Семинар 30 сағат Оқытушының жетекшілігімен студенттің өзіндік жұмысы (ожсөЖ) 60 сағат СӨЖ 60 сағат
жүктеу/скачать 1,92 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Тақырып: Елес
- Елестің негізгі сипаттамасы.
Әдебиет:1. Сәбет Бап-Баба «Психология» А., 2003ж. 2. Жалпы психология В.В. Богословский т.б. редакциямен. Алматы 1980 3. М.Мұқанов. Жан жүйесінің сыры. Алматы 1964 4. М.Мұқанов. Жас және педагогикалық психология. Алматы 1987 5. Т. Тәжібаев. Жалпы психология. Алматы 1993 6. А. Темірбеков, С.Балаубаев. Психология. Алматы 1966. № 23 дәріс Тақырып: ЕлесЕлестің негізгі сипаттамасы. Елес түрлері. Елестетудің жеке ерекшеліктері.. Мақсаты: Елестің түрлерімен таныстыру және елестетудегі жеке ерекшеліктерді сипаттау. Елестің негізгі сипаттамасы.Елес қазіргі кездегі сезім мүшелеріне әсер етпейтін құбылыстардың немесе заттың бейнесі.Елестің бейнесін түйсіну мен қабылдау бейнесімен салыстыру кезінде елес есте сақтаған құбылыс не заттың екінші бейнесі деп айтуға болады.Бірінші бейнелерге қарағанда елес көптеген ерекшеліктер қатарына ие.Мыс:біздер бұрын тұрған үйімізді не өз көзімізбен көрген оқиғаны елестетейік.Ойша бейне әлсіз фрагментті,тұрақсыз болады.Елестерге қабілет,мысалы: көру адамдарда әртүрлі.Біреулер галлюцоинациялар сияқты бейнені анық көреді,еікншілер санада бейнені тудыру үшін қиындыққа ұшырайды.Физиологиялық жағынан елестер бұрын пайда болған сезімдік бейнелер іздерінің актуализациясыболып табылады,және елестердеанализатордың тек орталық бөлімі қозады.Жоқтан тыс бейне кескіні болмайды.Афферентті және эффернтті жүйке жолдары тежеледі,елестердің галлюционациялардан айырмашылығы осында. Елестер бұл біріншіден, заттың жалпыланған бейнесі.Адамның дүниені сезімдік танудың нәтижесі.Көру қабылдауын тудыру үшін секундтар қажет.Бір күннің ішінде бір заттар мен құбылыстарды жүз рет қабылдаймыз.Егерде әр қабылдау санада бірлік бейнелерді қалдырса, онда ақыл-ой әрекеті мүмкін болмас еді.Зерттеулер көрсеткендей, жүз-мыңдаған қабылдаулардың ең маңыздысы сақталады.Яғни заттардың салыстырмалы көлемі және мөлшері,түсі, бөлшектері,қасиеттері.Екіншіден,елестер дүниенівербальді бейнелеуінің қажетті .маңызды компоненті.Бала және үлкен адам сөйлеуді меңгеруде сөз және заттың арасында байланыс орнатады.Бейнені және ұғымдық білімдерді тудырмайтынсөз ештеңені білдірмейді,ол тек дыбыстар жиынтығы.10 жастағы бала шетел сөздерін көрсетілетін зат арасында тікелей байланысты орнатып,шетел сөздерін меңгеруге қабілетті.Ал 10 жасынан кейін бұл байланыс кесте бойынша құрылады.Үшіншіден, елестер түйсіктен ойға көшудің деңгейі.Дүниенің бейнесі адамда тек қана сезімдік емес,логикалық тану деңгейінде де жүзеге асырылады.Елес ұғым мазмұнымен тығыз байланысты.Нақты ұғымдар жиі түрде көру елестеріне сүйенеді.Мыс:тропиктік жерінің тұрғындары үшін «қар» түсінігі ештеңе білдірмейді. Осы сөздердің мазмұны олардың сезімдік тәжірибесінде бұл заттардың жоқтығына байланысты түсінуге қиындық келтіреді. Елес түрлері. Елестердің пайда болуы түйсік және қабылдау,қиял және ойлау негізінде туады.