Семестрлік жұмыс
жүктеу/скачать 26,43 Kb.
|
Сем.жұмыс
|
Коммерциялық емес акционерлік қоғам «АЛМАТЫ ЭНЕРГЕТИКА ЖӘНЕ БАЙЛАНЫС УНИВЕРСИТЕТІ» Әлеуметтік пәндер кафедрасы Семестрлік жұмыс Пәні: Әлеуметтік-саяси білім модулі (мәдениеттану, психология). Тақырыбы: Психологиялық білімнің даму тарихы және психологиядағы негізгі бағыттар. Мамандығы: Автоматтандыру және басқару Орындады: Абдукаримов Айбек Тобы: АУк-20-5 Нұсқа: 1 Қабылдаған: аға оқытушы: Борбасова Г.Н. _________ _________ «___» ______2022ж. (бағасы) (қолы) Алматы 2022 Мазмұны Кіріспе.............................................................................................................3 Негізгі бөлім...................................................................................................5 Қорытынды...................................................................................................10 Әдебиеттер тізімі..........................................................................................11 Кіріспе
Психология ерте замандардан келе жатқан білім салаларының бірі. Оның дүниеге тұңғыш келген жері ежелгі Греция. Психология термині гректің екі сөзінен тұрады: оның біріншісі— «псюхе» (жан), екіншісі – «логос» (сөз, ілім). Сөйтіп, бұл сөз « жан туралы ілім» деген ұғымды білдіреді. Этимологиялық деңгейде психология рух пен руханиятты деп танылады. Өзінің грекше мағынасында бұл зерттеу вегетативттік (жан дүниесі мен рухани болмысы), сезімдік (ниет-пиғыл, байым, әрекет), интеллективттік (ақыл-ой) функцияларымен шектеледі. Алайда психология — ақыл-ой қызметтерін зерттеумен бірге, рухани себеп-салдар әдістемесі, рухани жекешілдігінің, тұлға ішіндегі ақиқатты зерттеу. Ақыл-ой — тек комбинация мен арақатынас мекені емес, ол абстракция мен материалдық қатынас арқылы адам затын ойлау әрекетіне икемді нәрсе ретінде анықтайды. Осы тұста адам мен жануар арасындағы айырмашылық көрінеді. Психологияның зерттеу объекті — осы күннің өткен ғасырлардан бері келе жатқан дау мен талқылаудың тақырыбы юолып табылады. Бұл күрделі дауға шешім табатындай пікірлер қалыптасқан әдет-ғұрып бойынша бірнешеу, атап айтсақ, психологияның зерттеу объекті — мінез-құлық пен оның қалыптасуы; ойлау үдірістері; эмоциялар мен пейіл; тұлға; адамдар арасындағы қарым-қатынастар, т.б. Алғашқы қауымдық қоғамның өзінде психика жөнінде көзқарастар болған. Ерте замандардан бастап адам баласының назары, ақыл-ойы өзінің маңындағы дүниенің сырын танып білуге, өз денесінің құпия сырларын ашып білуге ұмтылған. Б.д.д. бірнеше мыңдаған жылдар бұрын заттың материалдық құбылыстарды (заттар, табиғат, адам) және заттық емес құбылыстарды (бейнелер, ойлар, адам және еске түсіру, қайғыру және т.с.с.) анықтап, мойындап, олардың тәуелсіз қоршаған ортадан бөлек екендігін айтқан. Ерте заман ойшылдары «Жан деген не?», оның қасиеттері және функциялары қандай, жан мен тән арақатынасы деген сұрақтарға жауап іздеді. Ерте заманның философы Демокрит (б.д.д. 5,6 ғғ.) психиканы, яғни жанды оттың атомдарындай қозғалмалы қасиет деп санады, сонымен қатар психиканың адам тәнінің қызметі деген бір материалистік түсінікті тудырды. Тәннің өлуімен жан да өледі деген. Сол заманның тағы бір өкілі ғұлама ойшыл Платон (б.д.д. 427-347 жж.) жан мәңгілік нәрсе, ол өлмейді деген, ол психикалық түсіндіруде иделистік бағытты ұстанған. Ең бірінші жан туралы жазған Аристотель (б.