Қазіргі салықтар – бұл мемлекеттік кірістердің негізгі бөлігінің тұрақты, ұдайы қалыптасуының эффективті және жан–жақты құралы. Сонымен бірге, кірістердің осылайша қалыптасуы:

- біріншіден, өзінің түп негізінде саяси және конституциялық – құқықтық дәйектемеге ие;

- екіншіден, мемлекетте болып жатқан өз бетінше реттелетін экономикалық үрдістердің динамикасына тәуелді;

- үшіншіден, мемлекетті табыс табу қайнар көздерін іздеуден босатады, мемлекет енді өзінің капиталының тәуекелді салымдарын жасамайды, ол тек қана минималды шығындармен салықтардың тұрақты келіп отыруын қамтамасыз етеді.

Осы уақытта, мемлекет алдында салық жүйесінің эффективті қызмет етуін құқықтық қамтамасыз етілуінің механизмін құру мәселесі орын алады. Құқық –салық жүйесінің экономикалық құрылысы мен салықтарды жинау кезінде пайда болуы мүмкін барлық қатынастарды нормативті регламентациялау мәселелерін шешуге арналған [1].

Бүгінге, салықтар мен олардың қызмет етуін құқықтық қамтамасыз ету, қазіргі қоғамдағы ең кең тараған әрі өте жиі талқылауға түсетін тақырып. Және бұлай болуы әбден түсінікті. Салықтар, барлық әлеуметтік топтарды қоса алғанда және әрбір азаматты жеке қарастырған уақыттағы мүдделердің жиынтығымен сипатталады. Салықтар қазіргі мемлекеттің өмір сүруі мен қызмет етуінің материалдық негізін құрудың құралы болып табылады. Әлеуметтік бағдардағы мемлекет үшін салық – бұл барлық қоғам мүддесін біріктіретін әлеуметтік бағдарламаларды қаржыландырудың қайнар көзі.

Бүгінгі күнде, салықтарды орнату және оларды жинаумен байланысты мемлекеттің қызметін құқықтық қамтамасыз ету мәселесіне көптеген теоретикалық ізденістер арналған. Салық міндеттемесі түсінігі қазақстандық салық құқығының жаңашылдығы болып табылады. Алғашқы қадам А.И.Худяковпен жасалды, кейіннен осы мәселеге арналған Республикамыздағы салық құқығы аясындағы жетекші маманның – Е.В.Пороховтың монографиясында орын алды. Қазіргі уақытта аталған монография Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы елдерінің ішіндегі ең ірі әрі қызық ізденіс болып табылады.

Халықаралық экономикалық интеграциялық үрдістердің нығаюуы, халықаралық экономикалық ынтымақтастыққа негізделген салықтық қатынастарды реттейтін құқықтық нормалардың маңызының артуына алып келді. Халықаралық салықтық ынтымақтастық мәселелеріне көбірек көңіл бөлінуде. Осының барлығы халықаралық бұқара құқықтың жеке саласы - халықаралық салық құқығының пайда болуына алып келді, ол екі немесе одан да артық мемлекеттің салықтық юрисдикцияларының өзара әрекеттесуіне негізделген, салықтарды өндіріп алу қатынастарын реттеуге арналған құқықтық нормалардың жиынтығын құрайды.

Халықаралық салықтық қатынастар мәселелері Біріккен Ұлттар Ұйымының Сауда мен даму бойынша конференциясы (ЮНКТАД), Транс ұлттық корпорациялар бойынша комиссиясы, Экономикалық ынтымақтастық пен даму ұйымы, Еуропалық қауымдастық аясында қаралуда. Біздің аумақта бұл Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы елдерінің бастамасымен іске асырылуда.

Халықаралық саудамен айналысуда, бұл үрдіске қатысушы мемлекеттердің барлығы осы саудадан алынатын табыстарға салық салуға тырысады. Осы жағдайда, салық салудың объектісі мен субъектісінің анықталған шеңберіне қатысты мемлекеттің құқығын орнататын критерий, яғни мемлекеттің салықтық юрисдикциясы шешуші маңызға ие. Осы арада, салық заңдамасының негізгі мәселесі, бір жағынан салық төлеушінің, ал екінші жақтан мемлекеттің құқықтары мен заңды мүдделерінің балансын қолдап отыру мәселесі болып отыр [4].

Салықтардан жалтарудың саяси себептері, салықтың реттеуші функциясымен тығыз байланысты: берілген функция арқылы мемлекет өзінің әлеуметтік және экономикалық саясатын атқарады. Осындай саясаттың әсеріне ұшырайтын тұлғалар, салықтардан жалтару арқылы, мемлекеттің ниеттеріне белгілі–бір қарсылық көрсетеді.