Елестер бейнелер секілді қиял жұмысының тәжірибесінде де құрылады.Қазіргі ғылым дүниені тану нәтижелерін,дүниенің ғылыми суретін көрнекі формада болатын графикалық модельдерде және кестелерде жүзеге асыратын елестер түрінде келтіреді.Геометрияда математикалық,көрнекі геометриялық ұқғымдардың мазмұнына енеді.Осылай танудың сезімдік және логикалық деңгейінде пайда болған елестер адамның есінде сақталады және өзара әрекеттеседі.Объективті шындықтағы бейненің жалпылау деңгейі бойынша елестерді бірлік,жалпы және кестендірілген деп бөледі. Бірлік елестер- бір нақты заттың не құбылыстың елестері. Олар шындықтағы затты және өнер туындысын қабылдау негізінде туады.Яғни таныс адамды немесе кинодағы актердің рөлін елестетуге болады.Бірлік елестер сана құрылымында үлкен орын алады.Олар тұлғаның этикалық және эстетикалық сезімдерінің дамуына негіз болады.Бір нақты әуен білмейтін немесе өз елесінде бірде-бір музыкалық пьесасын сақтамаған адамнан музыкаға деген қызығушылық пен махаббатын көре алмайсың.Кітап кейіпкерлерінің мінезіндегі этикалық қателер бұған ұқсас жағдайында өзінің мінез-құлық тәжірибесін құрайды.Естің бейнелері сияқты бірлік елестер- танудың негізі болып табылады.Бірлік елестер бұл жалпы елестердің қалыптасуының негізі. Жалпы елестер- ұқсас заттар тобының жалпы ерекшеліктері туралы елестер.Адамның суретін салуда адам бейнесінің негізгі компоненттері көрсетіледі.Ал.ағаштың суреті баған және бұтақтардан тұрады.Жалпы елсететуде заттар мен құбылыстардың тек ұқсастықтар тобын көруге болады.Жалпы жануардыелестетуге болмайды,бірақ құс,мысалы:итті елестетуге болады.Жалпы елестер қай затты болсада үйренуге негізделген.Жағымды,жалпы елестерд қалыптастыру үшін мұғалім әртүрлі бірлікобъектілерді әртүрлі жағдайда көрсетуді ойластыру керек.Заттар тобының сыртқы кейпінде ұқсас белгілерді бөліп көрсету бұл заттар тобының әртүрлі қатарда көрсетуді талап етеді. Кестелендірілген елестер- шартты графикалық кескін түріндегі заттың бейнесі.Бұл елестің түрін мына мысалда қарастырайық:физика мұғалімі Трекке дененің қысымы туралы әңгіме қозғағанда, адамның лифтінің ішінде көтерілу кино фрагментін қолданды.Оқушылар лифтіде қозғалу және тоқтаған кезінде пайда болатын сезімдерді еске түсірді.Әрекеттегі күштердікөрсетіп,мұғалім лифттің және әрекеттегі күштерді бекіткен белгілердің салынған статистикалық кадрын көрсетті.Кейін қатысушылар тақта және өз дәптерлерінде бұл жағдайдың көрнекі-геометриялық формада бейнеленетін әсер етуші күштер векторын салады.Кейін тапсырманы орындауда әрбір жаңа тапсырманың шартын оқушы векторлық кестеде көрсетеді.Тарих сабақтарында соғыс карталары күрестің барысын түсінуге көмектесетін шын тұрғыдағы армиялардың қозғалысын кестелейді.