д.д. 384-422 жж.) «Трактоз о дүние» бұл еңбек бірінші психологиялық әдебиет болып саналады. Шығыстың ұлы ойшылы әбу-Нәсыр әл-Фараби (870-950 жж.) дүние материядан құралады, ол жойылмайды, бір түрден екінші түрге көшіп, өзгере береді. Жан денеден бұрын өмір сүрмейді, 1 денеден 2 денеге барып, орналаса алмайды деп материалистік тұрғыдан қарастырды. Негізгі бөлім Біріншіден, басқа ғылымдардың аясында психология білімінің қалыптасу кезеңі (IV-V ғ.ғ. біздің дәуірге дейінгі XIXғ-дың 60-шы ғ.ғ.). Бұл шамамен 2400 жылдай уақытқа созылып, Арестотельден (348-322) басталатын философиялық ілім тарихы. Осынау, сан ғасырлық үлкен кезеңге әр кезде өмір сүрген ғалымдарды атап айтсақ, Герофил, Эрасизтарт, Гипократ, Демокрит, Декарт, Геббос, Спиноза, Лейбнец, Руссо, Кант, Гегель, т.б. ғұламалар адамның жан дүниесінің сыры мен қыры туралы небір сындарлы пікірлер айтқан болатын. Мәселен, Арестотель өзінің “Жан туралы трактатында “жан тәнінің өмір сүруінiң формасы екендігін, мұның өзі ес, қиял, ойлау, эмоция, секілді процесстерге бөлінетіндігін айтқан, келесі бір грек ғылымы Демокрит жанды заттың атомдары секілді өсіп, өшіп отыратын үнемі қозғалыста болатын қасиет деп түсіндірді. Сонымен қатар, ежелгі Грецияның философтары психиканы түсіндіру амалын отпен немесе бумен салыстырудан іздеді. Мысалы, Гераклит түсіндіруі бойынша барлық әлем оттан пайда болады, “жан” ылғалдан буланып шығады, мұнда жанның құрғақ буы оның даналылығын қамтамасыз етеді. Ал, ылғалдылық жанды ауырлатып, оның мерт болуына сұйыққа айналдырады- деп есептеді. Ал француз ғалымы Рене Декарт жануар сыртқы ортаның әсеріне рефлекс арқылы десе, Голонд ғұламасы Бендикт Спиноза адамның еркі мен эмоциясы дене қызметімен тығыз байланыста болатындығы жайлы терең түйін айтқан болатын. Екіншіден, психологияның өз алдына дербес ғылым ретінде (XIXғ-дың 60-шы ғ.ғ-қазіргі уақытқа дейін) көрінуі өте беріде, яғни 1870 жылдан басталады. Сол жылы неміс ғалымы Вильгельм Вундт Лейпциг қаласында тұңғыш лаборатория ұйымдастырып, психикалық құбылыстарды арнаулы құрал-сайман, аспаптардың көмегімен зерттеуге болатындығын дәлелдеп, мұның дербес эксприменттік ғылым болуына жол ашты. XIX ғ-дың аяғы XX ғ-дың басында атақты психолог Г.Эббингауз психология тарихына қысқаша және нақты анықтама берген. Ол психология ғылымының зерттеу пәні бойынша психикалық құбылыстардың тарихи даму процестерін қарастырды. Осы көзқарас бойынша психология тарихын шартты түрде төрт кезеңге бөлуге болады: Бірінші кезеңде – психология жан туралы ғылым болып қалыптасады, екіншіден – сана туралы ғылым, үшіншіден – мінез-құлық туралы ғылым, төртіншіден – психика туралы ғылым. Бірінші кезенде психология жан туралы ғылым. Жан ерекше, тəннен бөлек жасайтын құбылыс деген нанымның санаға терең ұялауы бұған мысал бола алады. Алғашқы адамның өзi де адамдар мен жануарлардың өлетiнің, адамның түс көретiнiн сезiп, бiлген. Осыған орай адам ұстамға келетiн тəннен жəне көрiнбейтiн жаннан бiрiнен-бiрi бөлiнбейтiн дербес екi бөлктен тұрады деген сенiм туындады, яғни адам өлмейiнше, жан оның тəн iнде жасап, өлгеннен соң тəннен шығып кетедi. Ал адам ұйқыдағы кезде, жан оның тəнiнен уақытша ажырап, қандай да бiр басқа жерге ауысады. Осылайша, психикалық процестер, қасиеттер мен қалыптар ғылыми талдауға түсiп, зерттелгенге дейiн адамдардың бiрiнiң екiншiсi