Салық салудан жалтарудың экономикалық белгілері – анықтаушы белгілер болып табылады. Салық төлеуші салықтарды төлеудің экономикалық салдары мен санкцияларының қолданылуынын салыстырады. Әрине, салық көрсеткіші қаншалықты жоғары болса және санкция көлемі қаншалықты аз болса, жалтарудың нәтижесінде болатын экономикалық эффект соншалықты дәрежеде жоғары болады.

Бұл мәселенің екінші жағы мынада, салық төлеушінің экономикалық жағдайы қаншалықты қиын болып табылса, жалтаруға итермелейтін күштер соншалықты жоғары болады.

Біріншіден, барлық салық міндеттемелерін орындау, төлеушінің экономикалық жағдайын одан сайын күрделендіре түсуі мүмкін, сондықтан да осы арада салық төлеуден жалтару тірі қалудың жалғыз ғана амалы деп қаралуы ықтимал.

Екіншіден, экономикалық жағынан әлсіз субъектілерге қатысты санкцияларды қолдану оны кедейділендіріп жіберуі мүмкін болса да, барлық нәрседен айрылу қаупі, барлық болашағынан айырылуына алып келуі мүмкін динамикалық түрде дамып отырған субъектіге санкция қолдану қаупіне қарағанда маңыздырақ болуы мүмкін [3].

Салықтарды төлеуден жалтарудың техникалық себептері, бәрінен бұрын, бақылау әдістері мен нысандарының толық жетілмеуімен байланысты. Салық органдары әрбір шаруашылық операциясын немесе бухгалтерлік құжаттың дұрыстығын тексеруі мүмкін емес.

Салықтарды төлеуден жалтаруды құрайтын – салық заңдамасының бұзылуы ретінде, салық төлеушімен алдын–ала ойластырылып жасалған салықтық құқық бұзушылықтар жатады. Мысал ретінде, табысты немесе басқа да салық салу объектілерін жасыруды келтіруге болады. Ал, салық соммасын дұрыс есептемеу, салықтық жеңілдіктердің қателікпен қолданылуы, және басқа да алдын–ала ойластырылу белгілеріне ие емес салық заңдамасының бұзылуына алып келетін әрекеттер, салық төлеуден жалтаруға бағытталған деп таныла алмайды. Сәйкесінше, салық төлеушінің осындай әрекеттері үшін жауапкершілігі де, алдын–ала ойластырылған салық заңдамасын бұзушылықтармен салыстырғанда төмен болуы қажет. Салықтарды төлеуден жалтару және салықтық жоспарлау түсініктерінің арасында, оларды бір–бірінен айыратын нақтыланған қағидалардың болмауы, бір түсініктің екінші түсінікке ауысып кетуіне алып келуі мүмкін, яғни салық салдары ретінде қаржылық санкцияларының негізсіз қолданылуы болады.

Салықтардан жалтару іс жүзінде былайша асырылады: кәсіпорын немесе жеке тұлға, заң бойынша салық салынуға жатпайтын қызметті іске асырса, немесе салық салынбайтын табыстарды алатын болса, не салық органдарында тіркеуде болмауына орай салық төлеуші болып табылмайтын болса.

Дегенмен, заң шеңберінде салық міндеттемесін азайтуға бағытталған барлық әрекеттерді – салықтық жоспарлау деп айта алмаймыз. Егер де, салық төлеуші шаруашылық мақсаттарымен емес, тек қана салықтық жеңілдіктер мен басқа да салықтық артықшылықтарды алу үшін ғана әрекеттер мен мәмілелерді жасаса, мұндай әрекеттер немесе мәмілелер заңсыз деп танылуы мүмкін.

Әртүрлі елдердің салықтық режимдеріндегі айырмашылықтар шектелмеген салық міндеттемесі (резиденттік) негізіндегі салық салудан кетуге де мүмкіндікті жасай алуы мүмкін. Мысалы, егер Ұлыбритания заңдары бойынша компания ашып, олардың заңдамасы негізінде осы елде факті жүзіндегі басқару орталығына ие компаниялар резидент болып табылады, және де осы компанияға АҚШ-нан басқару жасаса, ал АҚШ заңдары бойынша резиденттік критерий болып пайда болатын орны (компанияның инкорпорациясы) саналады, онда мұндай компания АҚШ-та да Ұлыбританияда да резидент болып саналмайды. Сәйкесінше осы екі елдің әрқайсысында шектелмеген салық міндеттемесі режимі астына түспейді. Әр елдің ішінде резидент емес статусына ие болып, ол компания тек қана осы елдердегі қайнар көздердің табыстары бойынша салыққа салынады. Егер де осы компания, салықтары жоғары емес елдердің бірінде өздерінің кәсіпкерлік қызметін іске асырса десек, және де бұл елдерден қаражаттарды аудару – табысты репатриациялау салықсыз түрде болса, онда осы арада халықаралық масштабтардағы салықтық жоспарлау мысалы пайда болады, бұл ірі фирмалар үшін өте пайдалы.

