Семинар -15 сағат Оқытушының жетекшілігімен студенттің өзіндік жұмысы (ожсөЖ) 45 сағат СӨЖ 45 сағат

1. 
   Ауа бассейініне түскен ластаушы газдарда қандай процестер жүзеге асады?
   
2. 
   Атмосфераға антропогендік әсер нәтижсінде қандац өзгерістер жүреді?
   

№5 дәріс

Жер бетінен және жер серіктер (спутниктер) арқылы бақылаулар ғаламдық өзгерістердің карталарын құрастыруға мүмкіндік берді, ол антропогендік әсердің нәтижелері мен олардың үлкен ауқымын көрнекті түрде көрсетіп отыр. Құрастырылған карталарға сәйкес, Жер құрлығында қоршаған ортаның тұрақсыздануының үш басты орталығы пайда болған, олардағы толық бүлінген табиғи экожүйелер ауданы 6-7 млн. км2 құрайды. Олардың барлығы Солтүстік жарты шарда орналасқан. Бұл Солтүстікамерикалық , Еуропалық және Азиялық орталықтар.

Солтүстікамерикалық орталыққа АҚШ, жартылай Канада мен Мексика кіреді. Еуропа орталығы бұрынғы КСРО республикалары (Балтық елдері) кіретін Батыс, Орталық және Шығыс Еуропаны, соңдай-ақ Ресейдің Еуропалық аумағының (РЕА) көлемді бөлігін қамтиды. Азия орталығына Индостан елдері, Цейлон, Малайзия, Бирма, Индонезия (Суматра аралын қоспаганда), Қытай мен Тайвань (Тибет пен Такла-Макан және Гоби шөлдерін қоспағанда), Жапония, Корея түбегі, Филиппины кіреді.

Еуропада, Солтүстік Америкада және Жапонияда аумақтар көбірек деңгейде бұзылған. Халқының тығыздығы жоғары дамушы елдер де Жер бетіндегі экологиялық жағдайдың тұрақсыздануына өз үлестерін қосуда.

Соған қарамастан Жер бетінде қоршаған ортаны тұрақтандыру орталықтары болып саналатан ірі аумақтар сақталып қалған.

Солтүстік жарты шарда Солтүстік Еуразиялық және Солтүстік Америкалық орталықтар ерекшеленеді. Олардың ішіндегі аса ірісі - Солтүстік Еуроазиялық, оның ауданы шамамен 13 млн. км2 құрайды. Бұл Скандинавия елдері, РЕА Солтүстігі, Батыс Сібірдің әдәуір бөлігі, бүтін дерлік Шығыс Сібір, Қиыр Шығыс (оңтүстік аудандардан басқа). Шамамен 6,5 млн. км2 алып жатқан Солтүстікамерикалық орталық Канадада және Аляскада орын тепкен. Оңтүстік жарты шардан Оңтүстікамерикалық және Австралиялық орталықтарды атауға болады. Оңгүстікамерикалық орталық (шамамен 10 мжі. км2) — бұл Амазония мен оған жапсарлас аумақтар, сондай-ақ таулы биогеографиялық провинциялар. Австралиялық орталыққа Австралияның (4 млн. км2 астам) жақсы игерілген Шығыс және Оңтүстік бөліктерінен басқа аумағы кіреді.

Құрлықтың қалған бөлігіндегі түрлі биогеографиялық провинцияларда мөлшерлері 0,1-ден 1 млн. км2 дейін аздап бүлінген және сақталып қалған экожүйелері бар аумақтар "теңбілі" кездеседі.

Қоршаған ортаны тұрақтандырудың қуатты орталығы болып Дүние жүзілік мұхит болып табылады.

Осылайша, XX ғасыр - адам әрекеттілігінің барлық салаларындағы басты ерекшелігі қоршаған ортаға антропогенді жүктемелерді арттыру болған күрт өзгерістердің ғасыры болып шықты. Тұтынудың артуы, шаруашылық жүргізудің қарқынды әдісіне, өнімдер өндірудің үдемелі факторларын пайдалануға көшу дамыған елдерде қоршаған ортаға антропогендік әсер етудің күрт өсуіне әкеп соқты, бұл табиғи экожүйелердің бұзылуымен қосарланды.

Адамзаттың ғаламдық экологиялық проблемалары "демографиялық күрт өсудің" ықпалымен және табиғатты пайдаланудағы ұтымсыздықтың ықпалымен қалыптасатын және адамзаттың тіршілік етуіне қауіп төндіретін себептердің кейінге қалдырылатындығымен сипатталатын қоршаған орта күйіндегі проблемалық жағдайлар жиынтығы.