жөнiндегi қарапайым тұрмыстық психологияға тəн пайымдаулары жинақтала бердi. Екінші психология — Сана туралы ғылым бұл кезен Декартын сана ұғымен байланысты. Жан жөнiндегi танымдар қандай құбылыс — өзгерiстерге енгенiмен өмiрлк iс-əрекеттiң қозғаушы күшi — жан деген тұжырымға ешбiр келтiре алмады. Тек ХҮIII ғ. психология бiлiмiнiң дамуында Рене Декарт жаңа есiгiн ашып берді. Ол адамны өн iшкi мүшелерi ғана емес, тiптi дене əрекетiнiң де жанға ешқандай қатысы болмайтыны жынде пiкiр айтып, дəлелдедi. Бұл жантану ғылымының кейiнгi желiсiне үлкен ықпал жасады. Декарт ғылымға екi түсiнiктi — рефлекс жəне сананы бiрдей енгiздi. Бiрақ ол өз тағылымында жан мен тəндi бiр-бiрiне қарсы қойды, өзара тəуелсiз екi болмыс материя жəне рух жасайтынын айтты. Сондықтан да психология тарихында бұл Декарт тағылымы «дуализм» атауын алды. Дуалистер көзқарасында, психикалық табиғат ми қызметiнің өнiмi емес, мидан тыс, оған тəуелсiз, өз бетiнше жасайтын құбылыс екенi түсiндiрiлдi. Бұл бағыт ғылымда объективтi идеализм деп аталды. Шамамен осы дəуiрде психология денi жөнiнде жаңа түсiнiктер көбейе бастады. Ойлау, сезу, қалау қабiлеттерiне сана атауы берiлдi, психика санамен баламаластырылды. Осыдан жан психологиясы орнына сана психологиясы жүзеге келдi. Бiрaқ, сана көп уақытқа дейiн басқа табиғи процестердің бəрiнен оқшауланған ерекше кұбылыс ретiнде қаралды. Ендi саналық өмiр Құдай жаратқан ақыл көрiнiсi немесе сананы құраған қарапайым элементтерi бар субьективтк сезiм нəтижесi деп есептелдi. Үшіншіден – ол мінез-құлық психологиясы. 1913 жылы америка психологі Джон Уотсон психологияны мінез-құлық туралы ғылым ретінде қарастырды. Уотсонның айтуынша, психология бақыланатын мінез-құлық ғылымы болуы керек. «Психология мінез-құлық ретінде табиғи ғылымның таза обьективті экспериментальды саласы деп есептейді, оның теориялық мақсаты - мінез-құлықты болжау және бақылау, интроспекция оның әдістерінің маңызды бөлігін құрмайды және оның деректерінің ғылыми құндылығы» - деп айтқан болатын. Уотсон психологияға үстемдік еткен соң мінез-құлыққа арналған кезеңді белгіледі. 1950 жылдан кейін мінез-құлықтың құлдырауынан бас тартса да, көптеген ұғымдар мен қағидалар әлі күнге дейін кеңінен қолданылады. Конденсациялау және мінез-құлықтың модификациясы тұтынушыларға проблемалық мінез-құлықты өзгертуге және жаңа дағдыларды дамытуға көмектесу үшін терапия мен мінез-құлық тренингтерінде кеңінен қолданылады. Төртіншіден – психика. 19 ғасырдың аяғына дейін адам психикасы бір және бөлінбейтін деген пікір үстемдік етті. Зигмунд Фрейд бұл мәселеге басқаша қарады: ол оның ішкі құрылымын талдауға тырысты және бұл үшін бейсаналық ұғымды енгізді. 20 ғасыр мәдениетінің маңызды элементтерінің біріне айналған психоанализ осылай пайда болды. Психоанализдің негізін салушы Зигмунд Фрейд адам туралы ілімін жүйелеген жоқ. Оның өзіндік схемасы болды, бірақ ол тәжірибеден алынған жағдайларды сипаттай отырып, оны іс жүзінде көрсетуді жөн көрді. Фрейд теориясының ең жақсы жүйеленуінің бірі Жан Лапланш пен Жан-Бертран Понталистің «Психоанализ сөздігі» кітабында берілген. Олар Фрейдтің психиканың құрылымы туралы ілім ретінде түсінілетін екі тақырыпты, яғни схемаларды пайдаланғанын көрсетті. Бірінші тақырыпта психиканың екі негізгі инстанциясы бар екені айтылды: төменгісі – бейсаналық, жоғарғысы – саналы. Екінші