Семинар сабағы 15 сағат Оқытушының жетекшілігімен студенттің өзіндік жұмысы (ожсөЖ) 45 сағат

ҮІ-ҮІІІғғ. қалалардың басты міндеті әкімшілік орталығы болу еді, ал сауда, қолөнер қызметі екінші орында тұрды. Бұл жөнінде біз жазба деректерден білеміз. Деректер әр қаланың тәуелсіз өмір сүргендігін, әрқайсысының дербес өз билеушілері болғандығын мәлімдейді. Мысалы, ҮІІІғ.б. Сырдарияның бойындағы Отырартөбеде орналасқан Фараб аймағының жеке өз “патшасы” болған.

Аймақтағы қалалар бір-бірінен өзгеше дамыған. Қала мәдениеті қалыптасуының екі түрі белгілі. Оңтүстік Қазақстандағы отырықшы-егіншілік мәдениеттің сақтар мен қаңлылар заманынан бастау алатын ежелгі дәстүрлері бар.

ҮІІ-ҮІІІғғ. бұл жерде ежелгі дәстүрлер мен шет жерлік жаңалықтары тамаша үйлестірген қала мәдениеті қалыптасты. Оңтүстік Қазақстанға тән қаланың дөңгелете салынуы ортағасырлық қалалар ежелгі қоныстардың дөңгелек жобасын сақтап қалғандығын білдіреді.

Сондай-ақ Соғды қалалалық мәдениетінің жаңа элементтері таралып, Оңтүстік Қазақстандағы ерте ортағасырлық қалалық мәдениетті байыта түсті.

Оңтүстік-Батыс Жетісуда қала құрылымының басқаша түрлері байқалады. Мұнда Қазақстанның оңтүстігіндей дамыған отырықшылық және егіншлік дәстүрлері болған жоқ. Бұл арадан Ұлы Жібек жолының өтуі қалалық және отырықшы-егіншілік мәденеттің дамуында маңызды рөл атқарды. Алайда бұл жерде қалалар орнауының басты себебі сауда болғанымен, ол қалалардың әкімшілік, қолөнер және ауылшаруашылық қызметтерінің өркендеуіне кедергі болған жоқ.

ІХ-ХІІІғғ. Орта Азияда қала мәдениетінің өрлеу кезеңі болды. Қалалар саны арта түсті, олардың көлемі кеңейді, қолөнер мен сауда өркендеді. Осындай құбылыс Қазақстанда да жүріп жатты. Жетісудың солтүстік-шығысында қалалық мәдениеттің жаңа үшінші ауданы пайда болды. Бұл аймақта ҮІІІғ. пайда болған қалалардың көлемі ІХ-ХІІғғ. айналасынан жаңа рабадтар салынуы есебінен ұлғая түсті, орталықтағы ескі үйлердің орнына жаңа құрылыстар салынып, бұл қалалар ірілене түсті. Әуелде олар ірі шонжарлардың тұрағы әрі қатер төнген кезде бас сауғалайтын қамалы ретінде салынды. Мұнда рудың беделді, бай адамдары тұрды. Кейін қолөнер мен сауда өркендеді, қарапайым халық көшіп келе бастады.

ІХ-ХІІғғ. қалалар халықаралық және жергілікті сауданың орталығы болды. Қала мен даланың арасындағы сауда қызу жүрді. Испиджаб, Отырар, Йасы, Тараз және Баласағұн қалаларында теңге сарайлары жұмыс істеді. Қала халқы арасында ислам діні тарала бастады.