Одан тыс, өзінің территориясында алынған табыстармен ғана өзінің салықтық юрисдикциясын шектейтін елдер де бар, және де олар өздерінің резиденттерімен шетелде алынған табыстарына салық салудан бас тартады. Мысал ретінде Франция, Швейцария және Латын америкасының кейбір елдерін айтуға болады.

Салықты тексеруі кезінде анықталатын салық міндеттемесінің көлемін асыру орын алғанда, салық органы салық сомасын қайта есептелуін орындауға міндетті, яғни оны төмендетуге бағытталған салық міндеттемесінің түзетуін жасау керек. Қалай болған жағдайда да, салық органының өзімен немесе салық төлеушімен салық сомасын асырып кетуіне алып келген қателікті анықтауда, берілген орган бұл туралы ресми түрде салық төлеушіге хабарлауға міндетті. Бұл арада, салық органы тек мемлекет мүдделерін ғана емес, салық төлеушінің де мүдделерін қорғау керек екендігін еске алу қажет [5].

Мемлекеттің өз салық төлеушілерімен қарым–қатынастарының айқын міндеттемелік сипаты толық сеніммен, салық төлеумен байланысты міндеттеменің пайда болу мезетін, міндеттеме көлемін және салық міндеттемесінің орындалу тәртібін бекітуге рұқсат береді. Мемлекетпен салық төлеушіден талап етіп отырған барлық әрекеттерді нысандату, біріншіден, мемлекетпен салық төлеуші алдына қоятын талаптардың көлемін анықтауға, оларды салық төлеуші үшін неғұрлым түсінікті әрі қол жетерліктей жасауға; екіншіден, мемлекетпен, салық міндеттемесінің орындалуын нақтырақ бақылауға жағдай жасайтындығын анықтап отырмыз. Жалпы, салық міндеттемесі институты өзінің кең дамуын Қазақстан республикасының салық заңдамасында алды, келешекте бұл институт басқа елдерде танылып, халықаралық салық құқығында да өзінің орнын табады деп ойлаймын. Белгілі–бір пайда алу мақсатымен салық салуға жататын қатынастарға түсу не түспеу, әрқашан да салық төлеушінің өзімен таңдалу қажет. Осы арада, салық төлеушінің өзінің салық қызметін салықтық жоспарлау құқығы міндетті түрде танылу керек екендігін айтып өту керек. Қазіргі уақытта шамамен барлық мемлекеттермен заң шегінде жасалған салықтық жоспарлауға әрдайым жол беріліп отыр.

Қазақстан Республикасының халықаралық байланыстарының географиясының құлашы, шамамен барлық континенттерді алады. Басқа елдермен жүйеге келтірілген және жан–жақты экономикалық саясатының арқасында, арадағы қарым–қатынас үлкен жетістіктермен дамып келеді. Осының арқасында қазақстандық кәсіпкерлеріміз үшін халықаралық деңгейге шығуға және елімізге шетел инвесторларын тартуға үлкен мүмкіндіктер туындап отыр. Осы жағдайлар, Қазақстанда шетелдік тәжірибеде кең тараған заңды салықтық жоспарлау институтын дамытуды қажет етеді. Салықтық жоспарлау институтының Республикамыздың салық заңдамасында өз орнын табуы, салықтық жоспарлауға мүмкіндік беретін заңи нормаларды, халықаралық келісім–шарттар нормаларын түзетуге, жоспарлаудың заңсыз жолдарын болдырмауға мүмкіндік береді [2].

Қазіргі таңда шамамен барлық елдерде шетелде жұмыс істеп жүрген өз резиденттері мен резидент емес азаматтары және де осы елдердің ішінде қызмет атқарып жатқан шетелдік салық төлеушілерге арналған салық режимдерін реттейтін салықтық ережелер, заңдар бар. Халықаралық салық жүйелері бірдей бола қоймағанымен, олардың арасында қағидалы ұқсастықтар, және де өзара түсіністіктер бар. Бір жағдайда, осындай өзара түсіністік екіжақты немесе көпжақты халықаралық келісім–шарттармен, ал басқа жағдайларда тиісті салық режимі мемлекеттің ішкі заңдамасымен орнатылады. Ғылыми жұмысымды қорытындылай келе төмендегідей ой түйініне келуге болады: қалай болған жағдайда да, ішкі ұлттық, сондай–ақ халықаралық салықтық құқық–қатынастарының негізгі мазмұнын – салық төлеушімен өзінің біржақты міндеттемесін орындау арқылы, мемлекеттік бюджетке анықталған ақшалай соманы төлеу құрап отыр. Және де, салық саясатының мемлекеттік–ұлттық шектері халықаралық байланыстар астында қалып қойғанымен, салық салу бойынша мемлекеттік бақылау факторы әлі де басым болып келеді.