тақырыпта психика үш деңгейден тұрады, олар әйгілі «Бұл», «Мен» және «Супер-Мен» терминдерімен анықталады . «Ол» бейсаналық және оның табиғаты бұрынғысынша: репрессияланған жетектер юолып табылады. Жоғарғы деңгейде Фрейд "Супер-мен" — саналы инстанциядан гөрі бейсаналықты орналастырды. Ол тәрбиенің әсерінен қалыптасады және ата-ананың ішкі бейнелерін бейнелейді – бұл тек тәрбие және тыйым салу жүйесі ғана емес, сонымен бірге ата-анамен сәйкестендіру, сонымен қатар өзінің жеке идеалды «Менін» қалыптастыру. Сонымен, екінші тақырыпта қазірдің өзінде екі көп бағытты инстанциялар бар - «Бұл» және «Супер-Мен» және олардың арасында «Мен» энергиясыз қабаты бар. «Мен» функциясы - энергия ағындарын басқару, жоғарыдан және төменнен қысымға жауап беру. «Мен» ештеңе істей алмайды, бірақ сонымен бірге ол саналы. Бұл схемада «Мен» бұрынғыдан да айқынырақ, бейсаналыққа қатысты қайталама және туынды болып көрінеді. Адам психологиясын зерттеудің бес негізгі бағыты бар: бихевиоризм, гештальт психологиясы, тереңдік психологиясы, гуманистік психологиясы және когнитивтік психология. Сонымен қатар, көптеген психологтар әрқашан осы тұжырымдамалардың ешқайсысын ұстана бермейді, бірақ осы нақты жағдайға сәйкес келетінін таңдайды. 1. Бихевиоризм. Бихевиоризмнің дамуының бастауын өткен ғасырдың аяғында АҚШ-та Э.Торндайк қалады. Бихевиоризм психологиядағы бағыт, оның шеңберінде психология адамның бақыланатын мінез-құлқын ғана зерттеуі керек деп есептейді. Адамдардың ойлары мен сезімдері іс-әрекетте көрінетін немесе басқаша түрде көрсетілген жағдайда ғана маңызды. мінез-құлық. Бихевиоризмді ұстанушылар мінез-құлықты шартты рефлекс деп санайды және оқу нәтижесінде дамиды, яғни белгілі бір тітіркендіргіштерге (стимулдарға) белгілі бір реакциялардың шоғырлануы. Бихевиоризм жетекшілерінің бірі Б.Ф.Скиннер мінез-құлық белгілі бір әрекеттер арқылы қалыптасады деп тұжырымдаған. Нәтижесінде ынталандырылған әрекеттер жиі орындалады, ал жазаланатындар азырақ. Бихевиоризмнің негізгі схемасы «стимул-жауап» принципі болып табылады. 2. Гештальт психологиясы. АҚШ-та мінез-құлық қозғалысы басталған кезде Германияда гештальт психологиясы дүниеге келді. Гештальт психологиясы – психологиядағы сананың, бейнелердің біртұтас құрылымдарын зерттейтін бағыт. Гештальт психологиясының негізгі ұстанымы былай дейді: құбылыс тұтастай алғанда оның бөліктерінің қосындысы ғана емес. Бұл концепция бойынша адамның мінез-құлқы жеке құрамдас бөліктерге бөлінгенде мағынасын жоғалтады. Гештальт психологиясын ұстанушылар жеке әрекеттерге қарағанда, тұтастай алғанда мінез-құлықтың құрылымдық ұйымдастырылуы маңыздырақ рөл атқарады деп есептейді. Сондықтан психология адамның сезімін, оның қабылдауы мен интуитивтік процестерін зерттеуі керек, ол қазірдің өзінде сөзсіз сана саласына жатады. 3. Тереңдік психологиясы. 1896 жылы тереңдік психологиясы деп аталатын бағыт пайда болды. Тереңдік психологиясын былай жіктеуге болады: гормикалық психология, психоанализ, неофрейдизм, аналитикалық психология, жеке психология. Барлық психикалық процестер анықталған, сайып келгенде, биологиялық тұрғыдан алғанда, жеке тұлғаның іс-әрекетіндегі, оның тұлғасының қалыптасуындағы бейсаналық процестердің жетекші рөлі постулатталған ретінде қарастырылады. 4. Гуманистік психология АҚШ-та 40-50-жылдары Карл Роджерс пен Авраам Маслоудың еңбектерінің арқасында пайда болды. 