Кестеленген елестерді жалпылығы берілген түріндегі заттардың сыртқы ұқсастықтары көрсетілмейді. Таным үшін мәнділік қасиеттер графикалық түрде сезімдік логикалық негізінде айқын бейнеленген. Елестетудің жеке ерекшеліктері.. Әрбір екінші бейне қабылдау негізінде құрылатын болғандықтан, қаншалықты дұрыс ұйымдастырылған қабылдаудан елестердің анық және толық құрылуы тәуелді.Мектепке дейінгі және бастауыш мектеп жасындағы балалар қабылдаудың фрагменттарлық сипатына ие.Яғни объектілерді тануда тек қана назары түскен бөлшектері ғана қабылданады.Осының салдарынан қайта жаңғырта алмайтын толық емес,үзілмелі елестер қалыптасады.Сондықтан жаңа материалды түсіндіруде балалар елестерінде қалатын заттар мен құбылыстардың маңызды белгілеріне көңіл аудару қажет.Жасы өскен сайын қабылдауы ұлғаяды.Соның салдарынан бейне сферасының өнімділігі де артады.Бір уақытта заттар мен оның қабілеттер санының көбі санада бейне елестері мен қиял формасында бейнеленеді.Бұл сабақта көп жаңа материалды қолдануға мүмкіндікбереді.Адамның дүниені қабылдауы мен елестетуі оның шындықты қабылдау ерекшеліктеріне және адамның өзіне байланысты болып келеді.Қалыптасып отыратын адамның шығармашылық бейнелері оның бұрынғы тәжірибесіне,тұлғалық ерекшелігіне,яғни көзқарасы,қызығушылығы,ой-пікірі,мақсаты мен функционалдық жағдайына байланысты.Бұл бірдей заттар мен құбылыстар туралы елестердің жеке қасиеттеріне әкеледі.Сондықтан сабақты ұйымдастыру және жүргізу кезінде бірінші жағынан,балалардың жас,жыныстық,әлеуметтік құрылымы,олардың фунционалдық жағдайын,екінші жағынан,балалардың өз бетімен айтылған пікірлерін,мысалдарын,мадақтауын ескеру керек.Бұл олардың елестерінің дұрыс бағытта дамуын анықтауға жағдай жасайды.Елестердің анықтығына тәуелсіздігін зерттеулер көрсеткендей,олардың санада есте сақтау ұзақтығы әртүрлі.Елестердің тұрақтылығы қабылдау ұзақтығынан, тітіркендіргіштің күші мен анықтығынан тәуелді емес.Ол елестердің бақылауымен яғни адамның өз бетімен немесе басқа адамның нұсқауы бойынша белгілі-бір бейнені ұзақ сақтау қабілетімен анықталады.Кейбір оқушыларды сабақта қабылдаған елестер қысқа уақыт ішінде жаңа әсерлер мен орын ауысу мүмкіндіктерін кейбіреулерінде елестер ұзақ уақыт сақталатынын білу керек.Елестердің жақсы тұрақтылығы үйде оқушыға өз бетімен тапсырма орындауын жеңілдетеді. Ал әлсіз тұрақтылық оқушыны оқулық материалы бойынша елестерді қайтадан қалыптастыруға әкеледі.Мұндай жұмыс үлкен күш пен уақытты қажет етеді.Ал егер балада ерік қабілеті төменг деңгейде дамыған болса,бұл оқу үлгеріміінің төмендеуіне әкеледі.Мұғалім қай оқушының елестері тұрақсыз екенін біліп,жеке жағдай жасауы керек.Мұнда сабаққа бірігіп дайындалу немесе арнайы жаттығулар орындауға болады. Пысықтау үшiн сұраулар: Елес дегенiмiз не? Елестiң қабылдаудан айырмашылығы және оның маңызы қандай? Ұмыту неден болады және оның қандай түрлерi бар? Ұмытуға қарсы ең басты кандай әдiс бар? Ес саласында қандай дара айырмашылықтар болады? Бала есi қандай жолмен дамиды? Төменгi сынып оқушыларының ес ерекшелiктерi қандай бо-лады? жүктеу/скачать 1,92 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|