Салық төлеушінің өзінің салық міндеттемесін заңды түрде азайтуға бағытталған шараларды қолдану құқықығын енгізу, барлық құқық субъектілерінің кез–келген заңмен тыйым салынбаған әдістермен өздерінің заңмен қорғалатын құқықтарын қорғау құқығына негізделген.

1. Порохов Е.В. Теория налоговых обязательств: Учебное пособие - Алматы: Жеті жаргы, 2001.

2. Есенбаев М. Залог благополучия страны: (Налоги: территория и практика) // Финансы Казахстана - 2008 - № 4 - стр. 39-42.

3. Каликов А.И. Налоговые правонарушения в предпринимательской деятельности./ Бухгалтер и налоги, № 4, 2008 - с. 19-21.

4. Лукпанова Ж.О. Налоги зарубежных государств, Сем-ск.-2004.-172 с.

5. Халыков Е.У. Налоговые правонарушения: пресечение и предупреждение. / Налоговый эксперт, № 7, 2008 - с. 26-28.

университета им. Л. Н. Гумилева

Научный руководитель: Капсалямова С.С. к.ю.н., доцент.

БАНКОВСКАЯ СИСТЕМА РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН
Бұл мақалада Қазақстан республикасының банк жүйесiнiң негiзгi мәселелерi қаралады.
This article examines the main problems in the banking system of the Republic of Kazakhstan.
Современное состояние казахстанской экономики характеризуется дальнейшим сокращением производства и экономической активности в целом ряде отраслей народного хозяйства, снижением объемов долговременных инвестиций в реальный сектор экономики, все обостряющейся проблемой долгов и платежей. Позиции республики в сырьевом секторе ослаблены падением объемов сельскохозяйственного и промышленного производства, – все больше товаров на казахстанский рынок завозиться из-за рубежа. Кроме того, можно отметить высокую долю «теневой экономики», несовершенную налоговую систему и высокую степень непредсказуемости поведения власти в стране. По состоянию на начало ноября прошлого года общая сумма просроченной задолженности по обязательствам превысила 1400 млрд. и возросла по сравнению с началом апреля того же года в 1,4 раза. Кризис неплатежей в основном обусловлен нарушением естественной связи между динамикой цен и изменениями денежной массы. Регулирование необходимой денежной массы в Казахстане происходит в отрыве от формирования новых цен, а новый всплеск роста спроса на доллары в целом вызван ожиданиями нового обесценивания тенге, слабым государственным регулированием, медленным расширением рыночного оборота товаров длительного пользования, неверием населения Казахстана в эффективность политики государства. Сильным ударом для экономики является бегство казахстанцев от своей национальной валюты. Казахстанцы не особенно верят в тенге, предпочитая иметь наличные доллары США. Денежные ресурсы рассредоточены по обширному экономическому пространству страны, по многочисленным держателям малых средств. По оценкам специалистов, на руках у населения сейчас находиться несколько миллиардов наличных долларов США, что превышает золотовалютные резервы Национального Банка Казахстана. Уже не первый год стоит проблема: как эти ресурсы сконцентрировать и направить на развитие производственной сферы. «Долларизация» страны в свою очередь означает кредитование Казахстаном более богатых стран и осложняет проведение государственной бюджетной и денежной политики, так как увеличивается неподконтрольный Правительству элемент денежной массы. В результате в Казахстане наблюдается устойчивая неблагоприятная тенденция платежного баланса страны.

Нынешние маневры Правительства и Национального Банка, заключающиеся в дальнейшем сжатии денежной массы (уменьшение за 11 месяцев прошлого года составило 17,4%, а количества наличных денег в обращении – 30%), постепенной девальвации тенге, повышением ставки рефинансирования, несмотря на кажущуюся их логичность, являются лишь паллиативными, так как не решают коренных проблем казахстанской экономики. Власти не учитывают, что валютный сегмент, как и финансовый рынок в целом, находятся в крайне нестабильном положении, а страна пребывает в глубоком социально-экономическом кризисе. Естественно, что такая ситуация в экономике не могла не отразиться на состоянии дел в банковской сфере.

Как результат этого, в последние годы своего развития казахстанские банки оказались в центре множества весьма сложных противоречивых и трудно прогнозируемых процессов в политике, экономике и социальной сфере.

Банковская структура является важнейшей частью общей экономической системы государства. Очевидно, что существенный позитивный вклад, который может и должна вносить банковская система в экономическое развитие страны, в первую очередь зависит не только от личных качеств банкиров-менеджеров, хотя этими качествами нельзя пренебрегать. Эффективная государственная администрация, структурные характеристики, законы, регулирующие деятельность банковской системы, экономическая и политическая среды, а также традиции и обычаи страны значительно больше определяют характер развития и функционирования банков, чем конкретные личности их руководителей.

