Өзін-өзі бақылауға арналған сұрақтар

1. Кимектердің оғыздармен қарым-қатынасы?

2. Кимек қағанатының құлауына әсер еткен саяси-экономикалық факторлар?

3. Кимек қағанаты қашан құлады?

Қарахандықтар мемлекетінің қалыптасуында Х-ХІғғ. Жетісуды жайлаған қарлұқ бірлестігінің тайпалары басты рөл атқарды. Қарахан әулетінің негізін салушы Сатұқ Боғра хан(915-955жж.) болды, ол 942ж. Баласағұн билеушісін құлатып, өзін жоғары қағанмын деп жариялайды.

Хғ. аяғында қарахандықтар Саманилер иелігі мен Бұхарды жаулап алды. Солтүстіктегі қарахандықтармен қыпшақ хандығының шекарасы Тараз қаласы маңынан өтті. Солтүстік-шығыста қарахандықтар иелігі Балхаш және Алакөлге дейін жетті, ал шығысында олар ұйғырлармен шектесіп жатты. Қарахандықтар батысқа қарайғы жолында селжұқтардың және Хорезм шахының қарсылығына тап болды.

Х-ХІІғғ. қарахандықтар иелігі батыстағы Мауереннахрдан шығыстағы Қашғарға дейін созылып жатты.

Қарахандықтар мемлекеті көптеген жер үлестеріне бөлінді. Үлесті жер шекаралары өзгеріссіз болды, ал билеушілерінің құқығы шексіз болғаны сонша, олар тіпті өз атынан теңге шығарып отырды.

ХІғ. 30жж. мемлекет екіге бөлінді. Батыс хандық Мауереннахрды қоса Ходжентке дейінгі жерде орнады. Астанасы Бұхар қаласы болды. Шығыс хандығына Тараз, Испиджаб, Шаш, Ферғана, Жетісу мен Қашғар кірді. Астанасы Баласағұн қаласы болып белгіленді.

ХІғ. Батыс және шығыс хандықтардың арасындағы шекара Сырдария өзені бойымен өтті. 1089ж. қарахандықтар селжұқ сұлтаны Мәлік шахқа вассалдық тәуелділікке түсіп қалды. 1102ж. Баласағұн мен Тараздың билеушісі Қадыр хан Жебірейіл Мауереннахрға шабуыл жасады. Ол Амударияға дейінгі жерді түгел өзіне қаратып, селжұқтардан Термезді тартып алуға тырысты, алайда жеңіліс тауып, қолға түсті де, қазаға ұшырады.

ХІІғ. бірінші жартысында саны көп халық қарақытайлар әуелі Жетісуды, кейіннен Шығыс қарахандықтардың барлық иелігін жаулап алып, Батыс хандығына қауіп төндірді. 1141ж. қарахан-селжұқтардың әскері қирай жеңіліп, екі хандық билігі де қарақытайлардың қолына көшті.

Қарахандықтардың дініне және қоғамдық құрылысына келер блсақ, 960ж. қарахандықтарда ислам діні мемлекеттік дін ретінде жарияланды. Мемлекеттік - әкімшілік төмендегілердің жоғарғы шенділеріне бағынуы жүйесі бойынша құрылды.

Хандар өз туысқандары мен жақындарына белгілі бір ауданнан немесе қала халқынан салық жинау құқысын сыйлады, бұған дейін бұл салықтар мемлекет пайдасына жыйналып келген болатын. Бұл артықшылық ихта деп аталды, ал оны иемденуші ихтадар деген ат алды.