Семинар 30 сағат Оқытушының жетекшілігімен студенттің өзіндік жұмысы (ожсөЖ) 60 сағат СӨЖ 60 сағат

Әдебиет:

2. Ә.Алдамұратов., М.Мұқанов. Психология пәнінен лабораториялық практикалық сабақтар. 1,2 бөлім. Алматы 1978

3. Жалпы психология В.В. Богословский т.б. редакциямен. Алматы 1980

4. М.Мұқанов. Жан жүйесінің сыры. Алматы 1964

5. М.Мұқанов. Жас және педагогикалық психология. Алматы 1987

6. Т.Тәжібаев. Жалпы психология. Алматы 1993

7. А.Темірбеков, С.Балаубаев. Психология. Алматы 1966.
№ 27 дәріс

Тақырып: Эмоциялардың дамуы.

Дәрістің мазмұны:

7. 
   Эмоция мен сезімдердің сыртқа көрінуі.
   
8. 
   Балада эмоция даму ерекшеліктері.
   

Эмоция деп біз адамның уайымын айтамыз, олар жанға жағымды және жағымсыз сезімдермен, қанағатсыздық және қанағаттықпен, сонымен қатар олардың әр түрлі рең және үйлесімділікпен бірге кездесіп отырады.Ең қарапайым эмоциялар қанағаттық пен қанағатсыздық. Эмоцияның күрделі нұсқаулары мынадай сезімдермен беріледі: қуаныш, күйініш, қайғы, қорқыныш, реніш. Эмоцияның сезімнен айырмашылығы мынада: сезім ешқандай субъектік қайғыру, мысалы қанағат немесе қанағатсыздық, жанға жағымды немесе жағымсыз сияқты куйлермен байқалмайды. Олар адамға оның ішінде және сыртқы дүниесінде не болып жатқан мәліметті береді. Ал эмоциялар адамның субъекттік жағдайын көрсетеді, олар адамға керек деген өмірлік нәрселер болып табылады. Бірақ эмоциялар мен сезімдерді бір-бірінен алыстату қиын себебі олар адамның қайғысында ортақ кездеседі, қосылады мысалы, бейнелі өнер туындылары әр уақытта қандай болсада эмоционалдық қайғымен, ойлаумен кездесіп отырады, бұдан біз адамның өнерге деген көзқарасын, сезімін байқаймыз.

Балалардың қарапайым эмоциялары туған күнінен бастап – ақ көрінеді. Бала есейген сайын эмоциялар біртіндеп дами түседі. Жақсы, жаман деген сөздердің мәнін айыра бастауы балада ұялу сезімінің қалыптасып келе жатқандығын байқатады.

Соңғы жылдары әлемде болып жатырған көптеген катастрофаралар , төтенше жағдайлар , халықаралық және аймақтық конфликтілер , физикалық , психологиялық, сексуалдық зорланудың өсуі , әр түрлі жағдайларға байланысты қайғырушылар стресске ұшырайды. Стреске ұшыраған адам өзінің жәе туыстарының өмірлеріне қауіп тудыруы мүмкін. Психологиялық зардап шщеккен адамның физиологиялық және тұлғалық қызметтері , басқа адамдармен қарым қатынасы өзгереді, сонымен қатар стресске ұшыраған адам ортасына яғни достарына да әсер етеді. Ғылыми техникалық прогресс кезінде адам психоэмоционалдық стресске көп ұшырайды , оның өзін өзі басқару механизмі ол биологиялық ырғақтың өзгеріне әкеліп соқтырады., сонымен қатар ағзаның гормоналдық иммурдық қызметтері өзгереді және стресстіің әсерінен генетикалық ақпараттар , генофонд өзгереді. Біздің өміріміқз тұтас стресстен тұрады. Американ ғалымдары:Холмс пен Рэй стресстің балдық шкаласын ұсынды. Жақын адамдардың өлім-100балл, үйлену-50 балл, екі қабаттылық-40б, жұмыс бабымен көтерілу-39 б, ажырасу-75 б, түрмеге отыру-63 балл, ауыр ауру-53 б, қарыз алу-32 б, баланың дүниеге келуі-39 балл, басқа жерге көшу-20 б, демалу-13балл. Әртүрлі мәліметтерге сүйене отырып стресс жәй жөтелуден ракқа дейінгі арулар тудыруы мүмкіндігіі анықталды. Стресске дәл анықтама бері қиын. Дәрігерлер стрессті ағза каөтере алатын физиологиялық механизмінің жүктелуі, менджмент өкілдері әлуметтік факторлардың әсері десе, психологтар жағымсыз жағдайлар дағы эмоционалдық көңіл күй деген анықтама береді. Дегнмен алғаш рет стресс терминін Канада физщиогы Ганс Селье медицина тәжірибесінде анықтады. «Бүкіл ауру стресстен» деген жан-жақты теорияны ұсынды. Оның ойынша « Стресс-өмірдің әртүрлі жағдайларына ағзаның қорғаныштық, бейімделу реакциясы»Оның зерттеулері бойынша қорқу, шаршау, салқындық, ашу ағзада бір типті коиплексті реакция туғызады. Ғалым стрессті эустресс және дистресс деп бөлді. Эустресс пайдалы, пайдаыз болуы мүмкін оның нәтиежесінде бейімделуі пайда болады, ағза жұмылдандырылады, ал дистресс тек пайдасыз психологиялық ауруларға әкеліп соқтырады. Стресстің үш физиологиялық бөліп көрсетуге болады:Біріншіден, бас ми қабында интенсивті , тұрақты қозу ошағы пайда болады, доминант, ол ағзаның барлық іс-әрекетін, ойларын, қылықтарын өзіне бағындыралы. Екіншіден доминант кейін ерекше реакция дамиды.Мидың терең құрылымдарының бірі – гипоталамус қозады, ол өзіне жақын жатырған ерекше гипофиз безін қанға адринокортикотропты гормонның үлкен порциясын бөлуге көмектеседі. Үшіншіде н , стресстік ситуация өзінің өзектілігін сақтағандығына байланысты , бас ми қабына қайта импульстер келеді, олар доминанттық белсенділікті сақтап тұрады, ал қан стресс гормондарын бөледі.