Одним из основополагающих исходных принципов объективного развития банковской системы должно являться строгое следование принципу равенства возможностей для всех субъектов рынка.

Однако не составляет большого секрета, что одним из главных факторов надежности банка в условиях Казахстана, хотя и широко не декларируемым, является наличие особых отношений с властью. Практически не в одном другом секторе экономики, на  протяжении краткой истории суверенного Казахстана, правительственное вмешательство не было столь велико, как в сферу банковской деятельности. Некоторые казахстанские банки стали видными коммерческими структурами за достаточно короткий промежуток времени. Они, как правило, не прошли продолжительный эволюционный путь развития из мелких банков, постепенно повышая при этом в условиях конкурентной борьбы эффективность своей деятельности, а быстро наращивали свой вес за счет особых условий, созданных им заинтересованными элитными структурами. Хотя процесс формирования основных элит в Казахстане можно считать фактически завершенным, однако, окончательного распределения между ними власти, влияния и собственности пока еще не произошло. И это скрытое противостояние элит продолжается. Естественно, что при каждом очередном витке обострения конкурентной борьбы между элитами за власть и собственность, соперничающие стороны будут стремиться, прежде всего, создавать проблемы для финансово-кредитных учреждений противоборствующей стороны.

И в таких условиях любое возможное, даже временное, ослабление позиций элиты, патронирующий определенный банк, сразу же отразиться на положении этого банка. Так что, пока существуют предпосылки такой борьбы, сохраняется и вероятность краха даже крупных отечественных банков.

Несмотря на кажущийся учет роли внешних факторов и других объективных причин дестабилизации ситуации на финансовых рынках в экономике Казахстана, оперативная деятельность Правительства и Национального Банка до последнего времени сводилась в основном лишь к лечению явных следствий «болезни», лишь к кратковременному улучшению конъюнктуры рынка, и не к кардинальному устранению основных источников слабости финансовой системы в целом.

Так, например, при передаче многих предприятий республики в управление иностранным фирмам и компаниям Правительством Республики были полностью проигнорированы интересы отечественных банков: задолжность предприятий гасилась только по их обязательствам перед государством, а долги по кредитам, полученным за счет средств самих банков, были заморожены.

К тому же, как следствие проводимой Правительством жесткой монетаристской политики, финансовое состояние многих предприятий продолжало ухудшаться, что также сказалось на ухудшении качества кредитных портфелей банков и их финансовом состоянии. В результате этих названных, а также ряда других причин даже бывшие такие крупные банки республики как, например, Туранбанк, Алембанк и Кредсоцбанк оказались в тяжелом финансовом состоянии. Поэтому ссылки в официальных документах правительства и Национального банка, обосновавших в свое время объединение Туранбанка и Алембанка с их отрицательным капиталом, возникшим якобы из-за плохого менеджмента и неучастия акционеров этих банков в их управлении, были не совсем корректными.

Также необходимо отметить неспособность правительства сбалансировать доходы с расходами, и в связи с этим искусственно поддерживаемую высокую доходность государственных ценных бумаг, отвлекая при этом кредитные ресурсы коммерческих банков из реального сектора экономики, что может стать причиной кризиса в Казахстане, аналогично российскому.

При сложившейся в настоящее время ситуации банковская система фактически работает только как посредник между своими клиентами и государством: деньги клиентов тратятся почти исключительно на покупку государственных ценных бумаг или на валютные операции, при этом об инвестировании производственной сферы никто и не промышляет. Кроме денег клиентов, коммерческие банки, привлекая деньги нерезидентов, иначе говоря, зарубежные кредиты, также направляют их, в основном, на покупку государственных ценных бумаг или на операции с валютой. Доля требований банков по ценным бумагам к правительству  составила около 40% чистых активов банковской системы страны, что превышает аналогичный показатель большинства других стран почти в 2,5 раза. Например, в Германии этот показатель составляет 15%, во Франции – 14%. К тому же, компенсация дефицита государственного бюджета, путем массовой эмиссии государственных ценных бумаг, приводит к еще большему оттоку денег из производственной сферы, дальнейшему углублению кризиса неплатежей и снижению налоговых поступлений. Таким образом, идет затягивание времени и дальнейшая консервация кризисной ситуации. В результате такой политики экономическое пространство страны фактически распалось на две практически изолированные и замкнутые сферы: коммерческие банки – рынок государственных ценных бумаг – государственный бюджет и реальная экономика, задыхающаяся от дефицита инвестиций. То есть, происходит утрата банками роли полноценных субъектов экономической жизни страны.

Вместо того, чтобы расширять свое участие в процессе создания добавленной стоимости за счет концентрации финансовых потоков и их перераспределения в сторону наиболее перспективных производственных проектов и конкурентоспособных предприятий, банки все более вовлекаются в спекулятивные операции на валютном рынке и рынке ценных бумаг.
Список литературы:

1. 
   Кодекс Республики Казахстан О налогах и других обязательных платежах в бюджет (Налоговый кодекс) (с изменениями и дополнениями по состоянию на 18.02.2011 г.)
   