20 ғасыр Гуманистік психология адамның рухани дамуы мен оның тұлғалық өсуін, сонымен қатар өзін-өзі анықтау мәселелерін зерттейді. Бұл бағыттағы психологтар адам үнемі дамып, өзгеріп, өз қабілеттерін барынша толық іске асыруға ұмтылады деп есептейді. Оның үстіне, адамның шығармашылық пен өзін-өзі жүзеге асыруға деген шынайы қажеттіліктері биологиялық және әлеуметтік сипаттағы қажеттіліктерді қанағаттандырғаннан кейін ғана пайда болады. Олар үшін ерік бостандығы және тәуелсіз таңдау жасау мүмкіндігі өте маңызды. Әр адамның жеке басы бірегей, сәйкесінше әрқайсысының әлемі ерекше, сондықтан адам қандай өмір сүру керектігін өзі таңдауға ерікті. Адамның өмір сүруінің мақсаты - өзін-өзі жүзеге асыру. 5. Когнитивті психология. Бұл психологиядағы соңғы тенденциялардың бірі, когнитивті психология адамның танымдық әрекеті мен ойлау процестеріне назар аударады. Когнитивтік психология - когнитивті процестердің заңдылықтарын зерттейтін психологияның бағыты. Негізгі қызығушылық адамның қалай ойлайтыны, есте сақтауы, мәселелерді шешуі, заттардың, адамдар мен оқиғалардың психикалық бейнесін жасауы, өзі және әлем туралы түсініктерді қалыптастыру болып табылады. Қорытынды Қорыта айтқанда, Психология – психикалық процестердің (сезім, қабылдау, есте сақтау, ойлау, елестету), психикалық күйлердің (шиеленіс, мотивация, фрустрация, эмоциялар, сезімдер) пайда болу, қалыптасу және даму (өзгерістері) ерекшеліктері мен заңдылықтарын зерттейтін ғылыми білім саласы. Психологияның тарихы - психикалық шындықты түсінудің әртүрлі тәсілдері контекстінде қарастырылатын психика туралы көзқарастардың қалыптасу және даму заңдылықтары. Психологияның ғылым ретіндегі пәні психикалық өмірдің фактілері, механизмдері мен заңдылықтары болып табылады. Көптеген ғасырлар бойы психология ол философияның бір саласы болып келді. Психология жеке ғылым ретінде бөлініп шыққаннан кейін ХІХ ғасырдың соңы – ХХ ғасырдың басында. ол философиямен байланысын сақтап қалды, кейде әлсіреп, кейде нығайып отырды. Сонымен қатар психологияға жаратылыстану, медицина, этнография, әлеуметтану, мәдениет теориясы, өнертану, математика, логика, тіл білімінің жетістіктері әсер етті. Осы себепті психология тарихында бұл ғылымның басқа ғылымдармен байланысы талданады, бірақ психология мен философия арасындағы байланыс басымдыққа ие. Психология білімі тарихының негізгі әдісі теориялық қайта құру болып табылады, оның көмегімен өткеннің ғылыми жүйелері мен психологиялық білімді алу, негіздеу және жүйелеу бағдарламалары сипатталып, қазіргі психологияның жетістіктеріне қатысты сыни тұрғыдан талданады. Психологияның көптеген тараулары теориялық және практикалық бағыттарды қарастырады, қолданбалы бағыттары да сан алуан болып келеді: терапевттік, қоғамдық, кәсіпкерлік, кей жағдайда саясаттық және теологиялық. Психологияның негізгі мақсаты — психиканы cубьективттік структураның, сыртқы ортаны байымдаумен, елестетумен жұптасқан айырықша іс-әрекеттің негізі ретінде зерттеу болып табылады. Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 1. Тәжібаев Т. Жалпы психология.- 2000. 2. Сәбет Бап-Баба (Бабаев). Психология негіздері: Оқу-анықтмалық қолданба. Алматы: Нұр-пресс, 2007. – 106 бет. 3. https://kk.wikipedia.org/wiki/ жүктеу/скачать 26,43 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|