Әдебиет:

2. Ә.Алдамұратов., М.Мұқанов. Психология пәнінен лабораториялық практикалық сабақтар. 1,2 бөлім. Алматы 1978

3. Жалпы психология В.В. Богословский т.б. редакциямен. Алматы 1980

4. М.Мұқанов. Жан жүйесінің сыры. Алматы 1964

5. М.Мұқанов. Жас және педагогикалық психология. Алматы 1987

6. Т.Тәжібаев. Жалпы психология. Алматы 1993

7. А.Темірбеков, С.Балаубаев. Психология. Алматы 1966.
№ 28 дәріс

Тақырып: Ерік

Дәрістің мазмұны :

4. 
   Ерік туралы түсінік
   
5. 
   Еріктің когнетивті процестермен байланысы
   
6. 
   Еріктік іс-әрекет құрылымы.
   

Ерік деп саналы түрде алға тұтқан мақсатқа жету үшін жұмсалатын жан қуатының белсенділігін және адамның өзін меңгере алу қабілетін айтамыз. Ерік алға мақсат қоюдан басталады. Ал мақсат адамға айқын, ашық, саналы түрде түсінікті болуы қажет.

Адамның ерікті әрекеті жүзеге асу үшін мынандай шарттар қажет: а) алға тұтқан мақсатты орындау қайткенде де соған жету; ә) жолда ұшырайтын кедергі, бөгеттерді жеңу; б) мақсатқа жкту жолында қайраткерлік, ерлік, табандылық көрсету, қиыншылықтан жол табу, тәсілқой болу т.б.; в) қиындықтарға қарсы тұрып, үрейленбеу, қорықпау.

Ерік пайда болу үшін, ең алдымен, оны тудыратын себеп, түрткілер болу керек. Бұлар адамның мұқтаждылықтарынан туындайды. Кісінің күн көруі, тіршілік ету үшін оған өзінің табиғи және рухани мұқтаждылықтарын қанағаттандыру керек. Адамның алдына мақсат қоюдан басталады. Ал мақсат адам мұқтаждылықтарын өтеу үшін пайда болады.

Еріктің амал кезеңдері.

1. 
   Мақсат және оған жетуге ұмтылу (дайындық кезең)
   
2. 
   Мақсатқа жету мүмкіншіліктерін түсіну (мақсат қою)
   
3. 
   Ниет – тілектердің пайда болуы
   
4. 
   Ниеттер шартысы және оның бірін қалау
   
5. 
   Тоқтамға келу үшін мүмкіншіліктердің бәрін қалау
   
6. 
   Тоқтамға келген шешімді қалау
   

Ерік күші. Шыдамдылық.Табандылық.Дербестілік.Шешімге келгіштік

Ерік туралы теориялар. Ерік – жігер туралы теориялардың бастылары мына төмендегілер:Интеллектуалдық немесе ассоциялық теориялар (Э.Мейман т.б). Бұл теорияны жақтаушыларды және дамытушылардың бірі Германияда негізін салған Э.Мейман.

Бұлардың айтуы бойынша ерікті әрекеттердің барлығы ақыл – ой, интеллектімен байланысып, солардың нәтижесінен пайда болады, яғни ерік адамның мұқтаждығы мен қажеттілігі секілді рухани күшінен туындайды.

Ерік туралы эмоциялық теорияны ұсынушы неміс психологы В.Вундт. Оның көзқарасы бойынша, ерік эмоциялық сезімдердің тек бір түрі ғана болып табылады. Ерік ең күшті сезімдердің, аффектердің ерекше варианты.

Америка психологы Джемс ерік адамда пайда болған ойдың еріксіз қимылға айналуы дейді.

Ерікті тәрбиелеу. Адам ерік саналарын қалыптастыру мен тәрбиелеу өз алдына нақты мақсат, іс - әрекеттерді орындау нәтижесінен басталады. Ерікті әрекеттер кезінде адам өз еркін меңгеріп, күш – қуатын қиын жұмыстарды дұрыс ұйымдастыруы және бастаған ісін аяғына дейін жауапкершілікпен орындауы қажет.Бастаған істі жүзеге асыра білу тиіс.

• 
  Содан адам өз еркін шыңдай алады және қалыпты деңгейде қалыптастырады.
  
• 
  Адамның ісі мен мінез –құлқын меңгеруі және азаматтық қасиеттері ерікті қимыл – қозғалыстарынан және істеген ісінен байқалады.
  
• 
  Адамның даралық қасиеттері барлық психикалық процестер ішінен еріктен анық көрінеді. Соған байланысты адам өмірдегі аса маңызды кезең - өзінің іс - әрекеттерін бақылап, ерік – жігерін дамыта білу кезеңі болып табылады .Бұл кезең адам мінез – құлқындағы ұнамды әрі жағымды саналарда қалыптасады.