2. 
   Алыкпашев Ж.Т. Журнал “Вестник КазНУ”. Серия экономическая. №3(31).2003г.
   
3. 
   Сейткасимова Г.С. “Деньги, кредит, банки”. Алматы 1999г.
   

Научный руководитель: Капсалямова С.С. к.ю.н., доцент.

Понятие камерального контроля определяется п. 1 ст. 542 НК РК, в соответствии с которым, «камеральный контроль – контроль, осуществляемый непосредственно налоговым органом на основе изучения и анализа представленной налогоплательщиком налоговой отчетности и других документов».

В настоящее время в соответствии с пп. 3) п. 1 ст. 17 НК РК в обязанности органов налоговой службы входит осуществление налогового контроля. Пп. 6) п. 1 ст. 517 НК РК предусмотрена форма налогового контроля – камеральный контроль.

Из всего выше сказанного следует, что налоговое законодательство обязывает органы налоговой службы осуществлять камеральный контроль.

Однако, на практике, налоговые комитеты, как правило, заменяют налоговой проверкой камеральный контроль и по результатам проверки до начисляют суммы налогов, на которые потом налагают штрафные санкции.

Таким образом, складывается ситуация, когда при совершении одного и того же нарушения, одного налогоплательщика наказывают по всей строгости Закона, а другого налогоплательщика уведомляют и дают возможность самому исправить нарушение без привлечения к какой-либо административной ответственности.

Такая выборность мер привлечения налогоплательщика к исполнению налогового обязательства противоречит основным принципам налогообложения в Республике Казахстан.
Так, в соответствии с принципом справедливости налогообложения, изложенному в ст. 7 НК РК, налогообложение в Республике Казахстан является всеобщим и обязательным, в связи с чем, запрещается предоставление каких-либо льгот индивидуального характера.

Помимо того, согласно принципу «Единства налоговой системы», определенным статьей 8 НК РК, «налоговая система Республики Казахстан является единой на всей территории Республики Казахстан в отношении всех налогоплательщиков».

Так почему же, при одних и тех же нарушениях, совершенных различными налогоплательщиками, налоговое законодательство действует по-разному, одного наказывает, а другого нет.

Такое искажение в работе налогового Кодекса, произошло по причине недоработки положений, касающихся камерального контроля, в связи с чем, возник конфликт между различными формами налогового контроля, а именно камеральным контролем и налоговой проверкой, который неправомерно используется налоговыми органами.

Предложения:

1. Включить в НК РК норму, прямо обязывающую налоговые органы производить камеральный контроль;

2. Включить в НК РК норму, устанавливающую сроки проведения камерального контроля;

3. Включить в НК РК норму, обязывающую налоговые органы представлять налогоплательщику результаты камерального контроля, независимо от того, были ли установлены нарушения или нет;

4. Включить в НК РК норму, определяющую перечень нарушений, управляющих исключительно камеральным контролем.

Связи с этим можно внести следующие изменения и дополнения:

1. Пункт 1 статьи 17 НК РК дополнить под пунктом 14) следующего содержания: «14) проводить камеральный контроль.»;

2. Пункт 5 статьи 538 НК РК дополнить абзацем шестым следующего содержания: «за проверяемый период, указанный в предписании, налоговыми органами не был проведен камеральный контроль.»;

3. Главу 96 НК РК «Камеральный контроль» дополнить статьей 542-1 «Ошибки, администрируемые камеральным контролем» следующего содержания: «Камеральный контроль осуществляется в отношении ошибок, допущенных налогоплательщиком исключительно в налоговой отчетности. При этом перечень ошибок определяется уполномоченным государственным органом».

4. В статье 543 НК РК перед абзацем первым поставить «1.» и изложить его в следующей редакции: «1. По результатам произведенного камерального контроля налогоплательщику направляется уведомление в соответствии со статьей 31 настоящего Кодекса для самостоятельного устранения допущенных ошибок, а также о переходе на общеустановленный порядок налогообложения».

Предполагаемый результат:

1. НК РК станет простым и понятным налогоплательщикам и налоговым органам;

2. Сократится число актов проверок, оспариваемых налогоплательщиками в судах, в связи с чем сократится необоснованная нагрузка на суды, органы прокуратуры, финансовой полиции и налоговые органы;

3. Исчезнет почва для коррупционных правонарушений;

4. Права налогоплательщика не будут ущемляться.
Список литературы:

1. 
   Т. Оралов «Предложение по проведению камерального контроля»
   
2. 
   Кодекс Республики Казахстан О налогах и других обязательных платежах в бюджет (Налоговый кодекс) (с изменениями и дополнениями по состоянию на 18.02.2011 г.)
   

университета им. Л.Н.Гумилева

Характеризуя денежную систему Республики Казахстан в целом, можно отметить следующие признаки:

1. Денежная система не основана на деньгах, выступает в качестве денежного товара, могут выпускаться памятные монеты, изготовленные из серебряных, золотых и платиновых сплавов.

2. Единственным эмитентом денег является государство, в лице Национального Банка, который является единственным эмиссионным центром.

3. Денежная единица - казахстанский тенге - не содержит масштаба цен.

4. Казахстанский тенге является единственным законным платежным средством на территории РК [1].

Термин «денежное обращение» не имеет устоявшегося значения и иногда им обозначают лишь налично-денежный оборот, дополняя его понятием «безналичные расчеты». Однако в текстах нормативных актов РК категория «денежное обращение» включает в себя движение, как наличных, так и безналичных денег.

В настоящее время тенге не является конвертируемой валютой, он относится к ЧKB (частично конвертируемой валюта), т.е. имеются валютные ограничения при обмене тенге на инвалюты.

В связи с последними введениями в Казахстане фиксируется резкое падение тенге после введения плавающего курса.

Факторы, способствующие понижению курса тенге:

-Низкий спрос на тенге;

-Отрицательное сальдо платежного баланса;

-Дефицит госбюджета, который составил за январь-июнь 2010 г. 1,2%;

-Отсутствие доверия к национальной валюте, которое вызвано тяжелым экономическим кризисом, постоянным пассивным платежным балансом.

Однако Национальный банк проводит следующую политику, которая способствует повышению курса тенге:

1. Валютная интервенция. Однако интервенция имеет отрицательную сторону - может привести к истощению золотовалютных запасов.

2. Дефляционная политика, направленная на сжатие денежной массы. Для сокращения денежной массы Национальный банк РК пользуется инструментами денежно-кредитной политики [2].

Главная задача кредитно-денежной политики центрального банка - поддержание стабильной покупательной силы национальной валюты и обеспечение эластичной системы платежей и расчетов. В то же время политика центрального банка является одной из важнейших частей регулирования всей экономики государства.

Анализ динамики основных макроэкономических показателей за по­следние шесть лет реформ (с оценкой уровня благосостоя­ния) показывает, что обеспечить экономический рост невозможно без решения проблемы соответствия объема денежной массы потребно­стям экономики. При этом необходимо четко обосновать, сколько по­требуется денег для обеспечения экономического роста. На первый взгляд это довольно просто, поскольку для обеспечения товарно-денежной сбалансированности денег в обращении должно быть столько, сколько стоят все товары и услуги. Но именно здесь и возникает главный парадокс. Если увеличивать денежную массу в пропорции, соответствующей темпам роста цен. то экономический механизм быст­ро войдет в гиперинфляционную спираль. Если же не добавлять денег в обращение. то при низкой инфляции будет длительный и глубокий спад производства. Поскольку в течение последних лет принимались разнонаправленные относительно достижения результата решения (при которых спад замедляли за счет эмиссии, а инфляцию снижали за счет ограниче­ния денежной массы, то в экономике продолжались и спад и наращива­ние денежной массы. Все это привело к тому, что масштаб цен изменил­ся примерно в 10 тыс. раз Очевидно, что процесс стагфляции, когда денежная масса растет в условиях спада производства, будет продолжаться до тех пор, пока либо не ограничат рост цен на продукцию производителей-монополистов. либо не сформируется конкурентная среда. Поскольку для создания конкурентной среды потребуется не одно десятилетие, то для остановки спада производства при отсутствии инфляции единственно возможным решением является проведение эффективной ценовой политики, которая исключает произвольный рост цен в секторах с монополизированным производством.

Краткая характеристика основных инструментов денежно-кредитной политики:

Официальная учетная ставка - относительно редко изменяемая ставка ЦБ, по которой он готов учитывать векселя или предоставлять кредиты другим банкам в качестве кредитора последней инстанции.

Обязательные резервы - часть ресурсов банков, внесенных по требованию властей на беспроцентный счет в ЦБ.

Операции на открытом рынке - операции ЦБ по купле-продаже коммерческих и казначейских векселей, государственных облигаций и прочих ценных бумаг, а также краткосрочные операции с ценными бумагами с совершением позднее обратной сделки.

Моральное воздействие - рекомендации, заявления, собеседования традиционно играют важную роль в денежно-кредитной политике многих развитых стран.

Разумный банковский надзор - различные методы контроля за функционированием банков с точки зрения обеспечения их безопасности на основе сбора информации, требования соблюдения определенных балансовых коэффициентов.

Контроль за рынком капиталов - порядок выпуска акций и облигаций, включая стандартные правила-требования, очередность эмиссии, официальный предел внешних заимствований относительно самофинансирования, квоты выпуска облигаций и др.

Допуск к рынкам - регулирование открытия новых банков, разрешение операций иностранным банковским учреждениям.

Специальные депозиты - часть прироста депозитов или кредитов коммерческих банков, изъятая на беспроцентные счета в ЦБ.

Количественные ограничения - потолки ставок, прямое ограничение кредитования, периодическое “замораживание” процентных ставок.

Валютные интервенции - купля-продажа валюты для воздействия на курс и, следовательно, на спрос и предложение денежной единицы.

Управление государственным долгом. Эмиссия государственных облигаций нейтрализует ликвидность банков, связывает их средства, и поэтому масштабы госдолга, техника его эмиссии, форма размещения имеют большое значение для контроля за денежным обращением.

Таргетирование - установление целевых ориентиров роста одного или нескольких показателей денежной массы.

Регулирование фондовых и фьючерских операций путем установления обязательной маржи.

Таким образом, для решения проблемы прекращения спад производства и обеспечения экономического роста состоит в обеспече­нии адекватного уровню ВВП объема денежной массы Поэтому и за счет соответствия товарно-денежных масс можно решить многие сего­дняшние проблемы, включая рост ВВП Но в условиях бесконтрольно растущих свободных цен, которые реагируют на изменение объема де­нежной массы в обращении (при отсутствии серьезной конкуренции). мера по упорядочению скорости денежного обращения даст только кратковременный эффект [3, с.18].

Нормы обязательного инвестирования в государственные ценные бумаги для банков и инвестиционных институтов. Эти инструменты денежно-кредитной политики могут быть эффективными только в условиях тесной увязки с фискальной политикой и законодательством.

На сегодняшний день имеется три варианта развития денежной системы Республики Казахстан [4, с.5-19].

Если будут сохранены свободные цены во всех секторах, то при дальнейшем жестком ограничении денежной массы (способствующем снижению инфляции) в экономике еще ряд лет будет продолжаться спад производства, хотя и меньшими темпами то есть, попытки сдерживать инфляцию будут еще больше уменьшать объем ВВП.

Если же при свободных ценах будет взят курс на финансовое стиму­лирование экономики, то при реальном росте ВВП мы будем еще неко­торое время (до появления высококонкурентной среды) жить при доста­точно высокой инфляции.

Если ограничить цены на продукцию производителей-монополистов и добавить наличных денег до уровня совокупной цены всех товаров и услуг то эта мера за счет оптимального повышения платежеспособного спроса не только сможет расшить неплатежи, но и позволит предпри­ятиям самостоятельно обеспечивать производственные циклы без доро­гостоящих кредитов коммерческих банков, что автоматически понизит процентную ставку. Именно этот вариант является наиболее предпочти­тельным для нынешнего периода развития, поскольку решает одновре­менно две противоречивые задачи: снижение инфляции и рост произ­водства [5, с.36].

Итак, как преодолеть спад и инфляцию, можно только путем огра­ничения свободных цен во всех секторах с монополизированным произ­водством. одновременно добавив в экономику (с учетом оборота) столь­ко денег, сколько стоят по нынешним ценам все товары и услуги.

Денежная система – форма организации денежного обращения в стране сложившаяся исторически и закреплённая национальным законодательством. Денежные системы сформировались в XVI – XVII вв., хотя отдельные их элементы появились в более ранний период. В денежных системах по мере их развития происходили существенные изменения.

Денежно-кредитная политика, основным проводником которой, как правило, является Центральный Банк, направлена главным образом на воздействие на валютный курс, процентные ставки и на общий объем ликвидности банковской системы и , следовательно, экономики. Достижение этих задач преследует цель стабильности экономического роста, низкой безработицы и инфляции. Центральный банк обычно по уставу отвечает за стабильность денежного обращения и курса национальной валюты и в этих целях координирует свою политику с другими государственными органами. Чаще всего денежно-кредитная политика представляет собой один из элементов всей экономической политики и прямо определяется приоритетами правительства [6, с.3].

Взаимоотношения центрального банка и правительства в проведении денежно-кредитной политики обычно четко определены. Правительство ограничено в своих действиях и обычно не вмешивается в повседневную деятельность банка, согласовывая лишь общую макроэкономическую политику.

Различают “узкую” и “широкую” денежно-кредитную политику. Под узкой политикой имеют в виду достижение оптимального валютного курса с помощью инвестиций на валютном рынке, учетной политики и других инструментов, влияющих на краткосрочные процентные ставки. Широкая политика направлена на борьбу с инфляцией через воздействие на денежную массу в обращении. С помощью прямых и косвенных методов кредитного контроля регулируется ликвидность банковской системы и долгосрочные процентные ставки. Денежно-кредитная политика должна быть четко увязана с бюджетом и налоговой политикой и, соответственно, финансированием государственного бюджета.